José Mujica, de president van Uruguay, is een 78-jarige voormalige marxist die 14 jaar in de gevangenis zat om politieke redenen, het grootste deel daarvan in eenzame opsluiting. In mei 2014 trok hij naar de VS. Hij ontmoette er president Obama en gaf lezingen op verschillende locaties. Uit wie het publiek ook bestond, hij sprak zonder voorbereide notities en met een brutale eerlijkheid. Hier zijn 10 redenen waarom Jose Mujica zo innemend is.
1. Hij leeft eenvoudig en verwerpt de privileges die het presidentschap met zich meebrengen. Hij weigert in het presidentieel paleis te wonen en wil niet begeleid worden door een gemotoriseerde colonne. In plaats daarvan woont hij op de boerderij van zijn vrouw en rijdt hij met een Volkswagen uit 1987. “Er waren jaren waarin ik al blij geweest zou zijn met een simpele matras”, zei Mujica, refererend aan zijn jaren achter slot en grendel. Hij doneert meer dan 90% van zijn maandloon van 12.000 VS-dollar aan liefdadigheid, dus hij verdient in de praktijk evenveel als de gemiddelde burger in Urugay.
2. Hij steunde de baanbrekende legalisering van marihuana in zijn land. “In geen enkele plaats ter wereld heeft de repressie van drugsconsumptie iets opgebracht. Het is tijd om iets anders te proberen”, stelde Mujica. Uruguay werd dit jaar dus het eerste land in de wereld dat de legale productie, verkoop en consumptie van marihuana reguleert (in Nederland is de productie nog altijd illegaal). De wet laat individuen toe om een bepaalde hoeveelheid per jaar te telen en de regering controleert de prijzen van de marihuana die verkocht wordt in de apotheken. Consumenten, verkopers en distributeurs moeten een vergunning aanvragen bij de overheid. Het Uruguayaanse experiment wil de markt uit handen nemen van de meedogenloze drugsbendes en behandelt drugsverslaving als een probleem van volksgezondheid.
3. In augustus 2013, tekende Mujica een wet die van Uruguay het tweede Latijns-Amerikaanse land maakte (na Argentinië) dat holebi-huwelijken legaliseerde. Mujica merkte op dat het legaliseren van het homohuwelijk simpelweg het erkennen van de realiteit was. In de afgelopen jaren heeft Uruguay ook stappen ondernomen om adoptie door holebi-koppels mogelijk te maken en om openlijk homoseksuele mensen in dienst te laten treden in het leger.
4. Mujica is niet bang om misbruiken van grote bedrijven aan te klagen, zoals geïllustreerd wordt door de epische strijd die zijn regering aan het uitvechten is met de Amerikaanse tabaksgigant Philip Morris en het goedbetaald leger aan advocaten van het bedrijf. Als voormalige roker vindt de president dat tabak een moordenaar is die onder controle gebracht moet worden. Maar Philip Morris klaagt Uruguay voor 25 miljoen dollar aan bij het Internationaal Centrum voor de Beslechting van Investeringsdisputen van de Wereldbank omwille van de strenge rookwetten van het land. Uruguay was het eerste Latijns-Amerikaanse land dat het roken in gesloten openbare ruimtes verbood.
5. Hij steunde de legalisering van abortus in Uruguay. De wet is zeer beperkt in vergelijking met de Amerikaanse en de Europese, maar het is wel de meest liberale abortuswet in het sociaal conservatieve en katholieke Latijns-Amerika. Het is duidelijk een stap in de goede richting wat de reproductieve rechten van de vrouw betreft.
6. De president is een milieuactivist die nodeloze consumptie probeert tegen te gaan. Op de Rio+20 Milieutop in 2012 bekritiseerde hij het ontwikkelingsmodel dat gepusht wordt door de welvarende landen. Hij verwierp recent ook een gezamenlijk energieproject met Brazilië dat zijn land van goedkope kolenenergie zou voorzien omdat hij bezorgd was over de ecologische gevolgen ervan.
7. Hij concentreert zich in zijn land op het herverdelen van de rijkdom en beweert dat zijn regering de armoede van 37% tot 11% heeft gereduceerd. Tijdens zijn recente bezoek aan de VS legde hij in de Amerikaanse Kamer van Koophandel uit aan de verzamelde zakenmannen: “Het is geen mysterie: hoe minder armoede, hoe meer commercie. De belangrijkste investering die we kunnen maken is die in menselijk kapitaal”. Het herverdelingsbeleid van zijn regering omvat de vastlegging van de prijzen voor essentiële goederen zoals melk, maar ook gratis computers en onderwijs voor elk kind.
8. Hij heeft aangeboden om gedetineerden uit Guantanamo op te nemen die in aanmerking komen voor vrijlating. Mujica noemt het VS-detentiecentrum een “schande” en insisteert dat Uruguay zijn verantwoordelijkheid zou opnemen bij de sluiting van de faciliteit. Het voorstel is niet populair in Uruguay, maar Mujica, die zelf 14 jaar een politieke gevangene was, repliceert dat hij “dit doet voor de mensheid”.
9. Hij is tegen oorlog en militarisme. Voor een auditorium vol Amerikaanse studenten vertelde de ex-guerrillastrijder: “Ik dacht vroeger dat er rechtvaardige, nobele oorlogen waren. Nu denk ik dat de enige oplossing in onderhandelingen ligt. De slechtste onderhandelingen zijn beter dan de beste oorlog, en de enige manier om vrede te verzekeren is het cultiveren van tolerantie.”
10. Hij heeft een schattige driepotige hond genaamd Manuela.
Mujica’s invloed reikt veel verder dan zijn kleine landje met amper 3 miljoen inwoners. In een wereld die snakt naar alternatieven hebben de vernieuwingen waar hij en zijn regering voor staan, Uruguay op de kaart gezet als een van de meest spannende experimenten in creatief, progressief bestuur.
Medea Benjamin is een Amerikaanse activiste en mede-oprichter van de vredesorganisatie Code Pink