Na meer dan 18 jaar oorlog, volgend op de vorige oorlogen in de jaren 1970, 1980 en 1990 klinkt het woord ‘vredesakkoord’ natuurlijk enorm bevrijdend. Maar in wezen is dit een nederlaag verpakt als vrede.

De Amerikaanse president Trump heeft nooit weggestoken dat hij de massale aanwezigheid van VS-troepen in Afghanistan niet nodig vond. Er staan daar dan ook geen essentiële VS-belangen op het spel. De Amerikaanse interventie in het land is ooit begonnen als een strafexpeditie tegen de terroristische organisatie Al-Qaeda na de aanslagen van 11 september 2001. Osama bin-Laden, de Saoedische Al-Qaeda-leider die daarvoor verantwoordelijk werd geacht, hield zich schuil in Afghanistan. De Taliban -die ondanks een gelijkaardige fundamentalistische ideologie niets te maken had met de aanslagen en in tegenstelling tot Al-Qaeda louter een nationale agenda had- was toen al meer dan 5 jaar aan de macht in Kaboel, zonder veel bezwaren van Washington. Sterker nog, hoge VS-kringen hadden goede contacten met de Afghaanse autoriteiten met het oog op de aanleg van mogelijke oliepijpleidingen in het land. 

Het akkoord

Het ‘vredesakkoord’, ondertekend in de Qatarese hoofdstad Doha, omvat de terugtrekking van alle Amerikaanse en NAVO-troepen uit Afghanistan en een belofte van de Taliban dat het Al-Qaeda zal beletten te opereren in de gebieden die onder Taliban-controle staan. Verder moeten er gevangenen uitgewisseld en gesprekken geïnitieerd worden tussen de Taliban en de Afghaanse regering. 

Voor Trump staan er 2 belangrijke bepalingen in het vredesakkoord: de stapsgewijze terugtrekking van de VS-troepen en de belofte Al Qaeda te beteugelen. Intussen zit Daesh (IS) wel alsmaar dieper ingeplant in Afghanistan. De VS beloofde een initiële vermindering van zijn troepenmacht van ongeveer 13.000 tot 8.600, gevolgd door een volledige terugtrekking binnen de 14 maanden op voorwaarde dat de Taliban zich aan de afspraken houdt. Er zouden binnen de 135 dagen na de ondertekening van het vredesakkoord ook 5 Amerikaanse militaire basissen gesloten worden. In een annex van het akkoord zou bepaald worden dat de VS ‘antiterreur-eenheden’ mag behouden in het land, maar dat mag de achterban van de Taliban niet weten. En er zijn natuurlijk nog altijd de Amerikaanse drone-aanvallen in het kader van de wereldwijde oorlog tegen terreur. Daarvoor is er geen militaire basis in Afghanistan zelf nodig.

Trump heeft, net zoals verscheidene VS-generaals en experts, begrepen dat de oorlog in Afghanistan -die al rond de 2 biljoen (2000 miljard) dollar zou gekost hebben- niet te winnen valt. Maar de Amerikanen willen te allen prijze vermijden dat ze Kaboel in paniek moeten verlaten, zoals het geval was in april 1975 in Saigon. De beelden van Vietnamese collaborateurs die wanhopig aan boord van vertrekkende VS-helikopters trachtten te komen, zijn op het netvlies van een generatie gebrand. In Kaboel moet het ordelijker. 

De Amerikanen hebben indertijd de NAVO bij hun Afghanistan-interventie betrokken. “Het lot van de NAVO is nauw verbonden met ons optreden in Afghanistan”, verklaarde toenmalig NAVO-secretaris-generaal Anders Fogh Rasmussen. Maar Washington betrekt de NAVO nauwelijks of niet bij de aftocht. Huidig secretaris-generaal Jens Stoltenberg trok in het laatste weekeinde van februari voor de vorm naar Kaboel om er de toewijding van de NAVO aan het ‘vredesproces’ te onderstrepen. Als een doekje voor het bloeden, zei hij dat de terugtrekking van de troepen gebonden is aan voorwaarden, zoals het aanknopen door de Taliban van onderhandelingen met de autoriteiten in Kaboel. Maar welke autoriteiten? Na 5 maanden stemmen tellen sinds de presidentsverkiezingen van 28 september 2019 – waaraan nauwelijks werd deelgenomen – is zittend president Ashraf Ghani als winnaar uitgeroepen. En zoals vorige keer betwist rivaal Abdullah Abdullah de uitslag en eist hij de zege op. Hij kreeg vorige keer als troost een nieuwe functie in de regering van nationale eenheid. 

Etnische factor

Die regering is deel van het probleem: er is helemaal geen nationale eenheid. Er spelen sterke etnische geschillen en rivaliteiten tussen clans. Er zijn de in clans onderverdeelde Pathanen (de meerderheid in het land), en daarnaast de Tadzjieken, Oezbeken, Hazara’s, Baloetsji, Noeristani, enz. Veruit de meeste Taliban zijn Pathanen, die ook een zeer belangrijke bevolkingsgroep vormen in Pakistan.

De etnische factor speelt al de ganse geschiedenis van Afghanistan. Zelfs tijdens de communistische periode, toen de Afghaanse Democratische Volkspartij de macht had (1978-1992), waren er binnen die partij scherpe tegenstellingen tussen de Khalq-factie (Pathanen), en de Parcham-factie (niet-Pathanen). Nadat de islamistische moedjahedien (groepen die vochten tegen de aanwezigheid van de Sovjet-Unie in Afghanistan tussen 1979 en 1989) in 1992 aan het roer kwamen, barstte er opnieuw een oorlog los waarbij verschillende aan bepaalde etnieën gelieerde moedjahedien-milities elkaar bestreden. Ondertussen rukte ook de Taliban op, die met aanzienlijke hulp van de Pakistaanse inlichtingendiensten (ISI), het land veroverde in 1996. De Tadzjiekse moedjahedien-leider Ahmed Sjah Massoud voerde vanaf 1996 de Noordelijke Alliantie aan tegen het Taliban-regime. Op 9 september 2001 werd Massoud vermoord door 2 mannen met een Belgisch paspoort. Dit was het voorspel op de aanslagen van 2 dagen later, 9/11. 

Herhaling?

Bij de totstandkoming van een vredesakkoord met de Taliban liet Trump niet alleen de NAVO links liggen, maar ook de diverse Afghaanse autoriteiten. Nochtans staan er bepalingen in die de Afghaanse regering rechtstreeks aangaan. De VS besliste simpelweg in haar naam. Op 1 maart verklaarde de Afghaanse president Ashraf Ghani dat hij de uitwisseling van gevangenen verwerpt: “De vrijlating van gevangenen is niet de autoriteit van de VS, maar de autoriteit van Afghanistan”. Hij stelde ook dat een “uitwisseling van gevangenen geen voorwaarde kan vormen voor gesprekken”, maar deel moet uitmaken van onderhandelingen. Op 2 maart stelde de Taliban dat het “volledig klaar” was voor gesprekken met de Afghaanse regering, maar dat die niet zouden doorgaan alvorens de met de VS afgesproken 5000 gevangen strijders vrijgelaten zouden worden (in ruil voor 1000 regeringssoldaten). 

Het zal de VS-president worst wezen of de Taliban tot een gesprek met de regering in Kaboel komt. Alleen de VS-aftocht zonder al te veel gezichtsverlies telt. Dat er een machtsdeling komt in het land is een vrome wens. De Taliban is niet van plan de regering ook maar te erkennen, net zoals het de Afghaanse grondwet afwijst. Het doel van de Taliban is duidelijk het herstel van de sharia die boven elke menselijke wet moet staan. Al-Qaeda vormt niet echt een probleem voor de Taliban (en voor Al-Qaeda zelf is Afghanistan trouwens ook niet belangrijk). De Afghaanse regering en de Taliban liggen eerder wakker van ‘Wilayat Chorasan’, de lokale arm van Daesh (IS) die de staatsgrenzen niet erkent. Chorasan staat voor een historische regio die naast Afghanistan ook een groot deel van Pakistan en Centraal-Azië omvatte en waar de zwarte vlaggen van IS naar verwijzen. En IS ligt op de loer. In het oosten zijn al talrijke Taliban-strijders overgelopen naar de Wilayat Chorasan. Dat zet de Taliban-leiding onder druk om geen toegevingen te doen aan “de marionettenregering in Kaboel”, zeker niet inzake vrouwenrechten, en om zich nog meer te keren tegen de “ketters”, de sjiïeten die vooral te vinden zijn onder de Hazara’s. De meeste gruwelijke aanslagen van IS in Afghanistan zijn tegen die etnische minderheid van sjiïtische Hazara’s gericht. “Het is voor niemand een geheim dat de Taliban de macht wil heroveren, alle macht”, aldus de Afghaanse minister van Defensie Asadullah Khalid - waarschijnlijk met een nieuwe burgeroorlog tot gevolg, want de manschappen van wijlen Massoud, Hazara-milities en anderen zullen zich daar niet zomaar bij neerleggen. Noch de diverse krijgsheren die in het huidige regime zoveel macht en rijkdom vergaarden, zoals vice-president Rashid Dostom, de Oezbeekse krijgsheer die inzake wreedheid niet moet onderdoen voor de Taliban. 

Maar er is een andere optie mogelijk: de opdeling van Afghanistan. Er bestaat al jaren een plan om -rekening houdend met etnische scheidslijnen- de macht geografisch te verdelen, tussen enerzijds de vroegere Noordelijke Alliantie en anderzijds de Taliban die dan vooral de Pathaanse gebieden zou controleren. Maar wat met Kaboel, het Brussel van de Afghaanse puzzel? Het lijkt erg onwaarschijnlijk dat de Taliban bereid is om daar de macht te delen.

Washington rekent op de bijstand van Pakistan om het ‘vredesplan’ ordentelijk te laten verlopen. Maar de Pakistaanse generaals zullen zich zeker niet neerleggen bij een of andere opdeling waarbij er een afzonderlijk Afghaans Pathaans deel komt. Met een grote Pakistaanse Pathaanse minderheid in gebieden naast de Afghaanse grens, zijn ze als de dood voor het idee van een eengemaakt Pathanistan. Ook Saoedi-Arabië heeft zijn antennes in Afghanistan, vooral via de 'Hezb-i-islami' van de fundamentalist Hekmatyar. Iran heeft dan weer invloed bij o.a. de sjiïtische Hazara’s en bij de etnisch verwante Tadzjieken. Maar Teheran heeft ook al jaren zijn eigen kanalen naar de Taliban toe. Iran spant hier voorlopig ook samen met Rusland en China, met als doel de verwijdering van alle VS en NAVO-troepen.

Het ‘vredesakkoord’ van Doha geeft hoe dan ook weinig redenen tot vreugde. Op 2 maart kondigde de Taliban alvast aan dat het zijn operaties tegen de Afghaanse regering verderzet en al op 4 maart lanceerde de VS de eerste luchtaanval op Taliban-stelllingen sinds de ondertekening. Amerikaanse autoriteiten wrongen zich in alle bochten om te verzekeren dat dit het ‘vredesakkoord’ niet in de weg zou staan.

Freddy De Pauw is journalist en schrijft voor www.uitpers.be