“Water zonder vis bestaat en volkeren zonder tirannen ook, maar vissen zonder water of tirannen zonder volk niet” (Regeneración, anarchistisch tijdschrift, 5 december 1910)
Half oktober 2010 kwam er een einde aan de hongerstaking van de 34 Mapuche (inheems indianenvolk) die om politieke redenen opgesloten zitten in Chili. De actie duurde drie maanden en maakte indruk door haar hoog organisatorisch niveau. Op 12 juli startten meer dan 30 politieke gevangenen (waaronder 1 minderjarige) simultaan met hun hongerstaking, vanuit zes verschillende gevangenissen in het zuiden van de Chileense staat. Allen waren ze veroordeeld volgens de wet op het anti-terrorisme. Met hun stakingsactie wilden ze de stopzetting afdwingen van de militarisering van het Mapuchegebied, van de zeer flexibele toepassing van de antiterrorismewet, en van het gebruik door justitie van een dubbele procedure, een burgerlijke én een militaire, waardoor veroordeelden tot 104 jaar gevangenisstraf kunnen oplopen. Ze eisten ook de vrijlating van alle Mapuche politieke gevangenen.
Context
De bredere context van de hongerstaking situeert zich bij de schuld die de Chileense staat draagt voor de onderwerping van het Mapuche-gebied en voor de invoering in dit gebied van een moordend kapitalisme. De strijd van deze activisten heeft een sterk maatschappelijk draagvlak. De actie werd gesteund door een groot deel van de civiele samenleving precies omdat het om een geheel gaat van justitiële, territoriale en culturele eisen tegenover de Chileense staat. Met de komst van president Piñera (de steenrijke ondernemer), met de conservatieve rechterzijde van het patronaat en met een kerk onder invloed van Opus Dei vaart het land een rigoureuze neoliberale koers. Laat ons echter niet vergeten dat twintig jaar bewind van de Concertación (de centrum-linkse coalitie die elke verkiezing in Chili gewonnen heeft sinds het einde van de dictatuur in 1990 tot aan de overwinning van Piñera in 2010) geen breuk heeft ingehouden met de oude repressieve politiek van de dictatuur tegenover de Mapuche: gevangenzetting, doodslag en repressie als antwoord op het verzet tegen de invoering en de gevolgen van een wild kapitalisme. De laatste tijd kende de Mapuche verzetsbeweging weer een grotere aanhang: honderden organisaties en duizenden mensen protesteerden. De solidariteit tussen de Mapuche aan beide kanten van de Wallmapu (het Mapuche grondgebied dat teruggeëist wordt en dat zich uitstrekt over Chili en Argentinië) -dus met de Argentijnse Mapuche- groeide. Er kwam een gezamenlijke strijd voor het recht op leven. Het beleid van de Chileense overheid ten opzichte van de Mapuche, is een politiek van plundering en repressie, wat op zich een drijfveer is voor nieuw verzet. Alleen al in de maand juni van 2010 werden 96 Mapuche-activisten veroordeeld, waaronder 57 onder de antiterrorismewet.
De strijd van de Mapuche gaat terug tot de Spaanse kolonisatie, een strijd voor onafhankelijkheid waarbij de systematische miskenning van grensverdragen en veroveringsoorlogen het Mapuche-gebied tot 5% van hun oorspronkelijk leefgebied herleidde. De geconfisqueerde gronden werden verdeeld onder ondernemers, de rijke elite, kolonisten en andere parasieten. De strijd die vandaag gevoerd wordt gaat om de (gedeeltelijke) teruggave van deze gronden. De culturele kolonisatie moest de Mapuche herleiden tot tweederangsburgers. De vijand moest worden geassimileerd. Het culturele aspect van de strijd is dus een integraal deel van de strijd voor emancipatie. De plundering, de urbanisatie en de invoering van het neoliberaal model in deze gebieden brachten monocultuur, megaprojecten en een notoire verarming van de regio met zich mee. De mensen werden naar de steden gedreven, waar sommigen zich trachtten aan te passen en voor een deel ontworteld geraakten. Onder de nieuwe generatie zijn er heel wat jongeren die geen deel willen uitmaken van een staat die hen steeds heeft onderdrukt, gefolterd en gedood, en die hun gronden heeft bezet in samenspraak met de ondernemingsdynastieën. De staat roofde op de meest brutale wijze de grondstoffen weg en trachtte de taal, de traditie en de cultuur moedwillig kapot te maken. Vandaar dat de roep naar autonomie en zelfbeschikking steeds luider klinkt. Sedert het begin van dit conflict hebben kerk en kapitaal de samenleving in het zuiden van Chili vorm willen geven. Ondanks het feit dat de katholieke kerk zowel vroeger als nu eerder bij de macht aanleunt, speelt ze vandaag een cruciale rol in de dialoog tussen de overheid en het Mapuche-volk. Dit toont aan dat het christendom succesvol is kunnen infiltreren in de wereld van de Mapuche.
Repressie
Meestal, en zeker daar waar men de antiterrorismewet inroept, vertaalt het verzet van de Mapuche zich in acties tegen apparatuur, machines en voertuigen voor ontbossing of tegen loodsen van grootgrondbezitters. Andere feiten zijn het bezetten van gronden of het roven van hout. Het is geweten dat bepaalde staatsambtenaren straffeloosheid, strafvermindering of een geldsom aanbieden aan Mapuche als zij andere medestanders betichten van misdaden. Ze worden de 'gezichtsloze getuigen' genoemd. Chili werd hiervoor al ontelbare keren op de vingers getikt door mensenrechtenorganisaties. De strategie van de staat is simpel: het neutraliseren van de meest actieve elementen en lokale leiders, en het criminaliseren van elke strijd tegen de overheid. De repressie is het sterkst aanwezig in steden als Temuco, maar is ook aan de orde in de rurale gebieden: vervolgingen, huiszoekingen, juridische vervalsingen, criminalisering, valse beschuldigingen, langdurige voorhechtenis en lange gevangenisstraffen. De politie heeft al verschillende moorden op haar geweten. Zo is er het geval van de 17-jarige Alex Lemun, die door een politieagent in het hoofd werd geschoten tijdens een bezetting van landbouwgrond. De politieagent in kwestie kreeg wat later een bevordering. Of de zaak van Matías Catrileo, die in de rug werd getroffen door Uzi-mitrailleurvuur tijdens een vreedzame bezetting in 2008. De dader, politieagent Walter Ramirez, werd uiteindelijk veroordeeld na een zware gerechtelijke strijd van de familie van het slachtoffer. Maar de straf die de militaire justitie uiteindelijk uitsprak was super banaal: hij werd overgeplaatst naar Chileens Patagonië en moet zich gedurende drie jaar regelmatig in een speciaal bureau aanmelden. In 2009 werd tijdens een grondbezettingsactie Jaime Mendoza Collio vermoord door de politie. De lijst met Mapuche slachtoffers is lang. Terwijl de reguliere overheid nu al eeuwen terreur zaait in het Mapuche-gebied en er een duidelijke militaire escalatie plaats grijpt de laatste jaren, met als enige doelstelling de kapitalistische investeringen van de bedrijven die er actief zijn te beschermen, zijn het toch de Mapuche die als terroristen bestempeld worden.
Bepaalde massa-media staan onder controle van dezelfde groot-ondernemers die belangen hebben in het Mapuche-gebied. De zakenfamilie Edwars heeft bijvoorbeeld een monopolie over de keten van veel gelezen regionale bladen in Chili en bezit een aantal media zoals de online krant Emol, de conservatieve krant El Mercurio, enzovoort. “... de mens is niet geschapen om zinloos te leven, zonder bijdrage aan de mensheid te leveren, zoals de wilde dieren; en een stam van barbaren, zo barbaars als de Araukanen [oud woord voor Mapuche], is niets minder dan een horde roofdieren die dringend moet worden opgesloten of vernietigd in het belang van de samenleving”, stond te lezen in El Mercurio van Valparaíso op 24 mei 1859. Vandaag is de visie van deze krant nog niet veel opgeschoven. Samen met de andere mainstream media van Chili wiegt El Mercurio de bevolking in slaap, zodat de bestaande orde, de consumptiemaatschappij, de apathie en de haat tegenover de zogenaamde delinquenten - d.w.z. eenieder die zich tegen deze orde opstelt –, bestendigd blijven. Deze sfeer houdt alle mogelijkheden open voor 'investeringen' in Mapuche-gebieden door de rijke families van Chili, zoals Matte of Angelini met hun megaprojecten, hydro-elektrische centrales, mijnbouw, thermo-elektriciteit, papierfabrieken en andere 'primaire' industrieën zoals de zalmkweek en de bosbouw met pijnbomen of eucalyptus. Ondanks de gebruikelijke informatieboycot van de massa-media wat de Mapuche betreft, hebben de alternatieve media de recente hongerstaking toch in de publieke aandacht kunnen brengen. Het nieuwsmonopolie wordt namelijk in vraag gesteld als er aan de basis eigen media komen: eigen radios, eigen geschreven pers en zelfs televisiezenders (bv. Canal Barrial 3 de Santiago, Canal Comunitario, el Barrio Yungai, enz.).
De Concertación-regeringen die aan de macht zijn gekomen na de militaire dictatuur hebben zich afgesloten voor de stem van de Mapuche en hebben een kokende pot trachten af te dekken met grootspraak en beloftes van een economisch model gebaseerd op industriële plannen of energieprojecten. De keerzijde van deze medaille is dat de strijd van de Mapuche ter verdediging van hun gronden constant nieuwe voeding krijgt, bredere inbedding vindt en steeds meer naar structurele veranderingen streeft, ondanks bepaalde nederlagen, zoals de zaak Ralco. In 1998 voerden de Pehuenche Mapuche een strijd tegen de watermaatschappij Endesa España Ralco, die 3.500 hectaren van hun grondgebied onder water zette, met inbegrip van een traditionele begraafplaats. De mensen werden verplicht zich ergens anders te vestigen en het project veroorzaakte een onherstelbare ecologische schade. De vergunning van Ralco werd door president Eduardo Frei van de Concertación ondertekend de dag voor hij zijn mandaat beëindigde (in 2000). Sindsdien is de solidariteit met de strijd van de Mapuche gegroeid. Dat is ook wel nodig want de strategie van de opeenvolgende regeringen evolueert eveneens. De nieuwe regering bereidt een 'Plan Araucania' voor, dat miljarden dollars zal injecteren in de regio van de Mapuche in het zuiden van Chili om er de economie en de stedelijke gebieden veilig te stellen. De dialoog hieromtrent met de Mapuche werd onder druk van de hongerstaking aangevat, maar pas nadat het plan al werd afgekondigd.
Solidariteit
Solidariteit onder de verschillende onderdrukte sectoren is een must. Solidariteit is de hoeksteen in de reconstructie van de door het kapitalisme en de overheid gestolen ruimtes, een hoeksteen in het opnieuw verwerven van wat van de Mapuche en de mestiezen (personen van gemengde Indiaans-Europese afkomst) is afgepakt: de vrijheid die de macht hen ontzegt. De Mapuche politieke gevangenen schreven een brief tijdens hun hongerstaking: “Ons leven is minder waard dan een huis, al onze levens samen zijn minder waard dan een vrachtwagen die rook produceert, de toekomst van de arme mensen wordt bepaald door de Wereldbank en het IMF... De diepere grond van onze actie is te proberen bijdragen tot een minimum van eenheid onder ons volk en zijn beweging. Maar we willen ook de eenheid tussen de arme Chilenen en de ontheemden bevorderen in hun strijd tegen het economisch systeem en de staat.... Al veel te lang staan we naar mekaar te kijken van op afstand alsof we vreemden of vijanden zouden zijn, terwijl de macht de overheersing versterkt. Eenheid om te kunnen strijden. Eenheid om te kunnen winnen. Eenheid om onze kracht te herontdekken... We roepen op tot sociaal engagement om deze tirannen te ontmaskeren, en vooral om diegenen aan te pakken die ons willen overtuigen van de noodzaak van deze tirannen; we roepen op om de kern van het systeem uit te hollen om met onze eigen handen de toekomst uit te kunnen bouwen die we verdienen”.
We hopen dat de verschillende vormen van verzet met mekaar blijven communiceren, weze het in Zuid-Amerika of in de hele wereld, opdat de strijdende Mapuche niet alleen zouden staan, opdat hun andere kijk op de wereld, en hun andere levenswijze niet zouden worden verdrukt door de graaizucht van enkelen. Laat ons aandacht hebben voor wat er in Wallmapu gebeurt, ondanks de vele vragen en de lange weg die nog af te leggen valt. Wat gaat er gebeuren met deze drukkookpan mocht het leger verder groen licht krijgen voor militarisering. En wat met de sociale en ecologische onrechtvaardigheid? Bestaat er een mogelijkheid dat de Chileense repressieve overheid ooit een territoriaal en cultureel autonomieproject van de Mapuches erkent? De hongerstaking leverde minstens een deel van een overwinning op: de overheid schrapt de dubbele justitiële behandeling (militair en civiel).