Duitsland, Europees kampioen wapenuitvoer
9 minuten

Met de publicatie van de cijfers over de Duitse wapenexport in 2008, werd duidelijk hoe Duitsland zijn wapenexport verhoogde naar een nieuw recordniveau. Volkomen wettelijk werden er uitvoervergunningen toegekend met in het totaal een waarde van 5,78 miljard euro, -ruim twee miljard meer dan het vorige recordjaar 2007. Oorlogsschepen, militaire helikopters, tanks, geweren en hun onderdelen worden zonder schroom geleverd aan strijdende NAVO-landen, aan landen die met de NAVO geassocieerd zijn en aan regimes die de mensenrechten schenden.

Militaire operaties en wapenhandel bloeien als nooit tevoren en in tijden van wereldwijde economische crisis en toenemende angst voor terrorisme, noteren wapenconcerns recordomzetten.

Een blik op de laatste statistieken uit 2009 van het 'Stockholm International Peace Research Institute' (SIPRI) toont dat de wapenverkoop van 's werelds toonaangevende wapenproducerende bedrijven de laatste jaren exorbitant steeg. Boeing is nog steeds de koploper in de top tien. Andere grote Amerikaanse bedrijven op de lijst zijn: Lockheed Martin, Northrop Grumman, General Dynamics, Raytheon en L-3 Communications. Concurrentie vanuit Europese hoek komt er vooral van British Aerospace (BAE), European Aeronautics Defence and Space Company (EADS), Finmeccanica en Thales. EADS had in 2007 nog te kampen met verliezen van in totaal 610 miljoen VS-dollar. Een blik op het EADS jaarverslag van 2008 onthult echter een terugkeer naar de winstzone dankzij hernieuwde wapenexporten.

Duitsland kampioen

In tijden van algemene recessie liep en loopt de wapenhandel gesmeerd, dankzij een zeer royaal beleid van de Duitse regering gericht op het stimuleren van export en dankzij een chronisch personeelstekort bij de wapencontrole-instanties. Als gevolg daarvan heeft Duitsland zich in de periode van 2004 tot 2008 op de 3e plaats van de lijst van grootste wapenexporteurs ter wereld genesteld (na de VS en Rusland). Uit de verslagen van SIPRI blijkt dat de Duitse wapenexport de afgelopen vijf jaar toenam met ongeveer 70 procent. Het wereldmarktaandeel in de wapenhandel kon van zeven naar tien procent opgekrikt worden.

Doorslaggevend in de boom van de Duitse wapenexport is EADS. De Duitse auto- en wapenreuzen Daimler AG en Sogeade (Lagardère en de Franse staatsholding Sogepa) hebben de meeste aandelen binnen EADS. Ze bezitten elk 22,5 procent. De Spaanse staatsholding SEPI bezit 5,49 procent van het kapitaal binnen de European Aeronautics Defence and Space Company. Het bedrijf ontwikkelt en produceert vooral strijd- en transportvliegtuigen, militaire helikopters, civiele en militaire satellieten en ondersteuningssystemen voor kernwapens. EADS-voorzitter Rüdiger Grube, was vol lof over de "zeer positieve" resultaten van het boekjaar 2008. "Zelfs in tijden van crisis bestaat in onze veranderende wereld een constante vraag naar vliegtuigen, defensie- en veiligheidssystemen ...", zegt het jaarverslag van 2009. EADS heeft "een vol orderboek" en een "sterke vraag naar Airbus tankvliegtuigen”. In het jaarverslag staat duidelijk wat de doelstellingen van EADS zijn: "vooral in de defensie-industrie moet de verkoop stijgen”. 'Airbus Military' (een van de EADS divisies) nam in het afgelopen fiscale jaar tot 548 procent (!) toe wat het binnenrijven van opdrachten betreft. Deze EADS-onderneming verzorgt de uitrusting van de luchtmacht van Groot-Brittannië, Australië, de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië, onder meer met de levering van A330 MRTT militaire vrachtvliegtuigen. De totale orderportefeuille voor de Airbus militaire transportvliegtuigen van dit type, omvat een volume van 23 miljard euro.

Eurocopter, een dochteronderneming van EADS, is de grootste helikopterfabrikant ter wereld. Eind 2008 leverde EADS een eerste contingent van 123 'multiple-purpose' helikopters van het type UH-72A Lakota aan het Amerikaanse leger. Bijna gelijktijdig bestelde de Braziliaanse regering een recordopdracht voor meer dan 50 EC725 helikopters. Vergeleken met het voorgaande jaar, was Eurocopter in staat om de omzet met 8 procent te verhogen. Eurocopter leverde volgens het jaarverslag "meer helikopters dan ooit" en kan "in een onzekere marktomgeving een vol orderboek voorleggen". De EADS-afdeling Astrium, is dan weer Europees leider in ruimtevaartprogramma's. Het kon de omzet in 2008 met 21 procent verhogen. Ook de EADS divisie 'Defensie en Veiligheid', heeft “sterke resultaten bereikt", deels zijn toe te schrijven aan de groeiende export. Met 97 procent van de productie bestemd voor militaire doeleinden, steeg de omzet met 5 procent. Als enige Europese fabrikant is EADS in staat om onbemande vliegtuigen (UAV's -'Unmanned Aerial Vehicles') te produceren. Naast de leveringen aan het Franse UAV-programma is er ook de export van UAV-systemen naar het Amerikaans leger. Het is ondertussen algemeen bekend dat de VS volop drones of UAV's inzetten in de strijd in Afghanistan en Pakistan. EADS is het enige Europese bedrijf dat systemen ter ondersteuning van kernkoppen produceert. De nieuwe generatie ballistische raketten van het type M51, bestemd voor de Franse onderzeeërvloot, bevindt zich in de laatste ontwikkelingsfase. De totale oorlogswinst van EADS zal nog meer stijgen als de nieuwe militaire transportvliegtuigen A400M in productie gaan. Na jaren van vertraging is de eerste vlucht ondertussen met succes uitgevoerd. Met de A400M kunnen soldaten en oorlogsmateriaal sneller en in grotere aantallen verplaatst worden naar conflictgebieden. Op dit moment zijn er al 192 orders voor deze militaire transportvliegtuigen geplaatst door Europese klanten en Maleisië.

Een ander bedrijf dat de nationale statistieken over wapenhandel fel beïnvloedt is het het Duitse Heckler & Koch GmbH (H & K), de Europese marktleider wat de zogenaamde 'lichte wapens' betreft. De productie varieert van pistolen, pistoolmitrailleurs, semi-automatische geweren en machinegeweren tot granaatwerpers en speciale wapens. De jaarlijkse omzet van het in het zuidwesten van Duitsland gevestigde bedrijf, is in het boekjaar 2008 gestegen tot een recordbedrag van 185,7 miljoen euro, een groei van niet minder dan 25 procent op een jaar tijd. Door wapenverkoop kon de nettowinst van het bedrijf verhoogd worden tot 12,8 miljoen euro - meer dan het dubbele van het voorgaande jaar. Ter vergelijking: in het boekjaar 2006 leed H & K nog een verlies van 9,3 miljoen euro. De bestelde en verwachte orders lopen op tot ongeveer 700 miljoen euro

Het aanvalsgeweer G36, het standaardwapen van de crisisinterventie-eenheid van het Duitse leger, ontpopt zich meer en meer tot een wereldwijde bestseller. Al jaren schieten de federale politie, bodyguards van presidenten en speciale militaire eenheden in meer dan 35 landen met verschillende soorten G36's. Alles wijst erop dat de G36 op de wereldwijde markt tot aanvalsgeweer nummer 1 zal uitgroeien.

Beleid

Hoe kan het dat Duitsland, dat volgens de eigen regering de meest restrictieve wapenuitvoerwetten ter wereld heeft, ook Europees kampioen in wapentransfers geworden is? En hoe is het mogelijk dat de Duitse regering, die humanistische en christelijke waarden wil projecteren, wapenexport legaliseert, zelfs naar landen die de mensenrechten schenden en naar landen die oorlog voeren? Het antwoord ligt in de interpretatie van de beleidsdoelstellingen.

De juridische basis van de Duitse wapenexportcontrole is artikel 26 van de grondwet: "Wapens bestemd voor oorlogvoering mogen alleen met toestemming van de federale regering vervaardigd, vervoerd of verhandeld worden." De details worden geregeld door de Wet op Oorlogswapencontrole (KWKG) en de Wet op Buitenlandse Handel (AWG). Politiek gevoelige wapenexporten, zoals wapenleveringen naar het Nabije en Midden-Oosten, worden in een geheime vergadering van de Federale Veiligheidsraad beslist. De voorzitter van deze vergadering is bondskanselier Angela Merkel (Christelijk Democratische Unie -CDU). De acht andere leden met stemrecht  zijn Guido Westerwelle (Vrije Democratische Partij -FDP) als minister van Buitenlandse Zaken, Karl-Theodor zu Guttenberg (Christelijk Sociale Unie -CSU) als minister van Defensie, Wolfgang Schäuble (CDU) als minister van Financiën, Thomas de Maizière (CDU) als minister van Binnenlandse Zaken, Sabine Leutheusser-Schnarrenberger (FDP) als federaal minister van Justitie, Rainer Brüderle (FDP) als minister van Economie en Technologie, Ronald Pofalla (CDU) als hoofd van de Federale Kanselarij en Dirk Niebel (FDP) als federaal minister voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling. Indien nodig kunnen andere federale ministers en de inspecteur-generaal van het nationale leger opgeroepen worden voor het verstrekken van advies.

In januari 2000 werd door de rood-groene regering een veelbelovende nieuwe versie van de “politieke beginselen van de federale regering voor de uitvoer van oorlogswapens en andere bewapeningsgoederen” aangenomen. Er zou extra aandacht besteed worden aan de kwestie van de mensenrechten bij het toekennen van wapenexportlicenties. De in het najaar van 2009 verkozen nieuwe federale regering verklaarde de politieke beginselen niet te willen veranderen, maar uiteindelijk blijken de belangen van de wapenindustrie toch bepalend. Zo is de uitvoer van wapentuig naar de NAVO-landen, de EU-lidstaten, en de landen die gelijkgesteld zijn aan NAVO-landen "in principe niet te beperken, tenzij dat wegens politieke redenen in sommige gevallen nodig is”. De export van oorlogswapens naar de zogenaamde "andere landen" is onderworpen aan duidelijke beperkingen. Zo wordt het leveren van oorlogswapens "niet toegelaten aan landen die in een gewapend conflict verwikkeld zijn, waar het uitbreken van een gewapend conflict dreigt of waar bestaande spanningen en conflicten door de export zouden kunnen uitgelokt of versterkt worden”. Bovendien komt export “helemaal niet in aanmerking” voor landen “die zich in een oorlog met een ander land bevinden of waar gevaar dreigt voor het uitbreken ervan”. Deze beperkingen worden in de praktijk echter vaak genegeerd. Zo kan men zich ernstige vragen stellen bij een aantal staten die in 2008 volledig legaal in het bezit kwamen van Duitse wapens. Singapore ontving militair materiaal ter waarde van 349,7 miljoen euro, Saoedi-Arabië importeerde voor 170,3 miljoen euro aan wapens en de Verenigde Arabische Emiraten voor 142,1 miljoen euro. Daarbovenop leverde Duitsland wapens aan Afghanistan, Egypte, Angola, Brazilië, India, Indonesië, Israël, Colombia, Maleisië, Nigeria, Oman, Pakistan, Rusland, Thailand en Turkije. De mensenrechtensituatie kan in meerdere van deze landen toch als slecht beschouwd worden. Bovendien is een deel van hen verwikkeld in gewelddadige interne conflicten (bvb. Afghanistan, India, Israël, Colombia, Nigeria, Pakistan,Turkije)

Er bestaat ook een overzichtelijke lijst van landen waarvoor een wapenexportverbod geldt vanuit Duitsland. Momenteel staan daar slechts 17 landen op. Saoedi-Arabië, Israël, Libië en Pakistan waren ten tijde van het laatste regeringsverslag over de uitvoer van wapens (2006), niet op deze lijst terug te vinden. Het regeringsverslag over wapenhandel voor het jaar 2007 is er begin 2010 nog steeds niet.

Besluit

Het komt erop neer dat in de praktijk behalve naar de landen op de Duitse embargolijst, vrijwel naar overal onbeperkt geëxporteerd mag worden. Gezien de economische crisis zet de federale overheid zwaar in op banen in de wapenindustrie. De mensenrechtensituatie in het ontvangende land speelt de facto geen rol.

Indien de federale overheid haar eigen, nota bene juridisch niet-bindende, politieke beginselen tot de basis van haar handelen zou verheffen, dan hadden heel wat wapentransfers verhinderd moeten worden. Dat dit niet gebeurt, laat zich verklaren door een economie die gericht is op het accommoderen van de industrie en door een militair georiënteerd buitenlands beleid.

Het coalitieakkoord van de nieuwe federale overheid, geleid door CDU/CSU-FDP, stelt prioriteit te geven aan "de buitenlandse handel en industrieel-politieke overwegingen”. Erger nog, het coalitieakkoord zou zelfs helpen om concurrentiebelemmeringen voor de Duitse wapenfabrikanten op te heffen, want de CDU/CSU en FDP hebben het principe van een restrictief wapenexportbeleid definitief geschrapt. Voor de komende vier jaar heeft de regering haar doelen als volgt omschreven: “wij houden vast aan de huidige wapenexportregels en zetten ons verder in voor de harmonisatie van het wapenexportbeleid binnen de EU. Wij staan voor eerlijke concurrentie in Europa en bevestigen de Gedragscode van het Europees Defensie Agentschap. Deze gedragscode heeft tot doel: ”de geleidelijke totstandkoming van een transparante en open Europese defensiemarkt. Dit moet leiden tot de versterking van de Europese defensiecapaciteiten (...)”. Men had net zo goed zo open mogelijke grenzen voor wapenexport in het regeerakkoord kunnen vastleggen. Het resultaat zou hetzelfde zijn.

Interessante websites:

www.juergengraesslin.com onder meer over de campagnes tegen Daimler / EADS en Heckler & Koch
www.ribe-ev.de onder meer met rapporten over de uitvoer van wapens van GKKE, van de federale overheid en van SIPRI en anti-wapenexportcampagnes
www.wir-kaufen-keinen-mercedes.de over de wapenuitvoer van Daimler/EADS
www.dfg-vk.de onder meer over militaire operaties van het nationale leger

Jürgen Grässlin is woordvoerder van de Duitse vredesbeweging 'Vereinigte KriegsdienstgegnerInnen' (DFG-VK), van de Kritische Aandeelhouders van Daimler (Kritischen AktionärInnen Daimler-KAD) en van het Duitse Actienetwerk Stop Lichte Wapens (Deutschen Aktionsnetz Kleinwaffen Stoppen-DAKS). Hij is eveneens voorzitter van de BewapeningInformatieBureau’s (RIB eV).

 


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema
Land

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.