Griekenland is hard getroffen door een financiële en een economische crisis. Het land is in het vizier van de speculanten gekomen, want het bulkt van de schulden. En blijkbaar is er geen kruit gewassen tegen de marktwerking rond de buitenlandse schulden. Met andere woorden, de Grieken staat het lot te wachten dat, door toedoen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), zowat alle landen in de derde wereld met een hoge schuldenlast al hebben ondergaan. Er moet en zal bespaard worden op de openbare uitgaven (1). Over de Griekse crisis is intussen al heel veel geschreven, maar ook Spanje dreigt in een economisch moeras terecht te komen.
Het is de wereld op zijn kop. Niet de arrangeurs en speculanten van de financiële markten worden ter verantwoording geroepen, maar de overheden moeten er voor zorgen dat de gunstige rendementsvooruitzichten hersteld worden. Hoeveel honderdduizenden mensen hun job verliezen als gevolg van de ontwrichting van de economie door speculatie, daar liggen de apostels van de ideologie van de zichzelf regulerende vrije markten niet wakker van (2).
Spanje werd volop getroffen door het uiteenspatten van de immobiliën-luchtbel en dook eind 2008 een recessie in. De eerste trimester van 2010 realiseerde Spanje een zeer kleine groei in het Bruto Binnenlands Product (BBP) van 0,1%. Maar dit vormde wel de eerste positieve indicatie na zeven opeenvolgende trimesters van krimp en stagnatie. (Het BBP als economische indicator wordt wel betwist omdat hij geen rekening houdt met bepaalde zaken, zoals het werk van vrouw- of man-aan-de-haard, de informele arbeid, de ecologische degradatie ten gevolge van de economische groei. Volgens het BBP zijn de gevolgen van een tsunami of een auto-ongeval bijvoorbeeld positieve bijdragen tot de groei omwille van de transacties die eruit voortvloeien). Sedert het uitbarsten van de economische crisis is de werkloosheid in Spanje meer dan verdubbeld, naar 20% van de beroepsbevolking. Dat is van 1,76 miljoen werklozen op het einde van de tweede trimester van 2007 naar 4,6 miljoen in de eerste trimester van 2010.
IMF en ongeduldige markten
Onder de druk van de financiële markten besloot Spanje in de lente van 2010 om niet te talmen en kondigde het besparingen aan van 50 miljard euro, verspreid over drie jaar tijd. De regering wil het overheidstekort dat in 2009, 11.2% van het BBP bedroeg, tegen 2013 terugdringen naar 3%, conform de eisen van de Europese Commissie. De regering Zapatero ontvouwde een uitgebreid plan om de overheidsuitgaven te verminderen: geen nieuwe aanwervingen bij de overheid, een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd van 65 naar 67 jaar, een verhoging van de BTW van 16 naar 18% vanaf juli 2010,... Tegelijkertijd werden een aantal hervormingen van de arbeidsmarkt doorgevoerd. Zo zullen de ontslagvergoedingen ingeperkt worden, iets wat de financiële markten zal verheugen. De bevolking heeft het al zwaar te verduren door de crisis maar zal nog meer te lijden krijgen.
12 mei kondigde de Spaanse regering een eerste reeks aanpassingen aan, maar het IMF nam er geen genoegen mee en riep de regering op tot nieuwe “dringende” structurele aanpassingen. Onder druk nam het Spaanse Parlement drie dagen later, met een meerderheid van één stem (169 stemmen voor, 168 stemmen tegen en 13 onthoudingen), een groot plan aan dat een besparing van meer dan 15 miljard over twee jaar moest opleveren. Dit decreet voorziet een weddevermindering voor de ambtenaren (de eerste in het post-Franco tijdperk) van gemiddeld 5% vanaf de maand juni en een bevriezing van de ambtenarenlonen in 2011; een bevriezing van de pensioenen in 2011; de intrekking van een geboortepremie van 2500 euro vanaf 2011; een vermindering van het budget voor ontwikkelingssamenwerking met 600 miljoen euro in 2010-2011; en een vermindering van de openbare investeringen met 6 miljard tegen 2011. De regering zal de regio's en de gemeenten ook vragen om bijkomend 1,2 miljard besparingen uit te werken.
Zelfs al moeten de regeringsleden 15% inleveren op hun vergoeding, en ondanks het feit dat voor een keer de daling progressief per schijven zal worden doorgevoerd, zal de besparing toch voornamelijk op de rug van de ambtenaren en gepensioneerden gerealiseerd worden, en niet op die van de kapitalistische elite die uiteindelijk van de crisis profiteert die ze zelf heeft veroorzaakt. Vooral de banksector knoopt opnieuw aan met buitensporige winsten: Banco Santander boekte in 2009 om en bij de 9 miljard euro winst, de Banco Bilbao Vizcaya Argentaria (BBVA) 4,2 miljard enzovoort.
Aangezien Luxemburg niet meer tot de fiscale paradijzen wordt gerekend (volgens de kwalificatie van de OESO) heeft de regering de toestemming gegeven aan de Spaanse ondernemingen die daar actief zijn, om vanaf de maand juli te participeren aan haar investeringsfondsen om zodoende slechts een ondernemingsbelasting van 0,01% te moeten betalen.
De regering Zapatero gaat dus door de knieën voor de markten en ziet geen ander antwoord op de crisis dan het neoliberaal dogma: “Deze maatregelen doen pijn, maar we kunnen er niet buiten”, aldus Elena Salgado, minister van Economie en Financiën in het Spaanse Parlement. De Europese Commissie reageerde onmiddellijk en spreekt haar voldoening uit over deze noodzakelijke austeriteitsmaatregelen.“Onze eerste indruk is dat de maatregelen de goede richting uitgaan, dat de bijkomende budgettaire inspanningen nodig waren en in die zin dus is het een genoegdoening dat ze werden goedgekeurd”, aldus Amadeu Altafaj, woordvoerder van de Europese Commissie voor economische aangelegenheden. Het Spaanse plan wordt ook door de algemeen-secretaris van de OESO, Ángel Gurría, gesteund: “Dit getuigt van een sterke politieke wil”.
Beoordelingsagentschappen
Een maand nadat kredietbeoordelaar Standard &Poor's, de kredietwaardigheid van Spanje op 28 april verminderde (van AA+ naar AA), verlaagde ook het agentschap Fitch de kwalificatie van de Spaanse schuld. Hoewel een openbare schuld van 53% van het BBP beter is dan in verschillende andere landen uit de eurozone, is de schuld van de privé-sector verontrustend hoog, namelijk 178% van het BBP, aldus Standard & Poor's. Fitch meent dat de overheid nog niet genoeg maatregelen heeft genomen en pleit voor een verdere flexibilisering van de arbeid. Kredietbeoordelaar Fitch degradeerde Spanje omwille van de slechte groeivooruitzichten: “De rigiditeit van de arbeidsmarkt en de herstructurering van de lokale en regionale spaarkassen (die worden gefusioneerd) zullen het aanpassingsritme hinderen”.
Het IMF hoopt dat de Spaanse hervorming tot een goed einde gebracht kunnen worden. Op 31 mei verklaarde algemeen directeur Dominique Strauss-Kahn aan het ABC-journaal: “De regering heeft sterke maatregelen getroffen die het vertrouwen moeten doen terugkeren. Alles hangt er nu van af hoe deze in de praktijk zullen worden gebracht, voornamelijk de maatregelen wat de arbeidsmarkt betreft”. Zapatero begreep deze waarschuwingen en annuleerde zijn reis naar Brazilië om meer druk te kunnen zetten op de sociale partners om tot een akkoord te komen over de maatregelen voor de arbeidsmarkt. Het gaat onder meer over verminderde ontslagvergoedingen. Eenmaal het akkoord getekend zal Zapatero het moeten voorleggen aan het IMF, dat een radicale, ambitieuze en grondige hervorming van de Spaanse arbeidsmarkt eist.Uiteraard is ook de Wereldbank geïnteresseerd, aangezien zij de landen rangschikt volgens de staat van het lokale zakenklimaat. Zo kan het ondernemers helpen bij hun keuze voor de meest geschikte plaats om winstgevende investeringen te kunnen realiseren (op de rug van de arbeiders).
Het taxeringsagentschap Fitch kijkt wel goedkeurend naar de evolutie in het Franse dossier van de pensioenen, waar men de leeftijd van 60 naar 62 wil verhogen en de openbare werkingskosten wil verminderen met 10% in de periode 2011-2013. Maria Malas-Mroueh, mede-directrice van Fitch, verklaarde dat het agentschap “het gevoel heeft dat de regering een noemenswaardige attitudeverandering aanneemt tegenover de urgente nood aan betere openbare financies”.Frankrijk behoudt de beste quotering bij de kredietbeoordelaars. Mochten sommige geplande besparingsmaatregelen omwille van sociale mobilisaties niet doorgevoerd kunnen worden, dan kan men er van op aan dat de taxeringsagentschappen Frankrijk een slechtere quotering zullen toebedelen. Hierdoor zal de kredietrente die Parijs moet betalen bij leningen verhogen wegens een groter 'risicoland'. Een strengere controle op het financiekapitaal en andere maatregelen die door leidende politieke kringen in het heetst van de economische crisis in het vooruitzicht werden gesteld, liggen verder weg dan ooit. Het zijn de slachtoffers van de crisis die betalen.
Geen alternatief?
Er bestaan wel degelijk alternatieve oplossingen. Geld is op zich niet het probleem. De alternatieven werden niet toegepast omwille van een gebrek aan politieke wil. Eerst en vooral zou er een onafhankelijke audit kunnen komen die zou moeten opereren gedurende een moratorium van de terugbetaling van de schuldenlast. Dit proces zou de terugbetaling van immorele schulden kunnen stopzetten, en zou belangrijke fondsen kunnen vrijmaken die vandaag bestemd zijn om de rente op die schulden te betalen. Het invoeren van een vermogensbelasting op de hoge inkomens zou veel geld vrijmaken dat gebruikt zou kunnen worden om de behoeften van het armste deel van de bevolking te bevredigen.
In Spanje hebben economen voor het weekblad Publico nog een reeks andere alternatieve mogelijkheden opgelijst: 1. In de plaats van de pensioenen te blokkeren zou de overheid de beoogde 1,5 miljard euro kunnen halen door de Spaanse troepen uit Afghanistan, Libanon en Somalië terug te trekken (dit zou 750 miljoen euro besparen) en door de investeringen in onderzoek en ontwikkeling van de militaire industrie te schrappen voor 2010 (gelijk aan 950 miljoen euro). Voegen we daarbij de 1,4 miljard euro voor militaire investeringen in 2010 dan komen we op een totaal van 3,1 miljard besparingen. Laat ons niet vergeten dat het militair budget van Spanje voor 2010 meer dan 18 miljard euro bedraagt (politiebudgetten buiten beschouwing gelaten), dit wil zeggen 50 miljoen euro per dag, of 5 maal meer dan het budget voor onderwijs en wetenschappen samen! 2. Indien men in Spanje de wedden van de leerkrachten zou schrappen die godsdienstles geven in de openbare centra (jaarlijks 650 miljoen euro), in overeenstemming met de idee van een lekenstaat, dan zou men de 600 miljoen voor ontwikkelingssamenwerking kunnen behouden. 3. Het voorschrijfgedrag voor medicijnen veranderen (de totale dosis aanpassen aan de duur van de behandeling of stimuleren om met monodosissen te werken) kan 785 miljoen euro opleveren.
Wat de economen ook nooit vermelden is de mogelijkheid om uit het IMF te stappen en op die manier de 9,63 miljoen euro te recupereren die onlangs nog werd overgemaakt naar het Fonds voor Groei en Armoedereductie van het IMF. Ten slotte had men begin juni beter geen 600.000 euro (cijfer van het politiesyndicaat van Catalonië) uitgegeven aan de veiligheidsmaatregelen voor de bijeenkomst in Sitges van de geheime Bilderberg Club. De bankiers, ondernemers en hoge pieten uit politieke en militaire kringen, die de jaarlijkse Bilderbergconferenties bevolken, zijn de orkestleiders van de geruïneerde kapitalistische economie, die koste wat kost wil overleven en daarbij geen repressie uit de weg gaat. In een luxe hotel in Sitges nam Zapatero het woord voor een elite van multimiljonairs en beleidsmensen om er zijn economische politiek te verdedigen die verondersteld wordt de burgers in Spanje ervan te overtuigen dat de groei, via een doorsijpel-effect (trickle down) ook de arme klassen in de samenleving ten goede komt. De geschiedenis staat nochtans bol van de tegenvoorbeelden van deze liberale theorie.
Het wordt tijd dat men zich in de landen van Europa begint te verzetten tegen de verschillende budgettaire besparingsoperaties die de terugbetaling mogelijk moeten maken van een schuld die de bevolking niet ten goede is gekomen. Dit is precies waar José Manuel Barosso, voorzitter van de Europese Commissie, zo bang voor is: “Het laatste wat we nodig hebben is dat de sociale spanningen aanhouden want ook hierdoor vergroot het wantrouwen”. Volgens hem moeten we ons huishouden in de hand houden..
De sociale bewegingen over heel Europa moeten zich verenigen en de strijd tegen deze neoliberale politiek opdrijven. Overal zouden de alternatieve sporen kunnen besproken worden in democratische publieke debatten. Ze vormen een reële uitweg uit de crisis, die noodzakelijkerwijs een verlaten van het neoliberale kapitalistisch systeem zal moeten inhouden. Het is van belang om overal de krachten te steunen die oproepen tot algemene stakingen en een eenheidsfront willen vormen tegen de besparingen. De bevolkingen van Roemenië, Griekenland, Portugal, Italië, Frankrijk hebben al de eerste aanzetten gegeven.
(1) Francine Mestrum, www.dewereldmorgen.be/artikels/2010/03/02/europese-hakbijl-voor-griekenland
(2) Eric Cabooter, 'Een andere economie is nodig', Aktief 2-2010, www.masereelfonds.be
'L'’Espagne dans l’impasse capitaliste?', www.cadtm.org
Jérome Duval is verantwoordelijke vanPatas Arriba, Attac-CADTM Valencia (Spanje)