Nee, de eerste genocide van de vorige eeuw was niet die op de Armeniërs in 1915. De eerste, officieel althans, was van zuiver Europese makelij: die op de Herero’s en de Nama’s in Namibië.

Paus Franciscus zorgde voor een diplomatieke rel door de genocide van 1915 op de Armeniërs aan te snijden. De eerste van de 20ste eeuw, luidde het in veel media. Er was tegelijk al die op de Arameërs die de Ottomaanse heersers en hun occasionele bondgenoten op grote schaal afmaakten – IS rekent vandaag af met de overblijvers. Ook Grieken werden er systematisch afgemaakt. Maar volgens de Verenigde Naties was de eerste genocide van de 20ste eeuw die op de volkeren van Namibië (Zuidwest-Afrika) waar de Herero’s, Nama’s massaal en bijzonder wreedaardig werden uitgemoord.

Genocide – een term die impliceert dat men een omvangrijke bevolkingsgroep zoveel mogelijk wil uitroeien – komt onder diverse vormen in nagenoeg alle werelddelen en over lange periodes voor. De namen van talrijke bevolkingsgroepen zijn waarschijnlijk zo goed uitgewist dat hun benaming mee verdween. Soms bleven leden van de bevolkingsgroep achter, maar via een culturele “genocide” zakten ze eveneens in de vergeetputten.

Namibië

Paus Franciscus mag in dat opzicht wel eens een mea culpa slaan voor wat zijn hooggeplaatste geloofsgenoten aanrichtten in wat nu Latijns Amerika is. Ontdekker Columbus kon het niet hebben dat de bevolking van de Caribische eilanden, die deze gebieden al lang vóór hem hadden ontdekt, niet openstonden voor het ware geloof. Daar niet helemaal vaststond of het wel om menselijke wezens met een ziel ging, was het ook niet erg ze te folteren, verminken, onthoofden enz. tot er geen meer restten.

De eerste genocide van de vorige eeuw, een geplande systematische uitmoording van minstens twee bevolkingsroepen, was dus – aldus de VN – in Namibië. De genocide was, dankzij vooral inspanningen van afstammelingen van overlevenden, niet vergeten. Maar het is een beetje bij toeval dat de onmenselijke gruwelijkheden ervan aan het licht kwamen. In 1917 had een jonge Ierse rechter, Thomas O’Reilly, in opdracht van Londen een rapport opgemaakt over de Duitse misdaden in dit gebied dat tot 1916 in Duitse handen was. Het rapport, 200 bloedstollende bladzijden, werd opgeborgen. Alle exemplaren ervan werden echter in 1926 na een akkoord tussen Londen en Berlijn, vernietigd. Op één enkel na, dat de schrijfster Elise Fontenaille-N’Diaye verwerkte in een historische roman, haar versie van O’Reilly’s ‘Blue Book’.

Schedels nodig

Uit dat Blue Book: ‘Daar de Duitse universiteiten erg gretig zijn op schedels van negers voor hun studies, is er voor de gevangenen op Sharkeiland en in Swakopmund nu een ander werk dan sporen aanleggen: nadat enkele mannen zijn opgehangen, wordt hun hoofd afgesneden en moeten de gevangenen die dan koken, de ogen, hersenen en tong eruit halen en dan alles tot op het bot stropen met scherven van flessen die de soldaten de avond daarvoor hebben leeggemaakt. De schedels zijn dan meestal die van hun broers, zonen, vaders of andere familieleden”.

De Duitse kolonisatie startte na de Conferentie van Berlijn van 1885 waarbij de Europese grootmachten de grenzen van hun koloniale bezettingen vastlegden. Duitsland had de eerste kolonisatieboten gemist, maar kreeg nu onder meer Zuidwest-Afrika toebedeeld. De kolonisten stonden aanvankelijk niet te drummen, dat was niet het beste stuk van Afrika voor bodemrijkdommen en landbouw.

Vernichtungsbefehl

De Duitse regering investeerde dan ook niet zoveel in dat gebied, een handvol militairen onder leiding van ene Ernst Heinrich Göring, vader van nazikopstuk Hermann, moesten de geschillen tussen stammen over grond en kudden beslechten en die stammen aan het Duitse gezag onderwerpen. De grote kudden van Herero’s en Nama’s wekten de belangstelling van steeds meer Duitse kolonisten die de bevolking leerden hoe voor goederen en drank schulden te maken die ze met vee afbetaalden. Na de pestepidemie van 1897 onder runderen, konden ze de schulden alleen aflossen met gronden. De Herero’s voelden zich beroofd en kwamen begin 1904 in opstand.

Om die maandenlange gevechten de kop in te drukken, stuurde Berlijn generaal Lothar von Trotha, die in 1900 in Peking de Boksersopstand met zeer harde hand had helpen onderdrukken. Er kwam zware artillerie aan te pas. De Herero’s werden verslagen en wie niet naar Bechuanaland (Botswana) kon vluchten, werd opgesloten in een nieuwe Britse uitvinding, de concentratiekampen. En toen kwam op 2 oktober 1904 het “Vernichtungsbefehl” van von Trotha om alle Herero’s te verdrijven of om te brengen.

Moordlust

Hoe dat gebeurde, leert het Blue Book. O’Reilly had het in zijn rapport over pure moordlust, op al wat zwarte mens was. Baby’s die letterlijk als speelbal dienden tot ze op een bajonet belandden. Want dood moesten ze allemaal, het grondgebied moest leeggemaakt worden. De logische oplossing: een genocide. Van de ca 80.000 Herero’s kwamen er volgens de meeste schattingen rond de 60.000 om, vermoord of van uitputting. De meeste overlevenden hadden kunnen vluchten.

De afstammelingen van de overlevenden eisen herstelbetalingen. Maar zij kregen totnogtoe alleen excuses van de erfgenamen van von Trotha. Minister van Ontwikkelingssamenwerking Heidemarie Wieczorek-Zeuyl kreeg in 2004 alleen over de lippen de genocide “te betreuren”.

De auteur deed voor haar historische roman (Blue Book. Elise Fontenaille-N’Diaye, Calmann-Lévy, 214 blz., 17€) ook een beroep op het werk van de Zweed Sven Lindqvist van wie in 1996 “Exterminate all the Brutes” (The New Press, 1996) verscheen en dat een catalogus lijkt van vooral koloniale wreedheden.

Bron: Uitpers