Oekraïne staat aan de rand van het bankroet? De staatskas wel, maar de echte heersers boeren erg goed. Oekraïne worstelt met problemen die verre historische wortels hebben? Zeker. Maar de belangrijkste oorzaken zijn redelijk hedendaags, ze zijn het gevolg van – alweer – privatiseringen. De oligarchen van vandaag roofden na de implosie van de Sovjet-Unie in vijf jaar tijd bijna alles wat geld kon opbrengen. Na vijf jaar was het BNP van Oekraïne gehalveerd! Vandaag controleren de 50 rijkste oligarchen 85% van het BNP. Zij brachten het land aan de rand van het bankroet. Ze zijn klaar voor nieuwe avonturen, met uiterst-rechts aan boord.

Oude droom

Na de implosie van de Sovjet-Unie waren leden van de Sovjet-nomenklatura er in de meeste van de 15 nieuwe staten als de kippen bij om hun droom te verwezenlijken, namelijk een rijke kapitalist worden. Leonid Kravtsjoek was op een dag in augustus 1991 wakker geworden als leider van de Oekraïense Communistische Partij en ging slapen als nationalistisch leider van een nieuwe staat. Hij was jarenlang de zogenaamde ideologische waakhond van de partij geweest. “En dan?”, zei Kravtsjoek, “iedereen weet toch dat die ideologie niets voorstelde”.

Inderdaad. De ideologische waakhond van de Sovjet-CP, Jigor Ligatsjov, werd een groot bankier. In Rusland zaten kopstukken van de Komsomol (communistische jeugd) al een tijd klaar om zich tot oligarchen te ontpoppen. In Oekraïne liep dat niet anders. In vijf jaar wisten ze optimaal gebruik te maken van een machtig instrument, corruptie. In Oekraïne bloeide de corruptie ook al in de Sovjettijd. Het industriële Dnjepropetrovsk was in Sovjettijden vaak de machtsbasis van Sovjetleiders geweest. Zoals Leonid Brezjnev (partijleider van 1964 tot 1981) die daar zijn carrière maakte. Men sprak in die tijd van de machtige clan van Djnepropetrovsk.

Privatiseringen

In 2004 werd een lid van die clan, Leonid Koetsjma, Oekraïens president. Zijn naaste medewerker werd Oleksander Volkov, architect van de frauduleuze privatiseringen. Onderzoek in België wees indertijd uit dat die Volkov samenwerkte met diverse grote maffiabazen, onder wie de beruchte Boris Birsjtein en Semion Mogilevitsj, beide jarenlang zeer actief in België. Mogilevitsj staat op de FBI-lijst van de tien meest gezochte misdadigers. Koetsjma zelf gebruikte constructies in België voor zijn vastgoedimperium. Zijn schoonzoon, Viktor Pintsjoek, is vandaag een van de grootste oligarchen van Oekraïne.

Onder Koetsjma’s tienjarig bewind werd het allemaal nog een stuk erger. De energiesectoren werden gepriviatiseerd, enkele oligarchen konden door zwendel met energieproducten enorme fortuinen opbouwen. Onder hen Joelija Timosjenko die in die tijd de naam “gasprinses” kreeg. Onder Koetsjma en co waren de relaties met de VS zeer goed, Washington was gul voor Kiev en in ruil stuurde Oekraïne 1600 militairen naar Irak.

Partijen

Terwijl Poetin hun collega’s in Rusland op hun plaats zette (“verrijk u maar blijft uit de politiek”), domineerden de Oekraïense oligarchen de politiek. Politieke partijen zijn constructies van en ten dienste van oligarchen. Wie geen eigen partij heeft, steunt een of meestal meerdere partijen, ook rivaliserende partijen. De enige grote partijen met een ideologische basis zijn de Communistische en het uiterst-rechtse Svoboda, zielsverwant Vlaams Belang maar nog meer uitegsprokern xenofoob – en antisemitisch.

De partijen voeren in de Rada (parlement) een schimmenspel op waarvan de regie bepaald wordt door enkele oligarchen die onder elkaar overleggen. Zij hebben beslist dat Janoekovitsj weg moest, zij bepalen wat de media berichten, zij bepalen de diplomatieke oriëntatie – dat allemaal natuurlijk in functie van hun zeer materiële belangen, niet van enige ideologie. Net zoals indertijd de nomenklatura die geen ideologie maar slechts eigen belangnen verdedigde. Op dat vlak is er continuïteit.

Wie zijn dan die regisseurs?

Achmetov (foto, met voetbalploeg)

Nummer één, alleszins in rijkdom, is Rinat Achmetov (48), tot voor kort supporter van Janoekovitsj. Zijn oproepen eind januari tot ‘dialoog’ klonken als een waarschuwing aan de president. Oligarchen als Achmetov willen niet dat Oekraïne een soort paria-staat wordt, dat is zeer slecht voor zaken. Eind 2013 had de Amerikaanse vice-minister van Buitenlandse Zaken Victoria Nuland Achmetov persoonlijk laten weten dat er sancties zaten aan te komen die hem persoonlijk zouden treffen. Daar hij nogal wat eigendommen heeft in het Westen, waaronder een riant verblijf in Londen, was dat een overtuigende waarschuwing.

Van 2006 tot 2012 was Achmetov parlementslid voor de Partij van de Regio’s die hij mee oprichtte. In de Rada heeft hij een groep van ca 50 parlementsleden van die partij die zijn richtlijnen volgen. Die groep liep uiteindelijk over naar ‘Maidan’.

Zijn fortuin wordt op 10 tot 15 miljard euro gerekend. Zijn holding System Management Capital Group omvat metaal, mijnbouw, banken en verzekeringen, vastgoed, telecommunicatie…Achmetov is eigenaar van de voetbalploeg Sjachtat Donetsk, de regio waar zijn vader mijnwerker was. Bijzonder detail: Achmetov is Tataar. Op de Krim leven Tataren; in 1944 deed Stalin hen wegens vermeende collaboratie met de nazi’s naar Centraal-Azië deporteren. Chroesjtsjov gaf hen later het recht op terugkeer. De meeste van die Tataren zijn nu pro-Maidan.

In de jaren 1990 voerde de Oekraïnese justitie onderzoeken naar banden van Achmetov met maffiagroepen, onder meer inzake moord op concurrenten en witwasserij. Achmetov heeft nooit geantwoord op vragen vanwaar zijn eerste geld voor zakendoen kwam.Volgens maffiajagers deed Achmetov o.m. een beroep op een beruchte maffiabende voor bescherming van zijn persoon en zijn business.

Firtasj

Bij de top zit ook Dmitro Firtsaj, met een fractie can ca 30 parlementsleden van de Partij van de Regio’s in de Rada. Firtasj, voorzitter van de Oekraïense patroonsbond, nam al wat eerder dan Achmetov afstand van Janoekovitsj. Dat bleek al heel vroeg bij de eerste massabetogingen, toen het grootste tv-station van het land, Inter, uitgebreid verslag bracht van die demonstraties. Dat station is nochtans eigendom van Firtsaj, toen leidend lid van de Partij van de Regio’s.

Firtasj, fortuin geschat op 11 miljard euro, werd vooral rijk door handel en distributie van Russisch gas – net als Timosjenko. Dat gebeurde via de maatschappij RusOekrEnergo (ROeE), met volgens financiële speurders maffiabaas Migolevitsj op de achtergrond. Diplomatieke documenten vrijgegeven door WikiLeaks bevestigen de rol van die maffiabaas in RoeE. Volgens diezelfde speurders liet de Oostenrijkse Raffeisenbank zich door RoeE gebruiken voor zwendel op grote schaal.

Firtasj heeft naast de energie ook grote belangen in chemie en vastgoed, buiten Oekraïne o.m. in Duitsland, Italië, Zwitserland en gans Centraal-Europa. Hij speelt peetvader over de nationale voetbalploeg en doet aan public relations als ‘filantroop’. De Orthodoxe patriarch in Moskou, Kirryl, kende hem een hoge onderscheiding toe voor zijn gulle giften aan de kerk.

Firtasj heerft dus tijdig zijn kar gekeerd. Zoals Achmetov is hij helemaal niet tegen een opening naar de EU, als dat maar zijn goede commerciële relaties met Rusland en zijn industriële bedrijven niet in het gedrang brengt. Als concurrent van gasprinses Timosejnko zal hij wellicht trachten haar rol in te perken. Hij zag ze allicht liever in de gevangenis dan aan de macht.

Pintsjoek

Viktor Pintsjoek, 52, kende zijn gloriedagen onder het bewind van schoonvader Koetsjma. Ook hij komt uit Dnjepropetrovsk. Hij zit nog altijd bij de top (fortuin rond 3,5 miljard euro) en hij was er snel bij om met zijn collega oligarchen te overleggen over de toekomst. Hij betuigde naar het einde toe zijn steun aan “de helden van Maidan”. Dat deed hij ook via de vele media die hij controleert, waaronder 4 tv-stations en een roddelkrant. Hij maakte vooral fortuin met de privatiseringen van de energiesector en de levering van buizen voor pijpleidingen.

Pintsjoek heeft goede vrienden in het westen, onder wie de Amerikaanse ex-president Bill Clinton. Op suggestie van Pintsjoek wou Clinton begin februari in Kiev komen bemiddelen. Tot zijn vriendenkring behoren ook de Britse ex-premier Tony Blair en zanger Elton John. Ook hij is voor nauwere banden met de EU maar zonder die met Rusland in het gedrang te brengen, want dat zou voor zijn zaken nadelig zijn. Hij heeft immers belangrijke Russische klanten, waaronder Gazprom.

Porosjenko

Petro Porosjenko, 48, is de koning van de Oekraïense chocolade en snoepgoed. Hij is ook actief in de autonijverheid, de scheepswerven en de bankwereld en bezit eveneens een tv-zender. Zijn fortuin is “bescheiden”, 1,2 miljard euro. Maar zijn politieke invloed is in verhouding groot.

Hij was de enige oligarch die in Maidan op de tribune kwam. Porosjenko heeft Maidan ook helpen financieren. Volgens talrijke mediaberichten gaf hij daarbij ook geld aan de uiterst-rechtse Pravyi Sektor. Hij heeft immers grote politieke ambities en uiterst-rechts, nu in de lift, kan daarbij helpen.

Hij was lang een trouw supporter van Koetsjma. In 2004 steunde hij echter Joesjtenko (van de “oranje revolutie”) die hem in 2009 tot minister van Buitenlandse Zaken benoemde. Intussen was hij in botsing gekomen met Timosjenko. Van 2007 tot 2012 leidde hij de Nationale Bank. In 2012 benoemde Janoekovitsj hem tot minister van Economie en Handel. Datzelfde jaar won hij een parlementszetel als onafhankelijke.

Porosjenko ligt goed in het Westen. Hij is voorstander van lidmaatschap van de Navo. Als chocoladekoning heeft hij weinig belangen in Rusland.

Kolomoïsky

Igor Kolomoïskji, 51, fortuin tussen 2,5 en 5,5 miljard euro. Zoals collega Pintsjoek (en maffiabaas Mogilevitsj) is Kolomoïsky joods en afkomstig uit Dnjepropetrovsk. Zij zijn wel bittere vijanden. Pintsjoek heeft o.m. in Londen een proces tegen Kolomoïsky lopen. Hij stond vroeger op geode voet met Timosjenko, maar zoals de meeste oligarchen legt hij zijn eieren niet in één mand. Bij de verkeizingen van 2012 werd hij genoemd als een van de geldschieters van Oedar, de partij van Vitali Klitsjko, een van de hoofdfiguren in het verzet tegen Janoekovitsj.

Deze oligarch is actief in het bankwezen en de petroleumsector en bezit drie luchtvaartmaatschappijen. Hij is ook de baas van de voetbalploeg FC Dnjepro uit Djnepropetrovsk.

Kljoejev

Andryi Kljoejev is niet zo rijk als voorgaanden, “amper” rond 200 miljoen euro met vooral belangen in de mijnbouw, maar volgens zakenmedia tot voor kort zeer invloedrijk. Hij was lang parlementslid voor de Partij van de Regio’s en speelde een grote rol in de clan van Janoekovitsj. Hij was van 24 januari tot 23 februari hoofd van de presidentiële administratie. Daar hij medeverantwoordelijk wordt geacht voor de repressie, lijkt zijn rol uitgespeeld.

Stabiliteit

Het grootste deel van de oligarchie staat dus klaar om de “nieuwe machthebbers” te omarmen, ook al zit daar uiterst-rechts bij. Misschien dat het voor sommige fascisten moeilijk ligt “vreemde oligarchen”, zoals een Tataar en joden, te dulden. Maar hun partners zullen de plooien wel gladstrijken en zorgen dat de oligarchen krijgen wat ze willen: stabiliteit om hun imperiums veilig te stellen en verder te kunnen uitbreiden. Want er valt nog altijd een en ander te priviatiseren. VS, EU en IMF zullen dat allicht wel toejuichen.