Na de dramatische gebeurtenissen in Luik kondigde de regering nieuwe maatregelen aan tegen de illegale wapenhandel. Het is niet de eerste en wellicht ook niet laatste keer dat dergelijke drama's beleidsinstanties doet wakker schieten. Goed vijf jaar geleden zorgde een racistische aanslag door Hans Van Themsche in Antwerpen nog geen maand later voor een wet die de binnenlandse handel, wapenbezit en gebruik van wapens aan een strenger controleregime onderwerpt. Het Luikse drama toont dat het werk nog niet af is, ook al moeten we ons geen illusies maken dat we in toekomst dergelijke incidenten kunnen vermijden. Er is immers ook een maatschappelijke context waarbinnen deze bloedige geweldplegingen plaatsvinden. We kunnen ze wel verminderen.
Het bezit en handel van wapens is een complexe materie. België staat bekend als een land dat over een strenge wetgeving beschikt die de invoer, doorvoer en uitvoer van wapens reguleert. Daarnaast is er de daarnet vernoemde wet die het bezit van wapens sterk aan banden legt. Met resultaat. Volgens een studie van het Vlaams Vredesinsituut is het aantal vuurwapengerelateerde overlijdens sinds de invoering van de wet van 2006 gehalveerd. Dat neemt niet weg dat er nog altijd een grote maatschappelijk tolerantie bestaat voor het bezit van wapens. Hoeveel wapens er in omloop zijn is onduidelijk. Volgens het Vlaams Vredesinstituut spreken verschillende schattingen van 1,5 tot 2 miljoen wapens. Een deel daarvan is niet aan de vergunningsplicht onderworpen. Voor de vergunningsplichtige wapens kunnen we terugvallen op de gegevens van het Centraal Wapenregister waaruit blijkt dat ongeveer 410.000 personen geregistreerd staan als wapenbezitter. Dat is 4 % van de Belgische bevolking. Het gaat om jagers, sportschutters en verzamelaars. Misschien wordt het tijd om eens het debat te starten over de vraag of een aantal van deze activiteiten nog langer te verantwoorden is.
Het incident in Luik brengt echter een andere problematiek op de voorgrond: dat van de illegale wapens. Volgens de wet van 2006 behoren de wapens die in Luik zijn gebruikt tot de categorie van verboden wapens. Daaraan schort het dus niet. Pijnpunt is dat het ontbreekt aan een doeltreffend beleid. Volgens politiestatistieken worden jaarlijks goed 1000 gevallen van verboden wapenbezit vastgesteld wat – gezien de schattingen - slechts een heel kleine fractie is van het totale illegale wapenbezit. Het gaat om zogenaamde bijvangst, gerelateerd aan andere criminele activiteiten en niet om het resultaat van een doelgerichte campagne die het illegale wapenbezit moet bestrijden. Zo stelde het Vlaamse Vredesinstituut vast dat er op alle bestuursniveaus een gebrekkige capaciteit bestaat om op een degelijke manier het illegale vuurwapenbezit in kaart te brengen wat de controle en bestrijding van illegale wapenbezit en -handel bemoeilijkt.
Opnieuw moeten we ons geen illusies maken. Ook België is een gewapend land, maar het is geen uitzondering in Europa. Het gaat om een materie die onze grenzen overschrijdt en waar we niet altijd vat op hebben. De wapenhandel speelt zich af in een gemondialiseerde wereld, met goed georganiseerde wapenhandelaars en wapenbedrijven die voortdurend op zoek zijn naar nieuwe afzetmarkten. Conflicten hebben wapens nodig, die ze ook langduriger en bloediger maken. In post-conflictgebieden wachten dan weer grote wapenvoorraden op nieuwe afzetmarkten. Veel illegale wapenhandel vindt daar zijn oorsprong. Wereldwijd zijn er naar schatting 875 miljoen lichte wapens in omloop, meestal in privébezit. Het gaat over een sector waar heel veel geld te rapen valt. De geautoriseerde handel in wapens is goed voor jaarlijks 7 miljard dollar. Daarnaast is er de illegale handel die volgens de Verenigde Naties (VN) ettelijke miljarden kan bedragen. In 2001 is de VN met een Actieprogramma gestart om de verspreiding van lichte wapens aan een betere regulering te onderwerpen. Dit voorjaar presenteerde de VN-secretaris-generaal zijn rapport. Hoewel er vooruitgang is geboekt schort er nog heel wat op vlak van opsporing en grensoverschrijdende samenwerking in de strijd tegen de illegale wapenhandel. Ook kampen heel wat landen met een gebrek aan capaciteit om de wapenhandel te reguleren en controleren.
Daar kan verandering in komen. 2012 wordt een belangrijk jaar voor wat betreft de internationale regulering van de wapenhandel. Een tweede herzieningsconferentie zal het VN-actieprogramma onder de loep nemen en zou er een set van criteria moeten komen voor de internationale controle op lichte wapens. Daarnaast is er een VN-conferentie voorzien die werk moet maken van een Internationaal Verdrag op Wapenhandel met daarin wettelijk bindende criteria voor de regulering van de conventionele wapenhandel. Zo'n verdrag is heel belangrijk omdat het ook effect kan hebben op de handel vanuit en naar (post)conflictzones, want eens een wapen in omloop komt het vooral daar gemakkelijk in het illegaal circuit terecht.
België heeft in het verleden al eerder een voortrekkersrol gespeeld, zowel bij de totstandkoming van het verdrag voor de uitbanning van antipersoonsmijnen en verdrag over clustermunitie. Met het Luikse drama in het achterhoofd en de Belgische ervaringen rond wetgevend en controlerend werk kan ons land opnieuw trekker zijn om de illegale als legale wapenhandel aan banden te leggen.
Dit opiniestuk is geschreven voor De Morgen op 15 december 2011