Image
65 jaar geleden: het begin van de linkse vredesbeweging BUVV
65 jaar geleden: het begin van de linkse vredesbeweging BUVV
Artikel
8 minuten

De linkse vredesbeweging BUVV, Belgische Unie voor de Verdediging van de Vrede, is de voorloper van Vrede vzw.

De linkse vredesbeweging BUVV, Belgische Unie voor de Verdediging van de Vrede, is de voorloper van Vrede vzw. Een snelle duik in wat historisch materiaal geeft ons een beeld van een vredesbeweging die reeds in de eerste jaren na de oorlog actief is in Franstalig en Nederlandstalig België en die aan de grondslag ligt van de oproep tot deelname aan twee bepalende wereldcongressen – in Wrocław (1948) en in Parijs (1949) - voor de oprichting van een mondiale vredesbeweging: de Wereldvredesraad of le Conseil Mondial de la Paix. We spreken over het moment dat het Verdrag van Brussel (maart 1948) is getekend en dat de NAVO eraan staat te komen.

Wrocław

In Wrocław, augustus 1948, was de Belgische delegatie voor het 'wereldcongres van intellectuelen voor de vrede' samengesteld uit twee Nederlandstaligen (de schrijver Johan Daisne en Alois Gerlo, de hoofdredacteur van 'Front', in 1969 tevens de eerste rector van de zelfstandige VUB) en zes Franstaligen (waaronder de schrijver Maurice Duwez, pseudoniem Max Deauville, auteur van onder meer een boek over WOI 'La boue des Flandres'). De grote media in het Westen beschreven dit congres van intellectuelen als een initiatief van Moskou. Johan Daisne, die te situeren valt in de kunststroming van het magisch realisme, was een kritische congresganger die bovenal meende dat elke oorlogsstokerij moest stoppen en dat elke intellectueel zich moest inzetten voor de vrede. Zijn commentaar luidt als volgt : "De banden tussen de USSR en de nieuwe Poolse regering zullen wel innig zijn, en het merendeel der Congresleden was inderdaad 'progressist', al vormde het gematigde element – de sociaal-democraten, de liberalen, de katholieken, et cetera – niet zulk een onbeduidende minderheid als men heeft willen laten uitschijnen " (Johan Daisne, De Vrede van Wroclav).
Aloïs Gerlo sprak het congres toe met een boodschap over het Belgisch-Congolees uranium dat gebruikt werd in de eerste atoombommen en over het feit dat Belgische wetenschappers niet aan deze grondstof konden geraken voor vredesdoeleinden. Gerlo had het ook over anti-imperialisme en pleitte voor de rechten van elke natie – een politieke lijn die in progressieve kringen actief werd bewandeld tegen de creatie van de militaire pacten onder enkele West-Europese landen. Om zijn pleidooi kracht bij te zetten verwees Gerlo naar de strijd van het Vlaamse volk tegen verdrukking van reactionaire en obscurantistische krachten, zoals dit door Charles de Coster in de legendarische figuur van Tijl Uilenspiegel is vereeuwigd. (Johan Daisne, De Vrede van Wroclav)

Parijs

Ik heb in mijn korte zoektocht geen extensieve lijst van Belgische deelnemers aan het congres van Parijs 1949 gevonden. Naar verluidt waren de Belgen er wel talrijk aanwezig. Emilienne Brunfaut van het 'Rassemblement des Femmes pour la Paix' was er een van. Namen die in de 'Roode Vaan' (de communistische pers) expliciet werden genoemd zijn: professor Max Cosyns (ULB), architect Brunfaut en dokwerker Philips (deze drie hebben er elk namens België het woord genomen), schrijver René Lyr (die ook in Wroclav aanwezig was) en gewestelijk secretaris van de ABVV Dendermonde Fr. Janssens. Verder wordt ook een vertegenwoordiging van de Volksjeugd Leuven vermeld. Aloïs Gerlo vertegenwoordigde in Parijs samen met Fernand Demany (notoir verzetsman) het Onafhankelijkheidsfront. Het Initiatief in Parijs had ook de uitdrukkelijke steun van de schrijvers Willem Elschot en Louis-Paul Boon, aldus de 'Roode Vaan'.

Een belangrijk punt in de redevoeringen van veel deelnemers betrof de Amerikaanse atoombom.
Max Cosyns, een fysicus, had het in zijn toespraak – net zoals Alois Gerlo in Wroclav- specifiek over het Belgisch-Congolees uranium voor de Amerikaanse kernbommen. "Sinds drie jaren dringen de Belgische laboratoria er op aan dat hen een zekere hoeveelheid uranium, ongeveer één op duizend van de voortbrengst van Belgisch Congo, zou toegestaan worden. De uitbatende maatschappijen waren akkoord. Nochtans werd er geen enkele vergunning voor de invoer van uranium toegestaan. Intussen sluiten de Belgische laboratoria elk militair opzoeken uit hun activiteit. De totale productie van verschillende duizenden ton uranium per jaar, wat veel meer betekent dan de helft van de wereldproductie, wordt aan belachelijk lage prijs door de USA aangekocht, die het dan nog in atoombommen omvormen. Dat betekent voor België een jaarlijks verlies van een twintig miljard. Het monopolium werd zonder akkoord van het Parlement vastgesteld." (citaat in de Roode Vaan van 25 april 1949).

Ook het kolonialisme werd in Parijs zwaar op de korrel genomen.
Gabriel D'Arboussies, secretaris van de Afrikaanse Democratische Beweging: "Het kolonialisme kan voor het ogenblik geen enkele verrechtvaardiging vinden. Het kolonialistisch systeem zal evenals het kapitalistisch stelsel verdwijnen. De koloniale volkeren hebben de eisenstrijd in het moederland en de koloniën begrepen. Ze hebben begrepen dat ze in de kolonialiserende landen vrienden en vijanden hebben; en ze weten ze te onderscheiden. Ze moeten vaststellen dat er geen enkele militaire Sovjet-basis in Afrika bestaat. Ze hebben begrepen dat er een natuurlijk verbond bestaat tussen de U.S.S.R. en de verdrukte volkeren van de wereld. Wanneer de volkeren hun lot in hun eigen handen genomen hebben zal geen enkele macht in staat zijn hun opmarsch naar de vrijheid tegen te houden." (citaat in de Roode Vaan van 25 april 1949)

BUVV

Op verschillende plaatsen staat beschreven dat de Belgische Unie voor de Verdediging van de Vrede werd opgericht met, tijdens, of als gevolg van 'le Congrès mondial des partisans de la Paix' in de zaal Pleyel te Parijs van 20 tot 25 april 1949. Maar de franstalige 'Union Belge pour la Défense de la Paix' was al vroeger actief. Johan Daisne citeert in 'de Vrede van Wroclav' (p. 143) uit een toespraak die hij hield aan de Universiteit van Luik op 8 november 1948 : "Voor de tweede keer – een eerste gelijkaardige conferentie heeft plaats gehad in de Magdalenazaal in Brussel op 30 september 1948 – ga ik in op de vraag van de Rassemblement des Femmes pour la Paix en de Union belge pour la Défense de la Paix, die me uitnodigen om publiek te getuigen over het Congres in Wroclav (...)"


André De Smet (1920-2008), die gedurende tientallen jaren verantwoordelijke was van de BUVV, later Vrede vzw, heeft altijd gesproken van een vredesmanifestatie in augustus 1948 in Oostende waaraan een atletiekmeeting gekoppeld was. De Tsjech Emil Zatopek, de kersverse Olympische kampioen op de 10.000 m, alsook de gekende Belgische atleet Gaston Reiff namen hieraan deel.


Uit deze voorbeelden blijkt duidelijk dat er al verschillende vredesinitiatieven genomen waren vooraleer de Wereldvredesraad werd opgericht in april 1949. Wellicht kan men stellen dat er al verschillende vredescomités actief waren – al dan niet onder de naam Belgische Unie voor de Verdediging van de Vrede – vooraleer de BUVV/UBDP formeel werd opgericht.

Op basis van de archieven van Vrede plaatst historica Sarah Claes de oprichting van de BUVV/UBDP in maart 1949 - een maand voor het dubbelcongres van 'les partisans de la paix' in Parijs en Praag dus. Dit was een dubbelcongres omwille van het feit dat veel Centraal- en Oost-Europeanen geen visum voor Frankrijk kregen. "Het initiatief [tot de oprichting van de BUVV/UBDP] wordt genomen vanuit communistische hoek. De socialiste Isabelle Blume (socialistisch senator) wordt tot voorzitter gekozen en Bob Claessens, advocaat, eerste secretaris," lezen we. Wellicht verliep er enige tijd tussen de 'oprichting' en het 'werkelijk functioneren als structuur'. Isabelle Blume was in de jaren 1950 en 1960 een boegbeeld van de Wereldvredesraad, maar ze was niet aanwezig in de salle Pleyel in 1949. Ze had namelijk geweigerd deel te nemen aan de oprichting van de BUVV/UBDP omdat ze vreesde voor een campagne van alleen maar discours en beloftes die niet zouden worden gehouden. Isabelle Blume werd over de streep getrokken wanneer op 19 maart 1950 het ' Permanent Comité van het Congres' de gekende oproep van Stockholm lanceert voor het afschaffen van het atoomwapen. Ze ging wel naar het tweede Congres vand e Wereldvredesraad in november 1950 in Warschau (wat door de BSP als een van de redenen wordt aangehaald om haar uit de partij te sluiten). In Fontaine's biografie over Bob Claessens is er niets te vinden over z'n functie als secretaris van de BUVV. Er wordt alleen gezegd dat hij veel conferenties heeft gegeven voor de vredesbeweging. Als secretaris in de beginjaren van de BUVV vinden we de namen Rosy Hollender, een communistische militante en Irene Devries.

Intellectuelen

Bij de oprichters van de BUVV waren Max Cosyns en Leo Michielsen (geschiedkundige). Ook Joz Wyninckx (later SP-politicus, parlementslid en minister) was van in het begin actief in de vredesbeweging. Daarnaast bekomt men in de begingjaren de medewerking van leden van weerstandsorganisaties (Onafhankelijkheidsfront, Witte Brigade, Fidelio) en ex-politieke gevangenen, van figuren als baron Allard (later oprichter van de derdewereld-NGO Oxfam-België), de industrieel Cavenaille (de rode brouwer uit de Borinage) en de ULB-professor Maurice Grosjean. "Voor vele leden en sympathisanten is precies het verzet tegen de Duitse herbewapening de reden om samen te werken met de Wereldvredesraad. Voor hen lijkt een heropleving van het Duitse militarisme een meer directe dreiging dan het eventuele communistische gevaar", schrijft Sarah Claes. Cosyns en Cavenaille worden verkozen tot leden van de internationale Wereldvredesraad in februari 1951, Isabelle Blum wordt dan gecoöpteerd lid. Onderzoekster Eva Schandevyl citeert nog namen van Belgische intellectuelen betrokken bij de BUVV/UBDP: Paul Brien (professor dierkunde ULB, communist en militant van de Waalse zaak), Lucienne Bouffioux (weerstandster, advocate), Paul Janssens, Jean Hubaux (regisseur) en naast Willem Elschot ook nog Guy De Bosschere en Elie Baussart (progressief christen letterkundige en syndicalist).

 

Bronnen:


Roode Vaan, dagblad (Dacob, communistische archieven Brussel www.dacob.be en www.carcob.be)
Johan Daisne, De vrede van Wroclav, of proeve van spijkerschrift op het Ijzeren Gordijn, Brussel, 1949
Alois Gerlo, Noch hoveling, noch gunsteling. Een levensverhaal, Kapellen, 1989
José Gotovitch, Isabelle Blume, entretiens, Bruxelles 1976
Colette Fontaine, Bob Claessens, Le temps d'une vie, Bruxelles, 1977
Eva Schandevyl, Een bijdrage tot de studie vh intellectuele veld in België: Communistische intellectuelen tijdens de koude oorlog
Sarah Claes en Ludo De Brabander, Hoe koud was de vrede?, vredescahier 1/97

 

Enkele interessante websites:


www.merelnet.be/vredesbibliotheek
www.amsab.be (beheerder van de archieven van BUVV-Vrede)


wie beeldmateriaal zoekt van de bijeenkomst in Parijs 1949:


http://www.cinearchives.org/Films-447-533-0-0.html
http://www.cinearchives.org/recherche-avancee-424-157-0-0.html


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Land

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.