Armadillo is een documentaire, maar dat durf je tijdens het kijken al eens vergeten. Voor de schitterende montage van maandenlang filmwerk in een uithoek van het door oorlog geteisterde Afghanistan, won de Deense regisseur Janus Metz in 2010 la Semaine de la Critique in Cannes. Het is de eerste keer dat deze prijs aan een documentaire wordt toegekend, maar “met zijn cinematografische kracht, zijn particuliere manier om realiteit en fictie in balans te brengen, vindt Armadillo een natuurlijke plaats in onze selectie”. Armadillo vermomt zich een beetje als een film à la Apocalypse Now, met dezelfde mythologische en krankzinnige trekjes, een dramatisering die een nadeel kan lijken. De kracht van de film is dat je de oorlog ziet zoals ze is, zonder helden en veel verliezers, ook al hebben niet alle protagonisten dat door.
(Deze film werd vertoond in Studio Skoop (Gent) op donderdag 19 mei (20u) met een inleiding door Ludo De Brabander. Andere vertoningen op zat. 21/5, zon. 22/5 en woe. 25/5 om 17u15. Zie hier de trailer en de aankondiging in onze agenda)
Armadillo is de naam van een vooruitgeschoven basis in de Afghaanse provincie Helmand waar 170 Deense en Britse militairen opereren. Janus Metz kreeg er heel veel ruimte om te filmen in de periode van februari tot oktober 2009. Eerst krijgen we de laatste dagen in Denemarken te zien, beelden van het emotionele afscheid van de soldaten en hun angstige families. De verwachtingen van de jonge soldaten zijn hooggespannen, veel opwinding en zelfs enthousiasme voor het avontuur dat hen te wachten staat. Dat bekoelt al gauw als na een paar weken duidelijk wordt dat het verblijf op een zanderige basis in een desolaat woestijngebied behoorlijk kan vervelen. Ze doden de tijd met het bekijken van pornofilms en het elkaar beschieten in digitale oorlogsspelletjes. Frustratie en verlangen naar actie voert de boventoon. De Taliban zitten nochtans op een paar honderd meter van de basis vandaan, maar op een paar salvo's na, de ontploffing van IED's (zelfgemaakte explosieven verstopt langs de bermen van de wegen) die een officier verwonden, blijft de vijand onzichtbaar. Tijdens de patrouilles blijkt ook al gauw dat de oorlogsstokers niet echt welkom zijn bij de lokale bevolking. De NAVO-troepen vertrappelen hun oogst, vernielen gebouwen en deuren en in een aantal gevallen moet ook het vee er aan geloven. Geregeld komen ze klagen en vragen compensatie. Op de vraag om te helpen de Taliban op te sporen luidt het: “We kunnen niet met jullie samenwerken, jullie komen met jullie wapens en gaan dan weer weg”. Eens de patrouilles verdwenen, nemen de Taliban hun plaats terug in.
De confrontaties blijven niet uit. Er vallen gewonden en ook 3 doden onder Deense militairen die elders in de regio zijn gelegerd. De documentaire zorgde voor veel ophef op het thuisfront omwille van een incident waarbij vijf Taliban worden gedood in een gracht. De Deense publieke opinie toonde zich geshockeerd dat de gewonde Taliban na een granaataanval “geliquideerd werden op de meeste humane manier”, zoals een van de Deense soldaten het grappend zei op de debriefing. De Deense Socialistische Volkspartij vroeg een onderzoek naar het niet-respecteren van de 'rules of engagement'. Dat een militaire rechtbank de betrokken soldaten zuiverde van mogelijk wangedrag neemt niet weg dat de kijker te maken krijgt met een beangstigend enthousiasme telkens de betrokken soldaten over het gruwelijke incident vertellen.
Na het zien van de documentaire is het nog moeilijk te geloven dat de NAVO-missie een vredeshandhavingsmissie is, die moet zorgen voor stabiliteit en wederopbouw. Er wordt vooral veel vernietigd. Het uitdelen van snoepjes aan de kinderen om de steun van de bevolking te krijgen – zoals een officier zijn manschappen aanbeveelt – is vooral een cynisch statement.
Metz geeft toe dat het maandenlange verblijf bij de soldaten er voor zorgt dat je bijna één van hen wordt en dat het de kritische ingesteldheid kan aantasten. Hij wilde hen zeker ook niet in een negatief daglicht plaatsen. Wat hij wel toont is hoe mensen hun menselijkheid kunnen verliezen. “Maar misschien is dat wel de kern van menselijkheid”.
Metz neemt geen standpunt in. Politici reageerden zoals de filmmaker het verwachtte. Volgens de regisseur bewijst de film voor links dat de troepen er gauw weg moeten, terwijl rechts vindt dat 'onze' jongens er goed werk leveren. Maar toch gaf hij tegenover de Britse krant The Guardian (3 juni 2010) een belangrijke boodschap mee. “Ik denk dat het heel belangrijk is dat we meer rekening beginnen houden met de Afghanen als we over Afghanistan spreken en dat we ons meer moeten verdiepen in de geschiedenis van het land. Veel van de Afghanen die ik heb gesproken zien de internationale troepen als mensen die net geland zijn van de maan”.