Image
Fist bump

Shutterstock.com

Biden in het Midden-Oosten
Artikel
10 minuten

VS-president Joe Biden ondernam van 13 tot 16 juli een vierdaagse rondreis in het Midden-Oosten. Na een kort maar hartelijk bezoek aan Israël en een gesprek met de Palestijnse president Mahmoud Abbas, trok Biden verder naar Saoedi-Arabië. Daar ontmoette hij naast de 86-jarige koning en zijn machtige opvolger kroonprins Mohammed bin Salman, de leiders van de Samenwerkingsraad van de Arabische Golfstaten.

Tijdens zijn verkiezingscampagne had Biden nog gezworen dat hij van Saoedi-Arabië een mondiale “paria” zou maken vanwege de moord op de dissidente Saoedische journalist Jamal Khashoggi in 2018. Volgens de bevindingen van de VS-inlichtingendiensten werd de operatie om Khashoggi van kant te maken persoonlijk goedgekeurd door Mohammed bin Salman. Biden maakte er tot deze trip een punt van om alleen rechtstreeks te communiceren met de Saoedische koning, en niet met de kroonprins. Een breed in de pers uitgesmeerd beeld van Biden en Bin Salman die elkaar een vuistje geven -een handdruk was wellicht iets té enthousiast overgekomen- moet een terugkeer naar de normaliteit inluiden. 

Er zijn verschillende actuele redenen die Biden ertoe noopten om zijn weerspannige houding ten opzichte van Saoedi-Arabië te herzien. Tegen een polariserende geopolitieke achtergrond blijft de voornaamste reden dat het soennitische koninkrijk al decennialang een cruciale strategische VS-bondgenoot is in de Midden-Oosten regio. Ook op economisch vlak zijn er grote belangen: Saoedi-Arabië blijft een belangrijk olieproducerend land én koopt op grote schaal Amerikaans wapentuig. Ondanks de retoriek van Biden is dat nooit veranderd en tegen een nauwe bondgenoot kan je maar beter hoffelijk zijn, zeker als je er van alles van wil verkrijgen.        

Crisis

De oorlog en de Russische inval in Oekraïne hebben de fossiele brandstofprijzen de hoogte ingestuwd. Washington wil dat Saoedi-Arabië en de andere Golfstaten de mondiale tekorten compenseren door meer olie en gas op te pompen. Daarnaast wil het de Golfstaten ervan overtuigen om de handel in fossiele brandstoffen met Rusland te staken. De VS is ondertussen zelf een grote producent van fossiele brandstoffen geworden, maar de huidige economische malaise en de zwaarste inflatiecrisis in vier decennia hebben Biden ertoe gedreven de hulp in te roepen van Riyad in een poging de wereldwijde petroleumprijzen te drukken. Er zitten immers midterm-verkiezingen aan te komen in november en de Democratische Partij kan een opsteker gebruiken, want ze riskeert haar meerderheid in het Congres te verliezen.

Saoedi-Arabië is echter niet gebrand op bilaterale deals en prefereert te opereren binnen de context van de Organisatie van Olieproducerende Landen (OPEC) en OPEC+ (de prijs- en productieafspraken tussen OPEC en olieproducerende landen die geen lid zijn van deze organisatie). De volgende belangrijke top van OPEC+ zal doorgaan op 3 augustus. In tussentijd lijken de Saoedi’s -die voordeel hebben bij de hoge marktprijzen- niet van plan hun afspraken met Rusland in het kader van OPEC+ te schenden. Tijdens het tweede kwartaal van dit jaar heeft het Saoedische koninkrijk de import van Russische ruwe olie voor binnenlands gebruik verdubbeld en verkocht het zijn eigen olie aan hogere prijzen op de mondiale markt. Biden kwam dus van een kale reis thuis. De olieprijzen piekten zelfs na zijn terugkeer. 

Democratie versus autocratie

Op de laatste dag van zijn Midden-Oosten trip woonde Biden in de Saoedische stad Jeddah een topbijeenkomst van de Samenwerkingsraad van de Arabische Golfstaten (GCC) bij. Naast de leiders van de zes lidstaten -Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), Qatar, Oman, Koeweit en Bahrein- namen ook die van Irak, Egypte en Jordanië deel. 

Onder het oog van de verzamelde pers richtte Biden het woord tot de op de GCC-top aanwezige functionarissen. “We zullen niet vertrekken en een vacuüm achterlaten dat gevuld kan worden door China, Rusland of Iran. We zullen proberen om op dit moment voort te bouwen met actief, principieel Amerikaans leiderschap. De Verenigde Staten gaat nergens heen”, stelde hij. Dit vat de grote achterliggende geostrategische reden voor Bidens tournée perfect samen. 

In de huidige, gecreëerde Koude Oorlog 2.0-atmosfeer, hebben de regering-Biden en de NAVO het voortdurend over “de op regels gebaseerde internationale orde” die in de 21ste eeuw bedreigd wordt door “autoritaire machten”, doelend op Rusland en China (en in het Midden-Oosten, Iran). In deze mondiale strijd van de democratie, ‘wij’, tegen de autocratie, ‘zij’, krijgt iedereen die geallieerd is met de VS en de NAVO (de militaire vleugel van de op regels gebaseerde internationale orde) democratische en liberale waarden toegedicht. Het gaat hier uiteraard om een fictie. Dat het de VS niet te doen is om “democratie” en “vrijheid”, maar om het behoud van zijn mondiale militaire en economische dominantie, wordt nog maar eens pijnlijk geïllustreerd door de recente Midden-Oosten trip van de Amerikaanse president. De regionale bondgenoten in de strijd tegen het onwelwillende regime van Iran en tegen de invloed van de internationale ‘systemische rivalen’, zijn immers stuk voor stuk theocratieën en/of zware mensenrechtenschenders, Saoedi-Arabië en Israël op kop.  

Mensenrechtenverdediger?

Niet dat de VS veel lessen te spellen heeft wat mensenrechten betreft, gezien zijn verschrikkelijke staat van dienst in de regio (de agressie-oorlogen in Irak en Afghanistan, geheime CIA-foltersites, buitenrechtelijke executies, de vele drone-aanvallen waarbij al vele duizenden burgerslachtoffers vielen, enz.), maar Biden zou in een gesprek achter gesloten deuren met Bin Salman wel teruggekomen zijn op de zaak Khashoggi. Het bleek echter alleen om een formaliteit te gaan. Er niets over zeggen, leek gezien de ophef die de internationale media en Biden zelf rond de kwestie gecreëerd hadden, geen optie. Dat het Saoedische regime routineus mensenrechten schendt, geen oppositie duldt, dissidenten opsluit en foltert, vrouwenrechten zwaar onderdrukt, enzovoort, waren geen onderwerpen die de VS-president het vermelden waard vond. 

De reeds meer dan zeven jaar aanslepende oorlog en economische zee-, lucht- en landblokkade die Saoedi-Arabië handhaaft tegen zijn buurland Jemen, kwam evenmin ter sprake. Logisch, aangezien de VS op grote schaal een hele waaier aan wapens blijft verkopen aan Riyad die eveneens ingezet worden in Jemen. Tussen 2015 (toen Saoedi-Arabië zijn bombardementencampagne in Jemen lanceerde) en 2019, ging de helft van alle VS-wapenexport naar het Midden-Oosten. Daarvan was dan weer de helft bestemd voor Saoedi-Arabië. De door de Saoedi’s geleide oorlogscoalitie in Jemen profiteert ook al jaren van Amerikaanse inlichtingen, militair advies en logistieke ondersteuning. De Verenigde Naties schatte eind 2021 dat de rechtstreekse militaire strijd, de honger en de ziektes als gevolg van de oorlog in Jemen op zeven jaar tijd het leven hebben gekost aan bijna 400.000 mensen. Dat de VS zich afschildert als een verdediger van mensenrechten is in dit geval gewoon grotesk.

Mensenrechten en democratie blijken ondanks de VS-retoriek ondergeschikt aan de mondiale olie- en gasprijzen, de belangen van de wapenproducenten en aan de geostrategische doelstellingen om China in te dammen en Rusland “op de knieën te krijgen”. Dit is allesbehalve een nieuw gegeven. VS-steun voor dictatoriale en autoritaire regimes is al decennia een kenmerk van de Amerikaanse hegemonie, en helemaal geen uitzondering waartoe het door omstandigheden gedwongen wordt. In feite kan men zelfs spreken van een synergetische relatie tussen de repressie van bepaalde regimes, zoals het Saoedische, en het Amerikaans buitenlands beleid. Tijdens de Koude Oorlog werden er bondgenootschappen gesloten met allerlei autoritaire leiders met als groter doel het bestrijden van de invloed van de communistische Sovjet-Unie in de wereld (denk maar aan Soeharto in Indonesië, Sjah Reza Pahlavi in Iran, Pinochet in Chili, Somoza in Nicaragua, Mubutu in Zaïre, enzovoort). In het Midden-Oosten proberen de opeenvolgende Amerikaanse regeringen al meer dan 70 jaar de regimes en hun beleid te beïnvloeden om de exclusieve toegang van de VS tot de natuurlijke bronnen in de regio te verzekeren en te voorkomen dat andere concurrenten er voet aan de grond krijgen. In het kader van de huidige geostrategische doelstellingen wordt dus gewoon teruggegrepen naar een beproefd recept om China terug te dringen.

Opties openhouden

Landen als Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten zijn echter niet voor een gat te vangen. Ze begrijpen de machtsdynamieken die spelen en weigeren expliciet en uitsluitend voor de VS te kiezen op het geostrategische schaakbord. Het komt hen op lange termijn beter uit om banden -zeker economische- te onderhouden met alle protagonistische actoren. En het gaat niet louter over de handel in fossiele brandstoffen. Een aantal maanden geleden sloten een Saoedisch en Chinees bedrijf een akkoord over de bouw van een faciliteit die militaire drones zal produceren in het koninkrijk. De Verenigde Arabische Emiraten koopt dan weer drones en Hongdu L-15 lichte gevechtsvliegtuigen aan bij China. Zelfs de trouwste VS-bondgenoot in het Midden-Oosten, Israël, verwelkomt stilaan meer Chinese investeringen. Iseaël bleef ook opvallend terughoudend wat het bekritiseren van de Russische activiteiten in Oekraïne betreft. 

Het lijdt echter geen twijfel dat de VS de belangrijkste veiligheidspartner is en blijft van zowel de Golfstaten als Israël. President Biden en kroonprins Mohammed Bin Salman beslisten na hun recente ontmoeting om hun samenwerking rond luchtverdediging te versnellen. In het communiqué van het Witte Huis over de bilaterale ontmoeting tussen beide mannen staat dat ze "toegewijd zijn aan het bevorderen van een meer geïntegreerde en regionaal samengevoegde lucht- en raketdefensiearchitectuur […] Deze samenwerking omvat militaire VS-steun en verreikende militaire verkopen met de nadruk op defensieve systemen en geavanceerd technologie.” Er werden ook twee bilaterale akkoorden gesloten rond cyberveiligheid. 

Iran als doelwit

Dat Biden rechtstreeks van Israël naar Saoedi-Arabië vloog tijdens zijn korte Midden-Oosten trip is geen toeval. Biden wil de zionistische staat volledig integreren in een regionale veiligheidsalliantie met de Arabische bondgenoten van de VS. Israël hoopt dat Bidens lobbybezoek aan Saoedi-Arabië de start kan zijn van een proces dat moet leiden naar diplomatieke betrekkingen met het koninkrijk. 

Buiten Egypte (1974) en Jordanië (1994) weigerden alle Arabische landen tot enige tijd geleden betrekkingen te onderhouden met Israël omwille van de aanhoudende bezetting van Palestina. Onder president Trump werd er hard gewerkt om de Arabische landen dichter bij Israël te brengen met als belangrijkste argument frontvorming tegen de gezamenlijke vijand in de regio, Iran. Zowel de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Marokko en Soedan stemden er in 2020 (met de Abraham-akkoorden) mee in om genormaliseerde betrekkingen aan te knopen met Israël.  

Saoedi-Arabië houdt de boot voorlopig af en wil eerst een oplossing voor het Palestijns-Israëlisch conflict. Toch zijn er subtiele tekenen van een mogelijke toenadering. Zo kondigde Riyad vlak voor het bezoek van Biden aan dat het zijn luchtruim voortaan openstelt voor alle luchtvaartmaatschappijen. In de praktijk betekent dat een einde aan het verbod voor Israëlische vliegtuigen om over Saoedisch territorium te vliegen. 

Vóór het bezoek van Biden aan Israël, bevestigde premier Yair Lapid, dat het gesprek met de president zou focussen op “de kwestie Iran”. Israël wil koste wat kost vermijden dat er nieuw leven wordt geblazen in de nucleaire deal met Iran die in 2015 gesloten werd door president Obama en in 2018 getorpedeerd werd door zijn opvolger Trump. 

Bij zijn aankomst kreeg Biden onmiddellijk het nieuwe Israëlische Iron Beam-systeem te zien, een anti-drone laser die ontwikkeld werd om onbemande vliegtuigen en raketten uit Iran te bestrijden. Tijdens hun ontmoeting ondertekenden Biden en Lapid de Jerusalem Verklaring, die de reeks bestaande partnerschapsakkoorden tussen de VS en Israël bevestigt en waarin beide landen zich engageren “Iran nooit toe te zullen staan een kernwapen te verwerven”. Er wordt niet gespecificeerd of daarvoor ook militaire middelen ingezet moeten worden.

Biden voelt enige urgentie om zijn regionale veiligheidsalliantie van de grond te krijgen, gezien de recente toenadering tussen Iran en Rusland. De VS-media berichtten dat Teheran bereid is ongewapende en gewapende drones te verkopen aan Moskou ter vervanging van het materieel dat het verloor op het slagveld in Oekraïne. De Russische president Poetin trok een paar dagen na de terugkeer van Biden uit het Midden-Oosten, naar Teheran om de onderlinge betrekkingen te verstevigen.  

Palestijnen in de kou

Voor het eerste bezoek van Biden als president van de VS aan Israël werd Jeruzalem volgehangen met duizend Amerikaanse vlaggen, maar in de Palestijnse gebieden waren ze minder enthousiast. Tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde Biden dat de VS opnieuw een eerlijke bemiddelaar zou worden in het Palestijns-Israëlisch conflict. Dat is Washington eigenlijk nog nooit geweest, maar hij doelde daarmee onder meer op het terugdraaien van een aantal controversiële pro-Israëlische beslissingen van Donald Trump, zoals de erkenning van Jeruzalem als de hoofdstad van de Joodse staat. 

Oost-Jeruzalem is volgens het internationaal recht bezet Palestijns gebied en wordt als dusdanig erkend door bijna alle landen ter wereld. Biden heeft Trumps beslissing echter niet teruggedraaid en heeft ook nog geen enkele inspanning ondernomen om het zogenaamde ‘vredesproces’ opnieuw op de rails te krijgen. Daarnaast is er de bijna onverschillige reactie van de Biden-regering op de dood van de Palestijns-Amerikaanse Al-Jazeera- journaliste Shireen Abu Akleh. Zij werd afgelopen mei neergekogeld op de Westelijke Jordaanoever door een Israëlische soldaat, maar Biden liet het na om Israël -zeker publiekelijk, maar ook achter de schermen- te wijzen op zijn verantwoordelijkheid – een fel contrast met zijn reactie op de moord op Khashoggi.

Het spreekt vanzelf dat de Palestijnen niet gediend zijn met de inspanningen van Biden om de relaties tussen Israël en de Arabische golfstaten te normaliseren met het oog op een nieuwe regionale veiligheidsalliantie. Het wegvallen van de Arabische solidariteit met de Palestijnen is een politieke ramp voor hen.     


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema

Campagne

BDS

De Boycot, Desinvestering & Sancties-beweging (BDS) wil een einde brengen aan de internationale steun voor de Israëlische onderdrukking van de Palestijnen. Vrede vzw ondersteunt de BDS-beweging in België. 

Basisinfo

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.