Onder auspiciën van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) stuurde Colombia reeds militair personeel naar trainingsscholen in Duitsland en Italië, en troepen naar de Hoorn van Afrika om er Somalische piraten te bestrijden. In 2013 spraken de NAVO en Colombia af om samen te werken rond inlichtingen, militaire oefeningen en zogenaamde humanitaire interventies. Het kwam dus niet echt als een verrassing toen Colombia en de NAVO in mei 2017 overeenkwamen om van het Latijns-Amerikaanse land een 'mondiale partner' te maken.

Een jaar later was het dan zo ver. Op 25 mei 2018 kondigde de toen uittredende Colombiaanse president Juan Manuel Santos fier aan dat het land nu officieel een mondiale NAVO-partner is. Hij zei dat deze stap het imago van Colombia zou verbeteren. Een paar dagen later had Santos al een vergadering in Brussel met de secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg.

Mondiale partner

De NAVO werkt samen met een waaier aan internationale organisaties en landen, in verschillende speciaal daarvoor opgezette structuren en platformen. Zo heeft ze enkele officiële partnerschapsprogramma's lopen (bijvoorbeeld het 'Partnerschap voor de Vrede', het Samenwerkingsinitiatief van Istanboel en de Mediterrane Dialooggroep), maar werkt ze ook intensief samen met een aantal landen die geen deel uitmaken van deze formele structuren. Deze landen worden door de NAVO bestempeld als 'mondiale partners'.

Colombia is de eerste mondiale partner van de NAVO in Latijns-Amerika. De anderen zijn Afghanistan, Irak, Pakistan, Nieuw-Zeeland, Japan, Mongolië en Zuid-Korea. De voorbereidende gesprekken voor het mondiaal partnerschap met Colombia begonnen wel al een hele tijd voor een gelijkaardig proces opgestart werd met de andere zeven naties met hetzelfde statuut. Als mondiale partner is Colombia niet gebonden aan Artikel 5 van het NAVO-verdrag (1949), dat stipuleert dat een aanval op één van de lidstaten beschouwd wordt als een aanval op alle leden. (Artikel 5 geldt wel voor de 29 huidige volwaardige NAVO-leden.) Colombia krijgt dankzij zijn nieuw statuut toegang tot een hele reeks samenwerkingsactiviteiten die de NAVO haar partners aanbiedt.

Volgens de website van de NAVO streeft ze naar een dialoog en praktische samenwerking met de mondiale partners rond een brede waaier aan politieke en veiligheidsgerelateerde thema's. Het is de bedoeling om “samen te werken op gebieden van gemeenschappelijk belang, waaronder opkomende veiligheidsuitdagingen... Sommige [partners] dragen actief bij tot NAVO-operaties, op militaire of andere manieren”. Bijgevolg omvat de “intieme band tussen het [mondiale partner-]land en de structuur van de NAVO een nauwe samenwerking op de meeste militaire vlakken.”

Colombia kwalificeert zichzelf als een waardige NAVO-partner om twee redenen. Ten eerste is het een regionale militaire macht. Het leger telt 550.550 troepen (369.100 daarvan in actieve dienst), 273 helikopters en 1345 gewapende gevechtsvoertuigen. In 2017 budgetteerde het 8,98 miljard dollar voor militaire uitgaven. In Latijns-Amerika spendeert alleen Brazilië meer aan Defensie (25,75 miljard dollar in 2017). In verhouding met zijn Bruto Binnenlands Product (BBP) spendeert Colombia wel het meest van alle Latijns-Amerikaanse landen aan Defensie: 3,4% van het BBP.

Ten tweede is de band tussen Colombia en de Verenigde Staten, de belangrijkste lidstaat en sponsor van de NAVO, hecht. Deze band gaat terug tot 1948, toen in de Colombiaanse hoofdstad Bogotá de conferentie georganiseerd werd die aan de basis lag van de oprichting van de Organisatie van Amerikaanse Staten. In 1951 vervoegde het 'Colombiaans Bataljon' de VS-troepen in de Koreaanse Oorlog. Het waren Amerikaanse militaire adviseurs die in 1962 de Colombiaanse contra-guerrilla-operaties feitelijk in handen legden van paramilitaire organisaties. (Zij zaaiden dood en chaos.) In de jaren 1980 begon de gezamenlijke strijd tegen de drugshandel en vanaf 2000 vloeiden miljarden VS-dollars naar het Zuid-Amerikaanse land in het kader van 'Plan Colombia'. Dit VS-initiatief voorzag in Amerikaanse buitenlandse hulp, militaire- en diplomatieke steun en de training van Colombiaanse soldaten en paramilitairen. De bestrijding van de drugskartels en linkse guerrilla-groepen in Colombia waren de officiële doelstellingen van het plan, maar het diende tevens als een dekmantel voor de verhoging van de Amerikaanse militaire aanwezigheid in het land en de bescherming van Amerikaanse bedrijfsbelangen in de regio. In 2009 werden de bepalingen gefinaliseerd van een akkoord dat zeven militaire basissen in Colombia ter beschikking stelde van de VS.

In zijn oorspronkelijke vorm bleef Plan Colombia bestaan tot 2015, waarna de VS een nieuwe samenwerkingsstrategie zocht, met op de achtergrond de veranderde binnenlandse context van vredesgesprekken tussen de Colombiaanse regering en de Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia (FARC). Het nieuwe samenwerkingsprogramma met de VS heet 'Peace Colombia', maar ondanks de benaming blijven er tot nog toe verschillende Amerikaanse militaire basissen en bijna 1000 VS-mariniers in het land.

Gevolgen

De nauwe betrekkingen tussen Colombia en de VS rusten op de gedeelde commerciële en economische belangen van de dominante sociale klassen in beide landen. Colombia stapt nu in een speciaal partnerschap met een organisatie waarin de grote beschermheer van het Latijns-Amerikaanse land de plak zwaait. De historisch nauwe band tussen Bogotá en Washington wordt vanaf nu ook omkaderd door een gemilitariseerde, multinationale entiteit die dergelijke belangen verdedigt. De Colombiaanse oligarchie wordt dus stevig geschraagd.

Kritiek op het nieuwe statuut van Colombia als mondiale NAVO-partner, concentreert zich vooral op de verhoogde kans op gemilitariseerde VS-interventies in Colombia en Latijns-Amerika in het algemeen. Mogelijke voorwendsels zijn humanitaire assistentie-operaties, de strijd tegen de illegale drugshandel en het bestrijden van vermeend terrorisme. Het is zeer waarschijnlijk dat de VS en Colombia nog intensiever gaan samenwerken op het vlak van inlichtingen, en dat het militair materieel van beide landen op elkaar zal afgestemd worden.

Vanuit verschillende hoeken wordt gevreesd dat de NAVO-VS-alliantie zal leiden tot nieuwe belemmeringen voor de moeizame strijd voor gerechtigheid en vrede in Colombia. Het zal de “mogelijkheden voor sociale transformaties inperken”, stelt analist Santiago Javier Armesilla Conde. In 2016 sloot de Colombiaanse regering van president Santos een historisch vredesakkoord met de FARC, dat een eind moest stellen aan een decennialang gewapend conflict. De in augustus aangetreden nieuwe Colombiaanse president Iván Duque, was echter nooit een fan van het vredesakkoord, en met de NAVO op het toneel zou de reeds verzwakte ijver van de nieuwe regering om het te implementeren nog verder kunnen afzwakken. Colombia’s leger en vooral de paramilitairen zouden zich in de voormalige conflictregio's ook gemakkelijk kunnen gaan gedragen als een soort van Pretoriaanse Garde die er de controle over de drugshandel wil consolideren. Dit proces lijkt in feite al volop aan de gang te zijn. Sinds januari 2016 zijn al meer dan 311 sociale leiders vermoord. Verschillende organisaties stellen dat een van de doelen van deze moorden de obstructie is van de voortgang van de implementatie van het vredesakkoord. Het lijkt erop dat de legertroepen die in voormalige FARC-gebieden gestationeerd zijn, zich verzetten tegen elke vooruitgang van de vrede die hun monopolie over deze gebieden -met de hulp van niet-geïdentificeerde gewapende groeperingen- in gevaar brengt.

Regio

Er wordt ook gevreesd dat de recente inspanningen voor regionale eenheid in Latijns-Amerika gehinderd zullen worden door inmengingen van buitenaf. Allerlei soorten regionale samenwerkingsprogramma's -sociaal, economisch, politiek, militair en diplomatiek- zouden beïnvloed kunnen worden door de strategische agenda van de NAVO (lees de VS) op het continent. Neem het voorbeeld van CELAC (Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische Staten) de regionale organisatie die opgericht werd in 2011 met als missie een ruimte te creëren voor politieke dialoog onder de lidstaten over geschillen, zonder de invloed van de VS en Canada. CELAC riep in 2014 een 'Zone van Vrede' uit, die de nadruk legde op de noodzaak van ontwapening in de regio en het oplossen van conflicten via onderhandelingen. Deze doelstelling lijkt nu wel wishful thinking.

President Santos kreeg in de regio dan ook heel wat kritiek te verduren voor zijn partnerschap met de NAVO, een nucleaire militaire alliantie. Vooral in de Colombiaanse buurlanden Ecuador en Venezuela wordt er verbolgen gereageerd. Dat laatste land wordt al een hele tijd in het vizier gehouden door de VS. De Venezolaanse minister van Buitenlandse Zaken stelde: “De Colombiaanse autoriteiten lenen zich tot het introduceren in Latijns-Amerika en de Caraïben van een buitenlandse macht met een nucleaire capaciteit, die op elke mogelijke manier een ernstige bedreiging vormt voor de vrede en de regionale stabiliteit”. De angst voor een door de VS-georkestreerde militaire interventie in Venezuela gelanceerd vanuit Colombia, is zeker niet ongegrond.

De nieuwe, nauwere associatie van Colombia met de NAVO wijst op een verschuiving in het VS-beleid ten opzichte van Latijns-Amerika. Ze duidt namelijk op een hernieuwde interesse in het continent en op een mogelijke intentie zich actiever te gaan mengen in de regionale aangelegenheden en in de politieke en economisch ontwikkelingen in de aparte Latijns-Amerikaanse landen. Tegelijkertijd past het partnerschap van de NAVO met Colombia in een uitgekiende strategie voor mondiale controle. De VS ziet Rusland en China als grote bedreigingen voor zijn mondiale hegemonie, en probeert deze landen met een geostrategische omsingeling de baas te blijven. De Stille Oceaan kan beschouwd worden als een belangrijk strijdtoneel in deze nieuwe Koude Oorlog. Via het recente mondiale partnerschap verrijkt Washington zich met een nauwe bondgenoot die een lange kustlijn en havens bezit langs die Stille Oceaan.