Er gaat bijna geen dag voorbij zonder dat de zin “Donald Trump is een gevaar voor de wereld” nieuw leven wordt ingeblazen. De dreiging die uitgaat van de president geldt natuurlijk voor de Verenigde Staten zelf, dat dreigt af te glijden naar fascistisch autoritarisme. En ook voor de planetaire grenzen die zijn kabinet van miljardairs enthousiast verbrijzelt met een 'drill, baby, drill'-beleid. Wat minder wordt opgemerkt is een andere wereldwijde dreiging aangedreven door de MAGA-beweging in het Witte Huis, die de oorlog heeft verklaard aan de democratie, de staat en de planeet. Het gaat om het risico van een nucleaire oorlog.
Hoewel Trump oproept om een einde te maken aan de gevechten in Oekraïne, wat de dreiging van het gebruik van kernwapens in deze crisishaard zou verminderen, zijn de algemene nucleaire gevaren toegenomen met de nieuwe VS-regering.
Eerst en vooral moeten we in gedachten houden dat de president in de VS de exclusieve bevoegdheid heeft, zonder beperkingen of overleg, om een nucleaire aanval te bevelen tegen elk doelwit, op gelijk welk moment, om welke reden dan ook. Hij hoeft met niemand te overleggen en de beslissing valt onder geen enkele controle. Dit wordt mogelijk gemaakt door de zogenaamde 'nuclear football' (officieel de 'nood-aktetas van de president' genoemd, met daarin de communicatiemiddelen en nucleaire aanvalsopties). Militairen die deze aktetas bij zich dragen, vergezellen de president overal waar hij gaat.
De VS-president kan dus op elk moment een nucleaire aanval lanceren, wat honderden miljoenen doden zou kunnen betekenen en zelfs het einde van de mensheid. Experts en sommige politici in het VS-Congres waarschuwen dat dit een riskante, kwetsbare en ondemocratische procedure is -ingesteld door de regering Eisenhower aan het eind van de jaren 1950-, die de beslissing over het mogelijke einde van de wereld in de handen van één persoon legt. Aan de andere kant is deze regeling een centraal element van de nucleaire afschrikkingsstrategie van de VS, die bedoeld is om een angstaanjagende boodschap uit te sturen naar de wereld.
Het loutere feit dat deze macht -alweer- geconcentreerd is in de handen van Donald Trump, vormt een gevaar wat betreft het mogelijk gebruik van kernwapens. De redenen hiervoor zijn duidelijk. Trump heeft getoond dat hij onvoorspelbaar, grillig en emotioneel onstabiel is als persoon en als politiek leider. Zijn eindeloze leugens, provocaties, vernederingen en oproepen tot geweld zijn algemeen bekend. Toen hij de verkiezingen van 2020 verloor van Joe Biden, initieerde en steunde hij op 6 januari 2021 een couppoging. Opnieuw president, verleende hij uiteindelijk gratie aan 1500 veroordeelde gewelddadige criminelen, waaronder neonazi-leiders die deelnamen aan de bestorming van het Capitool. Hij wordt ook geconfronteerd met meerdere gerechtelijke aanklachten, onder andere voor zijn pogingen om de verkiezingsuitslag van 2020 in zijn voordeel om te buigen, en hij werd vorig jaar door een rechtbank in New York veroordeeld voor verkrachting.
In oktober 2024, vóór de verkiezingen, waarschuwden meer dan 200 geestelijke gezondheidsexperts dat Donald Trump gevaarlijk is wegens zijn symptomen van een ernstige, onbehandelbare persoonlijkheidsstoornis, die zij diagnosticeerden als “kwaadaardig narcisme”. Dit maakt hem volgens de gezondheidsdeskundigen volledig ongeschikt voor leiderschap. Mary Trump, de nicht van Donald Trump en tevens klinisch psychologe, waarschuwde ook voor zijn herverkiezing. In haar boek ‘Too Much and Never Enough: How My Family Created the World's Most Dangerous Man’ noemt ze haar oom een sociopaat. Hierin beschrijft ze zijn opvoeding in een disfunctionele familie die hebzucht, wreedheid en racistisch en seksistisch gedrag stimuleerde.
Het leek op het eerste zicht geruststellend dat Trump tijdens zijn eerste ambtstermijn verklaarde dat kernwapens “het grootste probleem" waren in de wereld en dat het zijn doel was om er vanaf te komen. In februari 2025, nadat hij opnieuw was aangetreden, zei hij: "Er is geen reden voor ons om gloednieuwe kernwapens te bouwen. We hebben er al zoveel." Helaas is dit slechts retoriek. Trump heeft tot nu toe niets ondernomen in die richting en heeft de nucleaire risico's juist vergroot door zijn acties.
In 2018, tijdens zijn eerste termijn als president, kondigde Trump aan dat hij zich terugtrok uit de nucleaire overeenkomst met Teheran, die met succes de Iraanse uraniumverrijking van nucleaire brandstof had beperkt in ruil voor een verlichting van de sancties. Sindsdien heeft Iran zijn nucleair verrijkingsprogramma versneld. Kort daarna, volgend op een reeks escalerende dreigementen, suggereerde Trump dat Noord-Korea had ingestemd met denuclearisering. Er volgden gesprekken, maar er kwam nooit een akkoord.
Bovendien suggereerde de eerste Trump-regering aan het Congres dat als afschrikking tegen China zou falen, de VS dan militair zou moeten “winnen”. Peter Kuznick, hoogleraar geschiedenis en directeur van het ‘Nuclear Studies Institute’ aan de ‘American University’, zei aan de nieuwssite ‘Truthout’: “VS-politici lijken zo in paniek over de enorme groei van China en de manier waarop het de VS-hegemonie in de Stille Oceaan kan bedreigen, dat ze bereid zijn nucleaire vernietiging te riskeren om dit te voorkomen.”
Onderzoekers van het ‘Bulletin of Atomic Scientists’ waarschuwden eerder dit jaar, toen ze de ‘Doomsday Clock’ op 89 seconden voor middernacht zetten -middernacht staat symbool voor ‘game over’ voor de mensheid- dat de VS “begonnen is met de duurste nucleaire modernisering ter wereld” en dat "de verkiezingsuitslag van 2024 suggereert dat de VS een sneller, expansiever nucleair investeringsprogramma zal nastreven. Het is mogelijk dat de Verenigde Staten zijn nucleaire inspanningen zal uitbreiden met meer nucleaire opties, meer zal vertrouwen op nucleaire blufpolitiek om hun veiligheids- en afschrikkingsdoelen te bereiken, en bewezen inspanningen om de nucleaire gevaren te verminderen, zal schuwen. De Verenigde Staten is nu een volwaardige partner in een wereldwijde nucleaire wapenwedloop.”
Dan waren er ook de chaotische DOGE-aanvallen (Departement voor Overheidsefficiëntie) onder leiding van Elon Musk tegen de 'National Nuclear Security Administration' (NNSA), waar honderden wetenschappers en experts die verantwoordelijk zijn voor de nucleaire veiligheid van het land werden ontslagen. Het is niet duidelijk of ze allemaal zijn teruggekeerd naar het agentschap nadat de ontslagen werden teruggedraaid, noch of er nu gevreesd moet worden voor gaten in de beveiliging.
De Trump-regering streeft ondertussen een “vrede door kracht”-strategie na in haar buitenlands beleid. Dit was ook het motto van de voormalige president Ronald Reagan, onder wie de VS een historische herbewapeningsgolf lanceerde. De strategie wordt gesteund door Republikeinen in het Congres. Ze willen de wapenwedloop aanwakkeren door het reeds historisch hoge defensiebudget van de VS nog verder op te krikken. Trump wordt aangemoedigd om aan Rusland te demonstreren dat de VS de wereldheerschappij in handen heeft. En er wordt ook druk uitgeoefend om het testen van kernwapens te hervatten met het oog op het winnen van de wapenwedloop, wat waarnemers als zeer zorgwekkend beschouwen. Het militair establishment roept zelfs op tot de herinvoering van tactische kernwapens in het nucleair arsenaal van de VS. Deze wapens kunnen gebruikt worden in regionale oorlogen, wat een verdere dramatische destabilisatie zou kunnen betekenen.
Wat de nucleaire risico's bovenal vergroot, is dat de regering Trump, slechts enkele maanden na haar aantreden, “mogelijk de snelste en gevaarlijkste versnelling van de verspreiding van kernwapens over de hele wereld heeft veroorzaakt sinds het begin van de Koude Oorlog”. Met Trumps herhaaldelijke 'America First'-verklaringen, waarin hij zegt dat de VS zich niet langer gebonden voelt door partnerschappen, en hij bondgenoten niet te hulp zou schieten in geval van nood, voelen traditionele bondgenoten zich in de steek gelaten door de Verenigde Staten.
Dit heeft in de Europese hoofdsteden een debat op gang gebracht over de vraag of er nog wel vertrouwd kan worden op de nucleaire paraplu van de VS. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben aangeboden om de leemte op te vullen met de uitbreiding van hun arsenalen. In een interview in maart voor zijn verkiezing tot nieuwe bondskanselier van Duitsland sloot zelfs Friedrich Merz niet uit dat hij een eigen kernbom zou ontwikkelen. En in Polen stelde premier Donald Tusk dat zijn land “moet reiken naar de modernste capaciteiten, ook met betrekking tot kernwapens”. In Oekraïne overweegt president Volodymyr Zelensky openlijk om opnieuw een nucleaire afschrikking in te voeren.
Het risico dat kernwapens zich verder over de wereld verspreiden is het grootst in Oost-Azië. Tijdens zijn verkiezingscampagne in 2016 zei Trump dat Japan en Zuid-Korea misschien kernwapens zullen moeten ontwikkelen. “Het is slechts een kwestie van tijd,” zei hij. De voormalige rechtse president van Zuid-Korea, Yoon Suk Yeol, stond open voor de ontplooiing van Amerikaanse tactische kernwapens in Zuid-Korea en overwoog bewapening met in eigen land ontwikkelde kernwapens. Hoewel presidentskandidaat Lee Jae-myung van de Democratische Partij (ondertussen verkozen tot de nieuwe Zuid-Koreaanse president op dinsdag 3 juni, nvdr.), sceptisch is over de idee dat Zuid-Korea de nucleaire tour zou opgaan, houdt het debat in het land aan. Politicologen Jami Levin en Youngwon Cho zien dit als een fatale ontwikkeling: “Terwijl Trump druk bezig is geweest met het opblazen van bruggen in Europa en Noord-Amerika, aanschouwen zijn bondgenoten in Oost-Azië -Zuid-Korea en Japan- met ontzetting de implosie van de door de VS geleide internationale orde. Ze zien geen ander alternatief voor de nucleaire paraplu van de VS dan het opbouwen van hun eigen afschrikkingscapaciteit." Opiniepeilingen tonen aan dat meer dan tweederde van de Zuid-Koreanen er voorstander van is dat hun land onafhankelijk van de VS kernwapens verwerft.
Vooral de toenemende confrontatie met China wordt met bezorgdheid gevolgd. De tarievenoorlog die Trump is begonnen tegen Beijing zou de veiligheidscrisis in de Stille Oceaan-regio kunnen verergeren en kunnen eindigen in een militair conflict, zo wordt gevreesd. De handelsaanvallen van Trump versterken de trend naar “ontkoppeling”, d.w.z. de economische ontkoppeling van de twee economieën van elkaar. Dit zou op zijn beurt kunnen leiden tot een rivaliteit waarin beide zijden geneigd zijn elkaar schade toe te brengen door middel van proxy-conflicten en aanvallen op de nationale veiligheid. Tegelijkertijd laten strategische documenten van het Pentagon zien hoe gemakkelijk een economische oorlog kan escaleren in een militair conflict (waardoor de nucleaire optie op tafel zou komen tussen de twee kernmachten), aldus Jack Werner van het ‘Quincy Institute for Responsible Statecraft’ in de VS: “In een context van toenemende economische pijn aan beide zijden, met een groeiend nationalisme in beide landen -wat een bindende kracht wordt voor leiders-, zullen beide regeringen waarschijnlijk kiezen voor meer destructieve reacties op wat zij beschouwen als provocaties van de andere kant. Eén misstap rond Taiwan of in de Zuid-Chinese Zee kan uitlopen op een catastrofe."
Trumps economische en militaire adviseurs in het Witte Huis zijn gericht op een confrontatie met China. Dat is ook het doel van het presidentiële bevel om een nieuw in de ruimte gebaseerd raketafweersysteem te bouwen, bekend als de ‘Golden Dome’. Sinds Reagan zijn er herhaaldelijk pogingen geweest om dergelijke programma's op te starten. VS-president Barack Obama wilde ABM's (antiballistische raketten) ontplooien in Oost-Europa, maar het was pas na de start van de oorlog in Oekraïne dat Tsjechië daar groen licht voor gaf.
Al deze raketafweersystemen draaien echter niet, zoals wordt beweerd, om de mogelijkheid vijandige nucleaire intercontinentale ballistische raketten te onderscheppen, d.w.z. zelfverdediging. Militaire analisten hebben overigens vastgesteld dat dit technisch niet kan werken. Zoals onder andere de 'Rand Corporation' uitlegt, is een ABM-systeem “niet alleen een beschermend schild, maar een middel om VS-acties mogelijk te maken”. Lawrence Kaplan, professor aan het 'U.S. Army War College' en voormalig hoofdredacteur van 'The New Republic', vat het als volgt samen: "Met andere woorden, raketdefensie gaat over het behoud van Amerika's vermogen om macht uit te oefenen in het buitenland. Het gaat niet om verdediging. Het gaat over aanvallen. En dat is precies waarom we het nodig hebben."
Zelfs als zulke verdedigingssystemen niet in staat zijn om nucleaire ‘first strikes’ te voorkomen (first strike is het eerst/pre-emptief gebruik van kernwapens door een land met de bedoeling om de nucleaire strijdkrachten van de vijand uit te schakelen voordat die kan reageren, nvdr.), hebben ze wel het theoretisch voordeel dat ze vergeldingsaanvallen van vijanden na een eigen first strike, kunnen onderscheppen. Dit betekent dat er geen risico op zelfvernietiging zou zijn bij het lanceren van een first strike, wat militaire planners in de VS zou kunnen aanmoedigen om dergelijke eerste aanvallen uit te voeren. Andere kernmachten zouden tegelijk hun afschrikkingsvermogen verliezen. En de boodschap van Trumps Golden Dome is begrepen door degenen die het doelwit ervan zijn. China heeft de aankondiging van Washington, net als Rusland, beschreven als een “destabiliserend” initiatief.
Terwijl Trump in de Oekraïne-oorlog onderhandelingen in gang heeft gezet die de nucleaire gevaren tussen de NAVO en Rusland zouden kunnen verminderen, vergroot hij ze tegelijkertijd in de Stille Oceaan-regio via een economische en militaire confrontatie die nu gericht is op zijn belangrijkste tegenstander, China, waardoor de kans op een nucleair conflict toeneemt.
Hetzelfde geldt voor het Midden-Oosten. De Gaza-oorlog die wordt gevoerd door de Israëlische regering van Netanyahu, een kernmacht, blijft gefaciliteerd worden door de VS met wapens en een diplomatieke blokkade, terwijl Trump de etnische zuivering van de volledig afgesloten enclave heeft gepromoot met zijn ‘Rivièra Plan’. De massamoord op Palestijnen, die al meer dan anderhalf jaar aan de gang is, heeft het potentieel om de hele regio in vuur en vlam te zetten. Dit blijkt uit de militaire uitwisselingen met de Houthi's in Jemen, met Hezbollah in Libanon, en met Iran. De Israëlische minister van Erfgoed Amichai Eliyahu suggereerde zelfs in een interview dat het laten vallen van een “kernbom” op de Gazastrook “een optie” was.
Israël geeft ook regelmatig aan dat het zich voorbereidt op een aanval op Iraanse nucleaire installaties. Teheran heeft verklaard dat het Washington verantwoordelijk zal houden als dit gebeurt. Het zou een grootschalige oorlog in de regio kunnen ontketenen die de VS rechtstreeks in het conflict zou trekken, met alle gevaren van dien. Tegelijkertijd verergert Trump het conflict zelf ook. Hoewel hij met Iran wil onderhandelen, dreigt hij met militaire actie als Teheran niet akkoord gaat met zijn deal en alle uraniumverrijking stopzet. Experts beschouwen dit als een gevaarlijke hardline-eis die uiteindelijk tot oorlog kan leiden. Ze stellen dat een dergelijke positie niet nodig is, en bovendien onaanvaardbaar voor Iran omdat dit ook het civiel gebruik van kernenergie zou uitsluiten. Trump stelde dreigend dat "de hel zou losbarsten" als Teheran zijn nucleaire programma niet volledig zou stopzetten, terwijl "alle opties op tafel liggen" - een impliciete dreiging met een nucleaire aanval.
Een soortgelijk dreigement was gericht aan Rusland. Op sociale media verklaarde Trump op 28 mei: "Wat Vladimir Poetin zich niet realiseert, is dat als ik er niet was geweest, er al een heleboel hele erge dingen gebeurd zouden zijn in Rusland, en ik bedoel ECHT ERG. Hij speelt met vuur." Poetins vertrouweling en vicevoorzitter van de Veiligheidsraad van de Russische Federatie, Dmitry Medvedev, antwoordde: "Wat betreft de woorden van Trump over Poetin die 'met vuur speelt' en 'echt erge dingen' die gebeuren met Rusland. Ik weet maar van één ECHT SLECHT ding: WO III."
Het is op dit moment een woordenoorlog tussen twee kernmachten. Maar de harakiri- en doemsdagpolitiek van Trump, die het vertrouwen vernietigt en steunt op machogebaren in plaats van nucleaire terughoudendheid en internationale samenwerking, vormt een permanente bron van instabiliteit en escalatie.
Het is daarom belangrijk om het publiek opnieuw bewust te maken van de existentiële dreiging van kernwapens, terwijl de druk van het maatschappelijk middenveld op regeringen, vooral in landen die kernwapens bezitten, moet toenemen. Er moet gezocht worden naar manieren om het beleid van détente -d.w.z. onderhandelingen over ontwapening en wapenbeheersing- nieuw leven in te blazen, zoals dat in de jaren 1970 gebeurde onder VS-president Richard Nixon en in Duitsland met de Ostpolitik van kanselier Willy Brandt. Zelfs onder president Bush senior werden er initiatieven gelanceerd die de nucleaire risico's verminderden. Deze deëscalatie-inspanningen zijn het resultaat van georganiseerde vredesbewegingen die een verschil hebben gemaakt. Zelfs in de donkere tijden van vandaag zijn er nog steeds mogelijkheden om de gevaren van nucleaire vernietiging aan te pakken.
Dit artikel verscheen eerst op 'Common Dreams'.