Image
Economische oorlog

Foto: Jernej Furman (CC BY 2.0)

Economische oorlog drijft wereld naar recessie
Artikel
8 minuten

Na meer dan zes maanden van nooit eerder geziene zware economische sancties houdt de Russische economie en oorlogsmachine behoorlijk goed stand. Daar tegenover staat dat de wereld aan de rand staat van een recessie. Volgens een rapport van het IMF van deze zomer vertraagt de wereldwijde economische groei van 6,1% vorig jaar naar 3,2% dit jaar. Als de gastoevoer naar Europa wordt stopgezet moet de groeiverwachting verder naar beneden bijgesteld worden, zo waarschuwt de internationale financiële organisatie. Dat is sinds de jaren ’70 niet meer vertoond.

Het ziet er naar uit dat het volgend jaar nog erger wordt omdat de centrale banken de intrestvoeten sterk hebben laten stijgen om de inflatie te bestrijden. Volgens de Wereldbank is het huidige traject van renteverhogingen en beleidsmaatregelen evenwel ruimschoots onvoldoende om de wereldwijde inflatie, die afgelopen augustus in de Eurozone 9% bedroeg, terug te brengen tot het niveau van voor de Coronapandemie. De Wereldbank berekende dat een verder stijgende rente en hoge energieprijzen de wereld volgend jaar effectief in een recessie brengen, wat wil zeggen dat er sprake is van geen of zelfs een negatieve economische groei.

Hoewel de Covid-pandemie in grote economieën als China nog altijd een rol speelt, is er vooral een grote ‘fallout’ van de oorlog in Oekraïne en de economische oorlog die zich erop heeft geënt.

Sancties

Kort nadat Russische troepen Oekraïne binnenvielen stonden de NAVO-lidstaten en hun bondgenoten voor een dilemma. Aan de ene kant wilden de westerse leiders verhinderen dat de Russische opmars in Oekraïne succesrijk zou verlopen, anderzijds was de bereidheid om een open oorlog met Rusland te starten bijzonder klein. Er werd gekozen voor een massale bewapening van Oekraïense troepen gekoppeld aan economische en financiële sancties in een poging om Rusland zo op al die fronten te verzwakken. De sancties bevatten drie componenten. Een deel van de sancties is gericht tegen de oligarchen met de inbeslagname van overzeese bezittingen en het afkondigen van inreisverboden. Daarnaast zijn buitengewone financiële sancties afgekondigd, zoals het bevriezen van de reserves van de centrale bank en het afsluiten van belangrijke Russische banken van het SWIFT-systeem. SWIFT is een coöperatieve naar Belgisch recht, die instaat voor de financiële communicatie en het internationaal betalingsverkeer vergemakkelijkt. Tot slot zijn er de zware beperkingen op de export van technologie naar Rusland gekoppeld aan de druk op westerse multinationals om uit Rusland weg te trekken.

Maanden later blijkt dat de sancties niet het beoogde effect hebben: het laten doodbloeden van de Russische oorlogsmachine. Daar staat tegenover dat de gevolgen wereldwijd te voelen zijn. In de sanctionerende landen worden tegenwoordig inflatiecijfers genoteerd van 12% (Nederland) en daarmee een aantasting van de koopkracht. Nog erger is het gesteld met de gevolgen voor de arme landen van het ‘globale zuiden’ waar het aantal mensen dat honger lijdt en in extreme armoede moet leven, in angstwekkend tempo toeneemt.

Gevolgen voor Rusland

Dat neemt niet weg dat de sancties ook in Rusland pijn doen. Nagenoeg de helft van de 640 miljard dollar aan buitenlandse reserves is bevroren. Het embargo op onderdelen van elektronische componenten die vitaal zijn voor zowel militaire als civiele producten, laat zich ook al voelen. Rusland is een belangrijke importeur van hightech, voor twee derde uit Europa en de VS. Meer dan 1000 multinationals stopten of verminderden hun handelsactiviteiten. Honderden oligarchen zijn individueel gesanctioneerd. Het IMF schat dat de Russische economie dit jaar met 8,5% zal krimpen.

De sancties hebben evenwel een pervers effect. Door schaarste en speculatie zijn de olie- en gasprijzen fors gestegen waardoor Rusland zelfs met een verminderde uitvoer toch nooit eerder geziene inkomsten verwerft. Volgens een rapport verdiende Rusland 158 miljard euro aan de export van fossiele brandstoffen in de eerste zes maanden sinds de Russische invasie. 54% van die inkomsten is nog steeds afkomstig van de EU. Daarmee is de zwakke plek blootgelegd: de energieafhankelijkheid van de meeste van de sanctionerende landen. Een Russische tegenmaatregel - het dichtdraaien van de gaskraan - zorgt meteen voor schokprijzen op de energiemarkt die de Europese economie in de zware problemen brengen. Grote energie-intensieve bedrijven moeten nu al de deuren sluiten. De helft van de aluminium en zink producerende bedrijven heeft de productie moeten stilleggen en dat is nog maar het begin van wat een harde winter belooft te worden. Rusland is bovendien volop bezig om zich geleidelijk aan te passen aan de sancties en gaat in de tegenaanval door zelf de banden met het Westen door te knippen en de export te heroriënteren. China heeft zijn olie-import uit Rusland op een jaar tijd met 55% opgedreven en kan ook een rol spelen in het opvangen van de westerse technologische sancties. India verhoogde de olie-import uit Rusland voor de zomer met een factor 25! De weigering van Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten om hun olieproductie op te voeren zorgt ervoor dat de prijzen de pan uit swingen. Daardoor genereert Rusland met minder uitvoer toch meer inkomsten. Bovendien volgt driekwart van de landen de westerse sanctiepolitiek niet of slechts in beperkte mate. Daar heerst duidelijk het gevoel dat het niet hun oorlog is. De precaire situatie waar veel landen sinds de Covid-pandemie in terecht zijn gekomen is zo al erg groot. Een economische oorlog tussen grootmachten kunnen ze missen als kiespijn.

Humanitaire catastrofe dreigt in het globale zuiden

In het globale zuiden is de buffer voor het opvangen van stijgende energie- en voedselprijzen en groeiende schulden, nadat de COVID-pandemie er al stevig op inhakte, bijzonder klein, of onbestaande. Nagenoeg elke multilaterale instelling van IMF tot Wereldbank en de VN,… waarschuwt voor een humanitaire catastrofe. Volgens een rapport van de VN in juni 2022 heeft 60% van de werknemers een lager reëel inkomen dan voor de pandemie. Er is inmiddels al 1.200 miljard dollar per jaar nodig om iedereen sociale bescherming te kunnen bieden. De oorlog in Oekraïne kan tot 95 miljoen mensen in de armoede drijven. Voor elk procentpunt dat de voedselprijzen stijgen komen er 10 miljoen extreme armen bij, aldus het VN-rapport. Kort na de Russische invasie eind februari, bereikte de voedselindex van de FAO – de voedsel- en landbouworganisatie van de VN – een recordhoogte. De graanprijzen stegen met 62% in vergelijking met januari van dit jaar. Handelsrestricties en een verminderde uitvoer uit Rusland en Wit-Rusland, zorgen voor nog sterkere prijsschokken bij meststoffen. Minder meststoffen zorgen er dan weer voor dat ook de toekomstige voedselproductie gehypothekeerd dreigt te raken, aldus de VN nog. Inmiddels zijn de prijzen van de belangrijkste voedselgewassen weer wat gedaald. Dat is een gevolg van goede productieperspectieven in zowel de VS als Rusland, maar ook van de hervatting van de graanexport in de Zwarte Zeehavens in Oekraïne als gevolg van het akkoord dat beide oorlogvoerende landen onder Turkse en VN-bemiddeling sloten.

Het Westen heeft scherp uitgehaald naar president Poetin omdat die niet aarzelt om voedsel als wapen in te zetten. Hetzelfde geldt voor het dichtdraaien van de gaskraan als tegenmaatregel voor de sancties. Verbazend genoeg lijken veel politieke leiders daarover verrast en dus zijn ze slecht voorbereid, hoewel het tot de logica hoort van de economische oorlogsvoering.

Sancties in vraag stellen is taboe

Volgens een journalist van de Britse krant The Guardian behoren de westerse sancties tegen Rusland dan ook tot de “meest ondoordachte en contraproductieve” beleidsmaatregelen in de recente internationale geschiedenis. Straffe woorden, maar hij heeft alleszins een punt dat de sancties vooralsnog ineffectief lijken, terwijl ze een sociaal bloedbad dreigen aan te richten onder de eigen bevolking en die van het globale zuiden. De Roebel verloor in maart, enkele weken na de Russische invasie, weliswaar bijna de helft van zijn waarde (van 74 naar 134 roebel tegenover de dollar), inmiddels staat de Russische munt sterker dan voor de oorlog (58 roebel voor een dollar). Tegenover de euro is het verschil nog opmerkelijker: van 85 roebel tegenover de euro in februari naar 150 in maart, naar nog slechts 56 roebel vandaag. Sinds eind maart zijn veel buitenlandse kopers van Russische fossiele brandstoffen ermee akkoord gegaan om de facturen in Roebels te betalen. Het is een van de redenen waarom de munt ondanks de sancties, zo goed doet.

De Nederlandse historicus Nicholas Mulder auteur van het boek ‘The Economic Weapon: The Rise of Sanctions as a Tool of Modern War’ stelde vast dat de meeste sancties in de afgelopen 50 jaar een minimaal of zelfs contraproductief effect hebben. Ze zijn doorgaans tot mislukken gedoemd in termen van menselijke kosten, van hun verklaarde doelen, en van de onbedoelde neveneffecten. De economische sancties lijken Rusland noch op de knieën te krijgen, noch bewerkstelligen ze hun doelstelling om de Russische troepen uit Oekraïne te forceren. Net zoals dat met veel historische voorbeelden (Italië, Japan,…) niet is gelukt. Desondanks lijkt het momenteel een taboe om de sancties in vraag te stellen of ze aan te passen – doelgerichter te maken - zodat de negatieve gevolgen tenminste zoveel mogelijk vermeden kunnen worden. Maar het Westen blijft vooral hangen in de illusie van de symboolpolitiek en machteloos spierballengerol.

De Oekraïense successen op het militaire front doen de hoop nu heropleven dat Rusland kan verslagen worden op het slagveld. Maar dat lijkt – toch niet op korte termijn – een haalbare kaart. Deze oorlogsstrategie dreigt de ‘fallout’ ervan te vergroten. Het Kremlin zal zich niet onvoorwaardelijk overgeven – het heeft nog kernwapens achter de hand – en het potentieel voor verdere negatieve gevolgen is niet meer te miskennen. In een extreem scenario, groeit de sociale onvrede in het globale zuiden (voedselrellen, opstanden,…) en in Europa (populariteit van extreemrechts, rellen,…). De wreedheden van het Russische leger – maar ook het Oekraïense leger gaat niet vrijuit -  maken dat het hard slikken is om in onderhandelingen tegemoet te komen aan Moskou, maar de desastreuze economische en sociale gevolgen, het bloedvergieten op het terrein,… zullen de protagonisten vroeg of laat dwingen om naar een overeenstemming te zoeken.


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema

Basisinfo

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.