Donderdag 18 september 2014 trekken de Schotten naar de stembus. Inzet is de Schotse onafhankelijkheid en zo staat er heel wat op het spel in deze historische verkiezing. Haalt de 'Scottish National Party' zijn slag thuis of overwinnen de angstgevoelens voor een stap in het duister en blijft de unie standhouden?

De Schotse Regering (de uitvoerende macht in Schotland, vergelijkbaar met de Vlaamse regering qua bevoegdheden) kwam in oktober 2012 overeen met de regering van het Verenigd Koninkrijk dat ze zouden samenwerken opdat een referendum over de eventuele onafhankelijkheid van Schotland zou kunnen plaatsvinden. Een aantal voorwaarden werden opgelijst: het referendum moet een wettelijke basis hebben; het moet overzien worden door het Schots Parlement; het moet uitgevoerd worden met als doelstellingen het verkrijgen van het vertrouwen van de parlementen, overheden en mensen, en het afleveren van een eerlijke en afdoende uiting van de wil van het Schotse volk; en de uitkomst ervan moet en zal door iedereen gerespecteerd worden. Het specifieke wettelijke kader van het referendum is ondertussen verder uitgewerkt door het Schotse Parlement en kreeg eind 2013 ook 'Royal Assent' (de erkenning door de monarchie van een parlementaire wet, noodzakelijk opdat die wet geldig wordt). De eerste minister van het Verenigd Koninkrijk, David Cameron, beschikt dus over geen enkele manier om de onafhankelijkheidsdroom van Alex Salmond, de eerste minister van Schotland, te verpletteren indien een meerderheid van het Schotse volk daarvoor kiest.
Of dit echter zal gebeuren valt nog af te wachten. De resultaten van opiniepeilingen variëren enorm maar geen enkele van de polls heeft al een meerderheid aan ja-stemmen laten optekenen. Wel mogen we niet vergeten dat deze peilingen vaak georganiseerd zijn door grote mediaconcerns bestuurd vanuit Londen. Er is geen enkele manier om te controleren of de peilingen accuraat of wetenschappelijk zijn, maar het staat wel vast dat deze mediabedrijven er voordeel bij hebben om het Verenigd Koninkrijk te vrijwaren van separatisme. In feite is er maar één krant in het Britse, meer politiek uitgesproken medialandschap die zich uitdrukkelijk een voorstander betuigde van de Schotse onafhankelijkheid. De 'Sunday Herald' deed dit op 4 mei 2014 met een voorpagina die las 'Sunday Herald says YES'.
In mei 2014 ontstond commotie rond een opiniestudie besteld door de Britse overheid en betaald met publiek geld. De regering koos er namelijk voor om de resultaten niet bekend te maken. De Britse vicepremier Nick Clegg verklaarde dat de enige poll die telt, diegene is die op 18 september 2014 doorgaat. In het kamp dat de onafhankelijkheid steunt is men er echter van overtuigd dat de opiniepeiling wordt doodgezwegen omdat ze aantoont dat er veel meer steun is voor de Schotse onafhankelijkheid dan tot nu toe werd aangenomen. Mark Coburn, een activist die de onafhankelijkheid steunt en onlangs een fietstocht door Europa voltooide om fondsen in te zamelen, vertelt: “Duizenden ponden werden in die studie gepompt en dan wordt ze niet bekendgemaakt. Westminster (de zetel van het Britse parlement) is duidelijk bang voor de uitkomst en het gevolg indien ze publiek wordt.” Het is dus zeker nog mogelijk dat de uitslag in september iedereen weet te verrassen. Alyn Smith, Europees Parlementslid voor de nationalistische Scottish National Party heeft er vertrouwen in en stelde onlangs: “We hebben het referendum momenteel nog niet gewonnen. Ik denk dat 15% van de bevolking er zelfs niet over wil nadenken. De overige nee-stemmers, kunnen we nog overtuigen.”

Scottish National Party

De enige politieke partij die het Schotse nationalisme predikt, is de Scottish National Party (SNP). Deze partij beschouwt zichzelf als een naar links leunende nationalistische partij. Zo weet Alyn Smith ons te vertellen dat hij zijn partij situeert ter linkerzijde van het Schotse Labour. “Binnen het Europees Parlement zitten we comfortabel in de Europese Vrije Alliante (een Europese partij voor regionalistische politieke partijen die een alliantie vormt met de Europese Groenen, nvdr) en kunnen we vaak samenwerken met de Groenen en de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D)”
Wat hun nationalistische kantje betreft doen ze bij de SNP niet onder voor onze Vlaams-nationalisten in hun drang om naar de geschiedenis te verwijzen. Het feit dat Schotland in zijn geschiedenis langer een onafhankelijke staat is geweest dan een onderdeel van het Verenigd Koninkrijk, hoor je in menig speech terugkeren.
De laatste verkiezingen voor het 129-koppige Schotse parlement vonden plaats in het voorjaar van 2011. Voor de eerste keer in de Schotse geschiedenis resulteerde deze verkiezing in een meerderheidsregering gevormd door één enkele partij -ook al werd het 'mixed member proportional representation'-kiessysteem, dat sinds het ontstaan van het parlement in 1999 in gebruik is, uitdrukkelijk gekozen om te vermijden dat dit ooit zou gebeuren. De SNP behaalde in 2011 met 45,4% van de uitgebrachte stemmen en 69 zetels een absolute meerderheid. Sindsdien regeert de nationalistische partij alleen en zal ze dat blijven doen tot de volgende parlementaire verkiezingen in 2016. De populariteit van de nationalistische partij lijkt ondertussen niet echt te tanen. Tijdens de Europese verkiezingen van afgelopen mei behaalde de Scottish Nationalist Party 29% van de Schotse stemmen, wat de 2 zetels van de partij in het Europees Parlement veilig stelde voor de komende legislatuur.
De SNP vat haar visie als volgt samen: gaan naar een beter, rijker, gezonder (Schotland kampt met een enorm gezondheidsprobleem. Vooral obesitas en aanverwante aandoeningen zorgen voor moeilijkheden. In 2012 bijvoorbeeld leed meer dan een kwart van de Schotse volwassenen aan obesitas, terwijl bijna 65% met overgewicht kampte), slimmer, groener, eerlijker en creatiever Schotland. Het is een feit dat Schotland er onder het bestuur van de SNP niet op achteruit is gegaan en dat is ook het gevoel dat heerst onder de Schotse bevolking. Daarom steunen veel Schotten de SNP ook zonder het eens te zijn met de onafhankelijkheidsgedachte van de partij -vergelijkbaar met Vlamingen die de NVA steunen omwille van het sociaaleconomisch programma, maar die geen probleem hebben met een Belgische staat. Maar er zijn veel meer verschillen tussen de twee partijen dan gelijkenissen. Dit verklaart meteen ook waarom je Bart De Wever of zijn partijgenoten niet snel zal horen dwepen met het succes - een referendum afdwingen - van de Schotse nationalisten. Op het politieke spectrum staan de twee namelijk lijnrecht tegenover elkaar.

SNP-beleid

Op economisch vlak zet de Scottish National Party in op het creëren van jobs en het beschermen van familiebudgetten. De 'council tax' (een lokale belasting in Engeland, Schotland en Wales) is de laatste vijf jaar geen penny omhoog gegaan in Schotland. Bovendien heeft Schotland nu een groter Bruto Binnenlands Product en een hogere Bruto Toegevoegde Waarde dan Engeland, Wales, Noord-Ierland en het gehele Verenigd Koninkrijk. Op vlak van gezondheidszorg heeft de SNP, in tegenstelling tot de Britse premier Cameron, besparingen vermeden en werd er de laatste vier jaar in totaal 1.2 miljard pond extra in de 'National Health Service' (de openbare gezondheidszorg) gepompt. De Scottish National Party heeft ook successen geboekt op vlak van justitie. Zo ging het onder andere de uitdaging aan om Schotland veiliger te maken en er werden al snel resultaten geboekt. Hoewel de Schotse stad Glasgow -vroeger berucht als Knife City- eind 2013 nog bestempeld werd als de gevaarlijkste regio in het Verenigd Koninkrijk door het 'Institute for Economics and Peace', is de situatie er al enorm op vooruitgegaan. Waar in 2007 4,5 moorden plaatsvonden per 100 000 mensen in Schotland, was dit in 2012 nog ‘slechts’ 2,7. (Ter vergelijking: in België werden in 2008 1,82 moorden gepleegd per 100.000 inwoners).
Op vlak van onderwijs heeft de SNP ook bevredigende resultaten afgeleverd. Het Office for National Statistics publiceerde onlangs een rapport waaruit blijkt dat Schotland de regio is met het beste onderwijs in Europa. In totaal heeft de Scottish National Party al gezorgd voor de bouw van 358 nieuwe scholen. Het inschrijvingsbedrag voor een universiteitsstudie van 1 jaar ligt in Schotland in 2014 op maximum 1820 pond, een miniem bedrag in vergelijking met het maximum van 9000 pond dat mag gevraagd worden in Engeland. Daarbovenop betaalt het 'Student Awards Agency for Scotland' die inschrijvingskosten voor jou als je een Schots of Europees burger bent die niet afkomstig is uit het Verenigd Koninkrijk. Oscar Larsson, student Politieke Wetenschappen in Glasgow die afkomstig is uit Zweden, is enorm dankbaar voor deze mogelijkheid: “Ik krijg de mogelijkheid om een diploma te behalen aan een gerenommeerde universiteit zonder iets van kosten te moeten dragen. Enkele vrienden van me studeren in Engeland en moeten er gigantische studentenleningen afsluiten. Ik kan dit geld investeren in zaken zoals een degelijke accommodatie of het stelt mij in staat om onbetaalde stages te lopen.” Over het referendum heeft hij het volgende te zeggen: “Hoewel ik als EU-burger verblijvend in Schotland mag stemmen, denk ik niet dat ik het zal doen. Ik woon hier nog maar twee jaar en heb niet het gevoel dat mijn stem zou moeten meetellen, de beslissing ligt bij het Schotse volk.”
Een belangrijk Schots beleidsgebied dat we zeker niet over het hoofd mogen zien is energie. Schotland is naast een belangrijke producent van fossiele brandstoffen (olie en gas), een wereldleider op het vlak van groene energie. Het ICIS (gespecialiseerd in marktonderzoek in de energiesector) publiceerde onlangs een rapport dat laat optekenen dat energie in het algemeen, de belangrijkste bron van inkomsten zou zijn voor een onafhankelijk Schotland. In statistieken gepubliceerd door de Schotse regering in maart 2014 vindt men onder andere de volgende cijfers terug: in 2013 kwam 32% van de totale hernieuwbare elektriciteit in het Verenigd Koninkrijk uit Schotland. De productie van hernieuwbare elektriciteit lag vorig jaar 16,4% hoger dan in 2012 en de productie van windenergie piekte in 2013 met een stijging van 35,7% ten opzichte van 2012, wat gelijk is aan meer dan vijf keer de hoeveelheid windenergie opgewekt in het land in 2006.
Het pacifistische gedachtegoed leeft bij de Scottish Nationalist Party. De partij heeft al van bij haar ontstaan een pacifistisch imago, al heeft ze zich hier zeker niet altijd naar gedragen. Zo koos de SNP in 2010 bijvoorbeeld voor jobs boven pacifisme. De partij was het toen niet eens met de overheid van Groot-Brittannië die een bestelling van twee vliegdekschepen wilde reduceren naar één. Veel mensen zien de Schotse defensiepolitiek graag opgaan in die van de Europese Unie of de Verenigde Naties en willen zo afstand nemen van het buitenlandse, en laat ons niet vergeten, nucleaire beleid van Groot-Brittannië. Niet enkel op militair vlak denkt Schotland anders over het nucleaire beleid. Zo houdt de SNP momenteel vast aan de wens om geen enkele nieuwe kerncentrale toe te voegen aan de vier bestaande kerncentrales die energie opwekken in Schotland. Toen de partij dit standpunt innam, stond ze frontaal tegenover de Britse regering die in januari 2008 nog het startsignaal gaf voor de bouw van diverse nieuwe kerncentrales.
Een groot voordeel dat de SNP-politici hebben ten opzichte van hun politieke rivalen is dat er geen partijgenoten uit Westminster over hun schouders meekijken. De politieke rivalen van de SNP bestaan uit de 'Scottish Labour Party' (37 zetels in de verkiezingen van 2011), de 'Scottish Conservative Party' (15 zetels), de 'Scottish Liberal Democrats' (5 zetels) en anderen (3 zetels). Zowel Labour, de Tories (bijnaam voor de conservatieven in het Verenigd Koninkrijk) als de Liberaal-Democraten in Schotland zijn gegroeid uit Britse partijen en onderhouden er hechte tot enorm hechte banden mee die hun politieke succes in Schotland in de weg staan. Schotland wordt geconfronteerd met compleet verschillende problemen dan Engeland. En uniforme oplossingen, vaak gefocust op het zuiden, worden als wereldvreemd onthaald in Schotland.

Yes versus Better Together

In de aanloop naar het Schots onafhankelijkheidsreferendum of indyref zoals het in de sociale media courant afgekort wordt,  hebben er zich twee kampen afgetekend: het 'Yes'-kamp en het 'Better Together'-kamp. Het eerste wordt bijna uitsluitend bevolkt door de SNP. Onlangs scheurde een fractie van Labour zich echter af van de moederpartij onder de naam 'Labour For Independence'. Indien het Yes-kamp een meerderheid in het referendum wil behalen, zal het de steun van deze dissidente Labour-fractie zeker nodig hebben. Op zich houdt het ook steek voor Links in Schotland om zich achter de onafhankelijkheid te scharen. Deze laat immers toe afstand te nemen van het neoliberale beleid dat momenteel uit Londen naar het noorden wordt geëxporteerd. De pro-onafhankelijkheidsactivist Mark Coburn heeft het volgende te zeggen: “Dit referendum is een oefening in het ontwikkelen van een democratische wil en geest in Schotland.”

Europees luik

In januari vorig jaar beloofde de Britse Premier David Cameron een referendum over het Britse lidmaatschap van de Europese Unie indien hij met de Tories een meerderheid zou behalen in de volgende algemene verkiezingen. Deze verkiezingen zullen plaatsvinden op 7 mei 2015 en Cameron zal het daarin opnemen tegen Ed Miliband (Labour) en Nick Clegg (Liberal Democrats). De polls wijzen momenteel overigens in de richting van een overwinning voor Labour.
In het huidige Engeland tiert het euroscepticisme welig onder leiding van UKIP-partijleider en Europees Parlementslid Nigel Farrage, die u allen vast nog kent van zijn beledigingen aan het adres van Herman van Rompuy na diens aantreden als Voorzitter van de Europese Raad in 2010: “Zonder onbeleefd te willen zijn, u heeft het charisma van een vochtige dweil en het uiterlijk van een lage bankbediende.” In de Europese verkiezingen die op 22 mei 2014 plaatsvonden, behaalde de 'UK Independence Party' (UKIP) 24 van de 73 zetels die aan het Verenigd Koninkrijk worden toegekend. Dit is een gigantische stijging ten opzichte van de 13 zetels die ze in de Europese verkiezingen van 2009 behaalden. Niet alleen lijkt dit euroscepticisme momenteel de andere EU-landen te besmetten, ook in Schotland heeft het ondertussen wortel geschoten. Zo werd op 22 mei met David Coburn het eerste Schotse UKIP Europarlementslid verkozen. MEP (Member of the European Parliament) voor de SNP Alyn Smith zegt over de Schotse UKIP: “De beste beschrijving van de partij is als de teek op de kont van de olifant in de kamer. Die olifant is het feit dat veel mensen niet gestemd hebben in de Europese verkiezingen.” Slechts 33,5% van de Schotse bevolking trok in mei 2014 naar de stembus. Charlie Jeffery, professor Politiek aan de Universiteit van Edinburgh, stelt in zijn studie gepubliceerd in 2013 door het 'Institute for Public Policy Research' (IPPR) dat het euroscepticisme veel sterker staat in het zuiden dan in Schotland.  Voor de SNP staat het vast dat Schotland als onafhankelijk lid van de Europese Unie met minder euroscepticisme zal te maken hebben. SNP-politici vergelijken hun land in wording maar al te graag met de kleine noordelijke staten in de EU die ondanks hun beperkte omvang een leidersrol kunnen spelen in de Unie, bijvoorbeeld in milieudossiers. Maar is het wel zo evident dat een onafhankelijk Schotland lid wordt van de Europese Unie? In december 2013 liet de voorzitter van de Europese Raad, Van Rompuy, optekenen dat nieuw onafhankelijke staten de hele toetredingsprocedure moeten doorlopen. Dit zou betekenen dat een onafhankelijk Schotland niet zomaar lid van de Unie kan blijven. Op zich belet dit een latere toetreding geenszins, al zouden de onderhandelingen vrij hard kunnen worden. Elke Europese staat die de grondrechten van de Europese burgers, de eerbiediging van de nationale identiteit van de lidstaten en de middelen van de EU erkent, mag verzoeken om toe te treden. Het is echter de Europese Raad (verzameling van staats- en regeringsleiders) die zich uitspreekt over een eventuele toetreding. Zo komt het lot van Schotland binnen de EU in de handen te liggen van een misschien wel verzuurd Verenigd Koninkrijk, alsook van een Frankrijk en een Spanje die de nationalistische Basken en de Catalanen in eigen land geen duwtje in de rug willen geven. Zo moeten ook de waarschuwingen van Van Rompuy, en van de voorzitter van de Europese Commissie Barroso, geïnterpreteerd worden. Van Rompuy stelde dat een nieuwe onafhankelijke staat die ontstaan is uit de afscheuring van een bestaande EU-lidstaat, beschouwd wordt als een “derde land”. De EU-verdragen zijn dus vanaf de dag van de onafhankelijkheidsverklaring niet meer van toepassing op de nieuwe natie. De onafhankelijke staat zou opnieuw zijn EU-lidmaatschap moeten aanvragen via “de gekende toetredingsprocedures”.  Dat is vaak een langdurig proces.  In februari 2014 stelde Jose Manuel Barroso in een interview dat het "extreem moeilijk, zo niet onmogelijk” zou zijn voor een onafhankelijk Schotland om de Europese Unie te vervoegen, omdat het de goedkeuring moet verwerven van alle andere huidige lidstaten.

Besluit

De Europese Unie als geheel heeft bijzonder weinig te winnen bij een onafhankelijk Schotland terwijl het wel risico’s neemt in het scheppen van eventuele precedenten. Toch moeten de Schotten niet bang zijn om te stemmen voor onafhankelijkheid. Het resultaat van het referendum zal gerespecteerd moeten worden en indien de top van de EU een onafhankelijk Schotland niet kan verhinderen, zal het slim genoeg zijn om ermee samen te werken in het licht van een toekomstig lidmaatschap. Alyn Smith is dan ook positief gestemd: “Geen enkele EU-lidstaat wint erbij wanneer ze Schotland aan de deur laten staan.” Het wordt een zenuwslopend wachten op de resultaten van het referendum. SNP-politicus Smith is ervan overtuigd dat een volgende kans op onafhankelijkheid lang op zich kan laten wachten: “Het is een 'once-in-a-generation' kans.” De bal ligt nu in het kamp van de Schotse burger.

Jago Kosolsky is politiek wetenschapper en werkte vijf maanden voor het Europees Parlement in Edinburgh, Schotland. Hij werkt momenteel bij het magazine Mo

Dit artikel verscheen in ons tijdschrift 'VREDE - Tijdschrift voor internationale politiek' Blijf op de hoogte en abonneer u hier!