Op 21 november trekken de Chilenen naar de stembus om een opvolger te kiezen voor de conservatief-rechtse president Sebastián Piñera. De afgelopen jaren kende het land een politiek woelige periode met massaal volksprotest (en staatsrepressie), en heel wat historische sleutelmomenten. 

Eén van deze sleutelmomenten was de verkiezing van een Constitutionele Conventie in mei 2021. Dit orgaan bestaande uit 155 zetels, waarvan 17 voorbehouden voor inheemse bevolkingsgroepen, moet een nieuwe Grondwet schrijven ter vervanging van de oude die in 1980 ingevoerd werd door dictator Augusto Pinochet en nog altijd van kracht is. De Conventie startte op 4 juli 2021 met de eerste van een hele reeks sessies om de nieuwe Grondwet concreet in te vullen. 

Sichel

Sinds de val van de dictatuur waren centrumlinkse en centrumrecht aan de macht in Chili, maar de volgende president belooft veel verder te neigen naar één van de uitersten van het politieke spectrum. De verkiezingen lijken volgens de peilingen namelijk af te stevenen op een zeer gepolariseerde tweestrijd tussen links en extreemrechts. 

De verkiezingen lijken af te stevenen op een tweestrijd tussen links en extreemrechts.

Sebastián Sichel, die als onafhankelijke kandidaat naar voor geschoven werd door de regerende rechts-conservatieve coalitie ‘Chile Podemos +’ als de opvolger van de huidige president, spreekt maar weinig tot de verbeelding. Hij lijkt bovendien mee slachtoffer te worden van de onthullingen in de Pandora Papers over de louche financiële praktijken van Piñera. Er loopt momenteel een gerechtelijk onderzoek tegen de president op verdenking van omkoperij en belastingontduiking. 

De ineenstorting van centrumrechts heeft er mee voor gezorgd dat de extreemrechtse José Antonio Kast op de voorgrond kon treden.

Kast 

José Antonio Kast is een reactionaire extreemrechtse populist, genre de Braziliaanse president Jair Bolsonaro. Hij zit al sinds 1996 in de politiek - tot 2016 als lid van de Onafhankelijke Democratische Unie Partij (opgericht door de ideoloog van Augusto Pinochet, Jaime Guzmán). In 2017 deed hij als onafhankelijke een onsuccesvolle gooi naar het presidentschap en in 2019 richtte hij de nieuwe Chileense Republikeinse Partij op. 

Kasts politiek is echter altijd hetzelfde gebleven: hij staat onvoorwaardelijk voor een ultra-neoliberaal staatsmodel, noemt zichzelf een patriot en gaat tekeer tegen onder meer de verloederde moraal, “gender-fanatici” en immigranten. Zo wil hij, eenmaal verkozen, een soort slotgracht aanleggen langs de noordelijke nationale grens om immigranten tegen te houden en beweert hij dat de moraliteit van vrouwen stijgt in landen waar abortus verboden is. 

Het sociaal protest van 2019 doet Kast af als criminaliteit en vandalisme, en de economische crisis schrijft hij toe aan de buitenlandse inmenging van Venezuela.   

De man kan rekenen op grote steun bij de conservatieve segmenten van de maatschappij die totaal geschandaliseerd waren door de sociale opstand van 2019. Om diverse economische en sociale redenen slaat Kasts discours van haat goed aan bij een ongeïnformeerd en gefrustreerd deel van de bevolking. 

Kasts populariteit verraadt de cultuur van autoritarisme die nog steeds diep ingebakken zit bij een deel van de Chilenen.

Zijn populariteit verraadt de diepgewortelde cultuur van autoritarisme die nog steeds ingebakken zit bij een deel van de Chilenen ondanks het feit dat (of misschien omdat) de maatschappij de afgelopen jaren duidelijk is opgeschoven naar links. De sociale onrust -die nog intensifieerde tijdens de pandemie- en het hele proces ter vervanging van de huidige Grondwet heeft de Chileense maatschappij enorm gepolitiseerd.

Boric 

Volgens peilingen zou de linkse Gabriel Boric de grote rivaal van Kast kunnen worden in de presidentiële strijd. Boric was als voorzitter van de ‘Federación de Estudiantes de la Universidad de Chile’ (FECh) -de oudste studentenvereniging van Latijns-Amerika- een prominente jongerenleider tijdens de grote studentenprotesten van 2011.

In 2013 werd hij als onafhankelijke verkozen tot parlementslid, de eerste kandidaat ooit die daarin slaagde zonder deel uit te maken van een van de twee traditionele politieke coalities in het nagenoeg binominale systeem. 

In 2017 richtte Boric de progressieve partij ‘Frente Amplio’ op, een coalitie bestaande uit nieuwe linkse partijen en grassroots-bewegingen. Hij participeert aan de komende presidentsverkiezingen voor ‘Apruebo Dignidad’, een links-progressieve coalitie die gecreëerd werd in januari dit jaar naar aanleiding van de verkiezingen voor de Constitutionele Conventie. Naast Frente Amplio maakt onder meer de Communistische Partij van Chili deel van uit van Apruebo Dignidad.

Na het electorale succes van Apruebo Dignidad voor de Constitutionele Conventie bevestigde de coalitie haar deelname aan de presidentsverkiezingen. Om te bepalen wie genomineerd zou worden als presidentskandidaat voor de links-progressieve coalitie werden op 18 juli voorverkiezingen gehouden. Gabriel Boric versloeg daarin enigszins verrassend Daniel Jadue, de populaire communistische burgemeester van Recoleta, een gemeente in het grootstedelijk gebied rond Santiagio. 

Gabriel Boric versloeg in de voorverkiezingen verrassend de populaire communist Daniel Jadue.

Zowel Jadue als het grootste deel van de Communistische Partij schaarde zich ondertussen openlijk achter Boric voor de aankomende presidentsverkiezingen. Diens programma bestaat voornamelijk uit het herverdelen van de zeer ongelijke rijkdom in het land, onder meer via belastinghervormingen, de invoering van een openbaar pensioensysteem, een groene herlancering van de economie, enz.    

Aangezien Boric zelf deel uitmaakt van de generatie die het afgelopen decennium een vuist gemaakt heeft tegen de neoliberale en patriarchale maatschappij, spreekt zijn campagne zonder twijfel heel wat jongeren aan. De kunst zal zijn om ook steun te vergaren onder andere generaties en vooral buiten het linkse segment van de bevolking. Door voortdurend te hameren op de noodzaak van “gestage transformaties” probeert hij de traditionele arbeidsklasse en middenklasse alvast gerust te stellen.

Provoste 

De centrumlinkse partijen en de christendemocraten die Chili gezamenlijk regeerden sinds de val van de dictatuur tot aan de eerste verkiezing van Piñera (2010) in de ‘Concertación’-coalitie, kozen ervoor om een eigen presidentskandidaat naar voor te schuiven. Het was uiteindelijk de christendemocratische voorzitster van de senaat, Yasna Provoste, die de nominatie binnenhaalde voor ‘Nuevo Pacto Social’ (de vroegere Concertación plus de Progressieve Partij en ‘Ciudadanos’). 

Voor sommige waarnemers is het feit dat de Socialistische Partij en de andere centrumlinkse partijen van Nuevo Pacto Social zich niet aansloten bij Apruebo Dignidad het bewijs dat ze de rol met de nieuwe politieke ontwikkelingen gelost hebben. Nochtans duiden de gepolitiseerde omgeving én de peilingen erop dat de meeste Chilenen niet meer bereid zijn om te kiezen voor continuïteit en het heersende maatschappelijke model.

Veel Chilenen zijn niet meer bereid om te kiezen voor continuïteit en het heersende maatschappelijke model.

Besluit     

Kast, is net als Trump en Bolsonaro een soort van demagogisch oppositiefiguur die in de ogen van een deel van de bevolking een middelvinger uitsteekt naar de gevestigde politieke scene, tegen de schenen schopt en een nostalgisch beeld ophangt van conservatief nationalisme en orde. Indien hij door de eerste ronde van de presidentsverkiezingen geraakt, biedt een oppositioneel figuur als Boric de beste kans om hem van de macht te houden – net zoals Bernie Sanders waarschijnlijk meer kans had gehad om de overwinning van Trump te beletten in 2016, dan vertegenwoordiger van het gevestigde systeem Hillary Clinton.     

Wie er ook de volgende president wordt van Chili, er wacht hem/haar een historische taak: namelijk het overzien van de ondertekening en implementatie van een nieuwe Grondwet. Conservatief-rechts kon in de Constitutionele Conventie nog geen derde van de zetels bemachtigen. Het is uiterst belangrijk dat de volgende president het aan de gang zijnde politieke hervormingsproces gunstig gezind is en dat hij/zij gelooft in de veranderingen die in de nieuwe Grondwet geïntroduceerd zullen worden.