De Russische president Vladimir Poetin kondigde op 25 maart aan dat Moskou tactische kernwapens zal ontplooien in Wit-Rusland. Poetin en zijn Wit-Russisch ambtgenoot Alexander Lukashenko zouden daarover een akkoord hebben bereikt.
Rusland zal ook Wit-Russische militairen opleiden en zou Wit-Rusland al voorzien hebben van ‘dual-use’-raketten (die zowel conventionele als nucleaire koppen kunnen dragen). De Russische beslissing is een nieuwe waarschuwing aan het adres van de NAVO omwille van de militaire steun aan Oekraïne. Het Wit-Russische regime van zijn kant verdedigde de opstelling van Russische kernwapens als een maatregel om zich te verdedigen tegen de "directe en brutale inmenging" in de binnenlandse aangelegenheden van het land. "De afgelopen tweeënhalf jaar is de Republiek Wit-Rusland blootgesteld aan een nooit eerder geziene politieke, economische en informatieve druk van de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en zijn NAVO-bondgenoten, alsmede van de lidstaten van de Europese Unie", zo klonk het in een verklaring van het Wit-Russische ministerie van Buitenlandse Zaken.
De opstelling van kernwapens in Wit-Rusland luidt een gevaarlijke nieuwe fase in wat de nucleaire dreiging in Europa betreft.
Vorig jaar werd de Wit-Russische grondwet al geamendeerd waarmee een einde kwam aan de niet-nucleaire status van Wit-Rusland. Sindsdien liet Lukashenko meermaals blijken dat hij openstond voor het idee om Russische kernwapens te ontplooien in zijn land.
Poetin verdedigde zijn beslissing door te verwijzen naar de VS-kernbommen die al decennia lang in NAVO-verband ontplooid liggen in België, Duitsland, Nederland, Italië, Turkije en binnenkort waarschijnlijk ook het Verenigd Koninkrijk. In de komende maanden zullen deze kernbommen vervangen worden door modernere B-61-12 kernbommen, die door hun variabele explosiekracht en precisie gerekend worden tot de meest inzetbare kernwapens in het VS-arsenaal. Ook dat draagt bij aan het nucleaire gevaar in Europa.
Het concept waarbij kernwapenstaten nucleaire wapens ontplooien in andere landen wordt ‘nuclear sharing’ genoemd. Volgens het Non-proliferatieverdrag (NPT) mogen kernwapenstaten geen kernwapens overdragen aan niet-kernwapenstaten. Tot nu toe is de VS de enige kernwapenmacht met kernwapens buiten het eigen grondgebied. Het Verdrag inzake het Verbod op Kernwapens (TPNW) verbiedt nuclear sharing compleet. Nuclear sharing brengt immens grote risico’s met zich mee en verhoogt de kans op nucleaire ongelukken. Een miscommunicatie of misrekening kan tot een catastroge leiden.
Volgens Minsk is de opstelling van Russische tactische kernwapens niet in strijd met het Non-Proliferatieverdrag, aangezien Wit-Rusland zelf geen controle zou verwerven over de kernwapens. "De opleiding van Wit-Russische piloten die in staat zijn vliegtuigen met specifieke kernkoppen te besturen, de modernisering van dergelijke vliegtuigen en de plaatsing van kernkoppen op Wit-Russisch grondgebied zonder dat Minsk de controle erover of de toegang tot de relevante technologieën krijgt, zijn geenszins in strijd met de bepalingen van het non-proliferatieverdrag", zo beweren de Wit-Russische machthebbers. Daarmee kopiëren ze niet alleen het nucleaire NAVO-beleid, maar nemen ze ook dezelfde argumentatie over.
Het is evenmin geruststellend dat Washington de risico’s minimaliseert en niet geneigd lijkt om zijn politiek rond Oekraïne te herzien om erger te voorkomen. "Wij zien geen reden om onze eigen strategische nucleaire houding aan te passen, noch zien we aanwijzingen dat Rusland zich voorbereidt op het gebruik van een kernwapen. Wij blijven ons inzetten voor de collectieve verdediging van het NAVO-bondgenootschap".
Nochtans verhogen de in Europa ontplooide Amerikaanse en binnenkort Russische kernwapens het risico op een nucleaire confrontatie.
De groeiende geopolitieke spanningen tussen de VS en Rusland zorgden ervoor dat het nucleaire ontwapeningsregime zoals dat grotendeels in de tweede helft van de Koude Oorlog tot stand kwam nagenoeg volledig is ontmanteld. Washington trok zich achtereenvolgens terug uit het ABM-verdrag – dat een beperking oplegt aan de bouw van een raketschild – de nucleaire deal met Iran, het INF-verdrag – dat korte en middellange afstandswapens verbiedt – en het Open Skies verdrag. Sinds de Russische invasie van Oekraïne heeft president Poetin de nucleaire confrontatie opgevoerd door verschillende keren te dreigen met de inzet van kernwapens. Op 21 februari 2023 kondigde hij aan dat Rusland zijn medewerking aan New START opschortte. New START was het laatste nog functionerend bilateraal nucleair ontwapeningsakkoord dat een limiet oplegt aan de opstelling van strategische kernwapens. Moskou kondigde gisteren bovendien aan dat het de VS niet langer van tevoren in kennis zal stellen van zijn raketproeven, zoals dat voorzien is in New START dat het Kremlin heeft opgeschort. De uitwisseling van die informatie is een essentieel onderdeel van de strategische stabiliteit omdat het beide kernwapenmachten in staat stelt elkaars handelingen correct te interpreteren, zodat een proeflancering niet verward wordt met een raketaanval.
Sinds de Russische invasie van Oekraïne is de politieke ruimte voor nucleaire wapenbeheersing volledig weggesmolten. De recente geschiedenis heeft ook aangetoond dat hevige spanningen makkelijk tot misverstanden kunnen leiden waardoor de kans op een accidentele inzet van kernwapens alsmaar reëler wordt. Zolang de oorlog in Oekraïne voortduurt zal Europa gebukt lopen onder een nucleair zwaard van Damocles. Er is een alomvattend politiek akkoord nodig om een eind te maken aan én de oorlog, én de geopolitieke spanningen, én de daaruit voortvloeiende nucleaire escalatie. Daarna kan er opnieuw politiek vertrouwen komen noodzakelijk om tot wapenbeheersing te komen waarvan het vlugge einddoel een kernwapenvrij Europa moet worden.
