Wat drijft Poetin? Waarom ging hij over tot een militaire agressie tegen Oekraïne? Dat de Westerse acties, met name de uitbreiding in oostelijke richting van de militaire NAVO-alliantie, de massale bewapening van het Oekraïense regime ondanks en in tegenspraak met de Minsk-akkoorden meegeholpen hebben het pad te effenen, staat vast. Maar ze vormen geen verklaring op zich en zeker geen justificatie. 

Een van de consistent terugkerende verwijten gericht aan de vredesbeweging is dat we de acties van autoritaire regimes, dictators of gewoon regeringen die uit de gratie gevallen zijn van ‘het Westen’, justifiëren door te wijzen op historische context, polariserende handelingen en beleidsbeslissingen, en eenzijdige propagandistische visies. 

Het meegeven van context en het eveneens wijzen op de verantwoordelijkheden van de zijde waartoe ‘we behoren’ en waar we dus een impact op kunnen hebben, staat echter niet gelijk aan begrip hebben, aantrekken of sympathie hebben voor de ‘andere zijde’.  

Toen Vrede VZW zich in de jaren 1990 kantte tegen de NAVO-bombardementen in ex-Joegoslavië, werden we ervan beschuldigd pro-Servisch te zijn, toen we ons in 2001 keerden tegen de oorlog in Afghanistan waren we zogenaamd voor de Taliban en hadden we sympathie voor moorddadige terroristen, en toen we ons verzetten tegen de inval van Irak in 2003, waren we ‘Saddam-lovers’. 

De veiligheidsbelangen van Rusland kaderen, aanraden om er rekening mee te houden en diplomatieke oplossingen aanreiken (zoals een moratorium op de toetreding van Oekraïne tot de NAVO), leverden ons de afgelopen weken alweer het verwijt op pro-Poetin te zijn. De reden waarom is ronduit absurd: als linkse vredesbeweging zouden we een natuurlijke sympathie hebben voor Rusland. Dat het huidige Rusland -een autoritair, door en door neoliberaal en kapitalistisch regime geleid door steenrijke oligarchen- niets van doen heeft met een links, antikapitalistisch of progressief beleid wordt daarbij gemakshalve genegeerd.      

Het is voor sommigen blijkbaar heel moeilijk te bevatten dat een vredesbeweging consequent standpunt inneemt tegen militarisering, militaire interventie en polariserende beleidsacties die daartoe kunnen leiden, ongeacht van wie die uitgaan. Het is dan ook logisch dat de vredesbeweging de militaire agressie van Rusland tegen Oekraïne ten stelligste veroordeelt. 

Motivatie

Het is onduidelijk wat het precieze politieke objectief is van de Russische aanval, maar het militair doel is volgens Poetin de complete overgave van het Oekraïens leger. Uit een persbericht van de defensieministers van de NAVO vlak na de Russische militaire demarche blijkt dat de alliantie voorlopig niet bereid is om Oekraïne rechtstreeks militair ter hulp te schieten. Er is wel sprake van nog verdere troepenopbouw in het oosten van het NAVO-territorium, daarnaast zullen de lidstaten de wapenleveringen aan Kiev opdrijven. Wat echter dringend nodig is rond Oekraïne is een terugkeer naar de diplomatie om tot de-escalatie en demilitarisering te komen.     

Het lijkt onwaarschijnlijk dat Poetin van plan is heel Oekraïne te bezetten, maar tot voor kort leek het ook vrij onwaarschijnlijk dat Rusland effectief zou overgaan tot de grootschalige militaire aanval die het nu gelanceerd heeft. Vooral het feit dat doelwitten in heel Oekraïne geviseerd worden en niet alleen in de oostelijke republieken die zichzelf onafhankelijk verklaard hebben, is opmerkelijk. 

Het blijkt werkelijk te gaan om nationalistisch spierballenvertoon, een misplaatst gevoel van historische noodzaak, en om het uitbreiden en handhaven van de geopolitieke invloedssfeer door een megalomane grootmacht. Naar goede imperialistische gewoonte rechtvaardigt Poetin zijn militaire interventie met humanitaire argumenten. 

Zo zou hij opkomen voor de rechten van de minderheden in de Donbas-regio. Poetin kopieert daarmee de motivatie die in het kader van ‘de verantwoordelijkheid om te beschermen’ (R2P), aangevoerd werd door de westerse leiders die Afghanistan, Irak en Libië vernietigden en daarbij eveneens het internationaal (humanitair) recht met de voeten traden. 

Als we kunnen afgaan op deze voorbeelden zal Rusland vermoedelijk een Moskou-vriendelijk en welwillend regime willen installeren, maar riskeert het chaos en verzet te creëren. En net zoals in de hogergenoemde voorbeelden zullen de gewone burgers de grootste slachtoffers zijn van deze militaire interventie in Oekraïne. 

Binnenland

Er wordt ook gespeculeerd dat Poetin de aanval gelanceerd heeft met binnenlandse motieven in het achterhoofd, al lijken de mogelijke gevolgen van zijn acties zo groot, oncontroleerbaar en potentieel destabiliserend (zowel op binnen- als buitenlands vlak), dat dit ronduit roekeloos genoemd kan worden. Nog voor de aankondiging van westerse sancties als reactie op de Russische militaire agressie kelderde de waarde van de Russische munt, de roebel, naar een ongezien dieptepunt.

Er is niets dat de nationalistische en samenhorigheidsgevoelens zo doet oplaaien als een oorlog, toch? In 2014 stond een stevige meerderheid van de Russen achter de annexatie van de Krim, maar volgens het onafhankelijk enquêtebureau 'Levada Center' zou maar 45% van de bevolking de Russische erkenning van de separatistische volksrepublieken Donetsk en Loehansk steunen. 

Naar verluidt heerst er in Rusland ook maar weinig enthousiasme over de gelanceerde oorlogsinspanningen en is het verschil met de vele spontane uitingen van patriottisme die in 2014 nog te zien waren groot. Dat is des te opmerkelijk gezien de staat de belangrijkste mediakanalen controleert. 

Grootschalig anti-oorlogsprotest lijkt uitgesloten vanwege de systematische repressie tegen georganiseerde oppositie, maar volgens de Russische nieuwssite ‘Novaya Gazeta’ (waarvan de hoofdredacteur Dmitry Muratov in 2021 de Nobelprijs ontving voor het beschermen van de vrijheid van meningsuiting in zijn thuisland) zouden er wel degelijk kleine vredesbetogingen opgedoken zijn in verschillende Russische steden. Als Poetin zich met zijn acties een binnenlandse populariteitsboost wou geven -misschien al met het oog op de verkiezingen die eraan komen in 2024- dan lijkt hij zich, voorlopig toch, zwaar misrekend te hebben.

Welke scenario’s de Russische autoriteiten ook in gedachten hebben, hun acties resulteren nu al in heel wat leed voor Oekraïense burgers, zowel binnen de zelfverklaarde republieken als in het westen van Oekraïne. Het feit dat de situatie in die mate kan escaleren dat er zelfs kernwapens bij betrokken worden, maakt de hele zaak extreem angstaanjagend.

Op 24 februari verklaarde Poetin zelfs: "Voor degenen die in de verleiding zouden komen om in te grijpen. Rusland zal onmiddellijk reageren en u zult gevolgen ondervinden die u nooit eerder in uw geschiedenis hebt ondervonden" - een weinig verholen dreigement om kernwapens te gebruiken. 

Het is daarom van cruciaal belang om een duidelijk vredesstandpunt in te nemen. Morgen, 26 februari, organiseert de Belgische vredesbeweging in Brussel alvast een wake tegen de oorlog in Oekraïne. We nodigen iedereen uit die tegen oorlog en militarisering is. Plaats van afspraak is het Centraal Station (Europakruispunt) om 13 uur. 

Platformtekst van de deelnemende organisaties    

We veroordelen ondubbelzinnig de Russische invasie in Oekraïne, die een schending is van het VN-Charter.
We zijn solidair met allen die opteren voor vrede in Oekraïne, Rusland en Europa.

Wij vragen België om alle mogelijke maatregelen te nemen die tot een de-escalatie kunnen leiden, gesteund op een multilaterale constructieve dialoog, in volle respect voor het handvest van de Verenigde Naties. België moet zich distantiëren van de opstelling van de NAVO, en een neutrale positie innemen.

We roepen iedereen op om de vredesvlag uit te hangen!

Wat wij vragen
· Een onmiddellijk staakt-het-vuren, waarbij alle Russische troepen het grondgebied van Oekraïne verlaten, en een directe heropstart van de onderhandelingen met deelname van alle betrokken landen en internationale instellingen.
· De stopzetting van de levering van wapens en militair materiaal aan de diverse partijen, en het bannen van alle militaire oefeningen in de regio.
· We zijn tegen sancties die de lokale bevolkingen treffen.
· We herinneren aan de verantwoordelijkheid van de NAVO, die gedurende drie decennia met haar permanente uitbreiding geweigerd heeft de Russische veiligheidsbelangen in rekening te brengen.
· Een nieuwe Europese veiligheidsarchitectuur, gebaseerd op het principe van gemeenschappelijke veiligheid zoals belichaamd door de OVSE.
· We vragen dat er een nieuw nucleair ontwapeningsproces gestart wordt tussen Rusland en de Verenigde Staten.

Eerste ondertekenaars:
Ander Europa, Agir pour la Paix, CNAPD, COMAC, intal, Forum Nord Sud, LEF -FGE, Leuvens Vredesplatform, Masereelfonds, Mouvement Chrétien pour la Paix, Pax Christi Vlaanderen, PTB/PVDA, Vrede vzw, Vredesactie