Taiwan is dagelijks nieuws. Militair machtsvertoon en een diplomatiek steekspel rond het eiland voor de Chinese kust drijven de spanningen op. Komt het tot een oorlog met risico op een mondiale botsing? De Franse president Emmanuel Macron deed zijn duit alvast in het zakje door zijn opinie over Taiwan (nl. geen 'suivisme' tegenover de VS, maar leve het status quo) te koppelen aan wat hij de dreigende 'vazalisering' van Europa door de VS noemt (respectievelijk het kritiekloos volgen van het VS-beleid en het compleet ondergeschikt maken van de eigen belangen aan die van de VS).

Status quo

Het wordt geen gewoonte, maar laten we Macron voor één keer gelijk geven. Zijn reisgenote Ursula von der Leyen demonstreerde in Peking die aan gang zijnde vazalisering: zij gedroeg er zich als de spreekbuis van Washington, niet van ‘Brussel’. Macron kreeg voor zijn standpunt bakken kritiek over zich van de trouwe Atlantisten in Europa, met voorop de Poolse premier Mateusz Morawiecki, die ten tijde van Macrons bezoek aan Peking eerder deze maand, zelf onderweg was naar Washington.

Macron waarschuwde tegen het opdrijven van de spanningen rond Taiwan. China hield er recent intimiderende militaire manoeuvres - een antwoord op het gesprek in de VS eerder deze maand tussen de Taiwanese presidente Tsai Ing-wen en Kevin McCarthy, voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Macron stak echter niet weg dat volgens hem ook de VS olie op het vuur giet.

Washington doet er alles aan om de spanning in de regio op te drijven. Met de kwestie Taiwan zetten de Amerikanen Europa alweer onder druk om zonder aarzelen mee te stappen in hun kruistocht tegen China. Europa heeft de VS maar na te volgen, ook al schiet het ook daar weer -zoals met de sancties tegen Rusland- in eigen voet.

In juli vorig jaar lokte het bezoek van Mcarthy’s voorgangster, Nancy Pelosi, aan de Taiwanese hoofdstad Taipei een nog feller militair machtsvertoon uit. Nu was de Chinese reactie een steekje minder. Was dat omdat het gesprek nu in de VS plaatsvond? Of omdat op Taiwan de campagne voor de verkiezingen van begin volgend jaar al is ingezet? Peking hoopt immers dat Tsai’s Democratische Progressieve Partij (DPP) in het zand bijt ten voordele van de Kwomintang.

In de ogen van Peking valt er met die 'Nationalisten' beter zaken te doen dan met de DPP, die maar al te graag de onafhankelijkheid van Taiwan zou uitroepen -voor de Volksrepubliek de absolute rode lijn- maar dat voorlopig niet doet. De matiging in de Chinese reactie zou de Kwomintang moeten helpen.

Eén natie

Hoe die Kwomintang de relaties met Peking ziet, schemerde onlangs door bij het 12-daags bezoek van Ma Ying-jeou aan de Volksrepubliek China. Ma was president van de 'Republiek China' (Taiwan) van 2008 tot 2016. Voor zijn partij Kwomintang staat de kwestie van hereniging niet ter discussie. De partij is absoluut tegen het idee van een onafhankelijk Taiwan.

In de periode van Ma’s presidentschap waren de relaties met het vasteland veel minder gespannen dan nu. De Kwomintang blijft zweren bij de in 1912 uitgeroepen Republiek China. Ma bracht in Nanjing hulde aan Sun Yat-sen, de ‘Vader van de Republiek’ waarvan de Kwomintang zich als erfgenaam ziet.

Ma wond er tijdens zijn bezoek geen doekjes om: “We zijn allemaal ‘Zhonghua minzu”. Het is een term die voor meerdere interpretaties vatbaar is, maar in de huidige context vooral gebruikt wordt in de betekenis van ‘gemeenschappelijke natie’ waartoe zowel de inwoners van de Volksrepubliek als Taiwan behoren. De term ligt president Xi Jinping nauw aan het hart.

Na de Japanse nederlaag in 1945, plaatsten de Geallieerden, in casu de Amerikanen, Taiwan onder het gezag van de regering in Peking dat toen in handen was van de nationalistische Kwomintang - het begin van 'de witte terreur' voor Taiwan. De Taiwanezen herdenken elk jaar op 28 februari het '228 bloedbad'. Op 28 februari 1947 onderdrukte de Kwomintang een volksopstand op zeer brutale manier. Er vielen tussen de 18.000 en 28.000 doden. In 1949 vluchtten de op het vasteland door de communisten verslagen benden van Kwomintang-leider Chiang Kai-shek -met al wat ze hadden kunnen roven- naar het eiland Taiwan, waar ze een zeer repressieve dictatuur vestigden die 40 jaar duurde, de periode van de witte terreur.

Taiwanees

Met de hulp van het Westen hielden ze daar een kwarteeuw de illusie stand dat zij de Republiek China waren. Ze maakten brutaal een einde aan lokale Taiwanese culturen en drongen de notie op van ‘Zhongguoren’, het behoren tot één Chinese natie.

Mede omdat deze term gelinkt wordt aan de Volksrepubliek China, beschouwen weinig Taiwanezen zich nog als Chinees: 3% volgens een recente peiling, tegenover 61% louter Taiwanees en 33% beide. Bij de jongeren ligt het percentage dat zich uitsluitend Taiwanees voelt nog hoger. De meeste Taiwanezen spreken Hokkien, zoals in de Chinese kustprovincie Fujian waar de voorouders van de meeste Taiwanezen vandaan komen.

De DPP van presidente Tsai Ing-wen spreekt dat profiel aan, al zijn veel Taiwanezen tegelijk beducht voor te veel spanning met de Volksrepubliek. Tenslotte heeft zowat iedereen baat bij het huidige status-quo. Want hereniging: welke hereniging en hoe? Alle naties die diplomatieke betrekkingen aanknoopten met Peking, erkenden het principe van het ene ondeelbare China, Taiwan inbegrepen dus. Dat was telkens een voorwaarde van Peking.

Hoop modder

De aanspraken van Peking op Taiwan zijn gewoon ingegeven door machtspolitiek. Xi zou liefst de geschiedenis ingaan als 'de hereniger', maar moet daarvoor het status quo, dat zo lang alle partijen tevreden stelde, doorbreken. Washington zegt officieel nog steeds het status quo te willen verdedigen, maar zegt dat in dubbelzinnige termen.

Peking heeft wel het voordeel dat het overgrote deel van de wereld zijn soevereiniteit over Taiwan heeft erkend. Dat is historisch en juridisch onbetwistbaar, aldus Pekings stelling. Nu, historisch staat Peking niet sterker dan Poetin waar die beweert dat Oekraïne als natie een fictie is. Eind 17de eeuw had de Qing-dynastie (1683-1895) het nog over Taiwan als “een hoop modder”, volkomen oninteressant. Daar waren eerder enkele duizenden krijgers van de door de Qing verslagen Ming-dynastie neergestreken. Maar het duurde tot het einde van de 18de eeuw voor er een grote migratie van Chinezen uit de zuidelijke kustprovincies naar Taiwan kwam. Clans vochten er oorlogen onder elkaar uit, buiten elke belangstelling van Peking.

Pas in 1885 erkende Peking Taiwan als een provincie van het keizerrijk China en werd er een gouverneur benoemd. Tien jaar later verloor China het eiland in een oorlog aan Japan. Daar kwam pas in 1945 een eind aan. In 1949 trokken de verslagen nationalisten van de Kwomintang zich terug in Taiwan en doopten het om tot de Republiek China. Ze hielden de Taiwanezen 40 jaar onder de knoet.

Hongkong

Tijdens Ma’s recente bezoek aan de Volksrepubliek, gaf de woordvoerster van het bureau voor Taiwanese Zaken in Peking, Zhu Fenglian, een persconferentie. “Taiwan zal na de hereniging met het vasteland mogelijk een ander sociaal systeem behouden. Als de soevereiniteit, veiligheid en belangen inzake de ontwikkeling van China gewaarborgd blijven, kan dat zonder problemen. De levenswijze van Taiwan zal dan volledig worden gerespecteerd, privé-eigendom, religieuze overtuigingen en wettige rechten en belangen van Taiwanese landgenoten zullen volledig worden beschermd”, aldus Zhu Fenglian.

Het probleem is alleen dat de Taiwanezen dat niet geloven. Ze zien wat er in Hongkong is gebeurd. Hoe een Nationale Veiligheidswet alles onder controle van Peking brengt. En dat wekt zeker geen vertrouwen.

Dan maar zweren bij het status quo dat iedereen goed uitkomt. Maar hoe lang is dat vol te houden? Veel hangt af van wat er verder binnen de Volksrepubliek gebeurt en hoe de Sino-Amerikaanse relatie evolueert. En vooral dat laatste gaat niet de goede kant op. Macrons waarschuwing tegen Europees 'suivisme' is volkomen op haar plaats.