Het ijzingwekkende filmpje van de Afro-Amerikaan George Floyd die langzaam stikt onder de knie van een witte politieagent en de Black Lives Matter-protesten die vervolgens opnieuw in alle hevigheid opflakkerden, vestigden de aandacht van de wereld op het nog steeds alomtegenwoordige racisme in de Verenigde Staten.

Europa

De slogan ‘Black Lives Matter’ en de hashtag 'BLM' werden internationaal opgepikt en wereldwijd trokken in heel wat steden geschokte burgers (waaronder veel jongeren) de straat op tegen politiegeweld en racisme, zo ook in Europa.

Opvallend bij deze acties waren de vele verwijzingen naar George Floyd en de gerichtheid op solidariteit met de Afro-Amerikaanse gemeenschap in de VS. Antiracistische solidariteit is belangrijk en nodig, maar er mag niet voorbijgegaan worden aan het eigen racistische verleden (slavenhandel, kolonialisme, fascisme, ...) en heden (islamofobie, haat jegens migranten, ...).

Racisme, in de vorm van vooroordelen en discriminatie ten opzichte van minderheden met een andere huidskleur, religie, taal en/of afkomst, vormt ook in Europa een diepgeworteld en alledaags probleem. Niet objectief te verantwoorden etnische profilering en racistisch geïnspireerd geweld door ordehandhavingsdiensten zijn een realiteit.

Enkele bekendere uitwassen: de Nigeriaanse Semira Adamu (20) werd in 1998 versmacht door rijkswachters gedurende een repatriëring vanuit België, Lamine Bangoura (27) stikte in 2018 bij een tussenkomst van de politie tijdens een uithuiszetting in Roeselare, Adama Traoré (24) stierf in 2016 een paar uur nadat hij door de Franse politie in hechtenis was genomen, net zoals Ousman Sey (45) in Duitsland (2012), en Kingsley Burrell (29) en Sean Rigg (40) in het Verenigd Koninkrijk. De daders van (al dan niet dodelijk) politiegeweld, worden bovendien zelden ter verantwoording geroepen, laat staan gestraft.

Racisme vormt ook in Europa een diepgeworteld en alledaags probleem.

Alle dagen worden in Europa haatmisdrijven gepleegd tegen leden van etnische en religieuze minderheden. Alle dagen worden ze het slachtoffer van al dan niet institutionele uitsluiting en ongelijke behandeling. Openlijk racisme (bv. intimidatie en hatelijke commentaren) en meer verborgen racisme (bv. discriminatie op de arbeidsmarkt, in de huisvestingssector, ...) zijn alomtegenwoordig. Ook veel Europeanen die zichzelf als niet racistisch beschouwen, houden er latente en hardnekkige vooroordelen over bepaalde bevolkingsgroepen op na.

Structureel probleem

Toch wordt er in Europa maar weinig over racisme gepraat als een structureel probleem. Volgens het Europees Netwerk Tegen Racisme (ENAR) is er in eerste instantie een totaal gebrek aan officiële data. Het Verenigd Koninkrijk is het enige Europese land dat systematisch officiële data bijhoudt over racisme en uitsluiting. Het gebrek aan nauwgezette gegevensverzameling, zowel op Europees als op nationaal niveau, maakt het moeilijker om problemen te identificeren, ze aan te pakken en te beoordelen of geïmplementeerde maatregelen effectief zijn.

Het Verenigd Koninkrijk is het enige Europese land dat systematisch officiële data bijhoudt over racisme.

Het electoraal succes van extreemrechtse partijen in Europa reflecteert de halsstarrige aanwezigheid van racistische ideeën en stromingen. Allerlei maatschappelijke ongenoegens worden door dergelijke partijen gekanaliseerd naar haat en wrok ten opzichte van ‘de ander’ (bepaalde etnische minderheden, moslims, migranten, vluchtelingen, zigeuners, …).

In verschillende EU-staten vormen openlijk racistische partijen een aanzienlijk deel van de oppositie (Vlaams Belang in België, AfD in Duitsland, Vox in Spanje, DF in Denemarken, …), van waaruit ze onmiskenbaar op het beleid kunnen wegen. In het recent verleden maakten racistische partijen ook deel uit van nationale regeringen in Europa (Vrijheidspartij in Oostenrijk, Lega in Italië,…). In Hongarije vervult de openlijk antisemitische en islamofobe Viktor Orban (Fidesz) momenteel zijn derde ambtstermijn als eerste minister. En voor de Franse verkiezingen van 2022 maakt men zich opnieuw op voor een duel tussen huidig president Macron en de extreemrechtse Le Pen (Rassemblement National).

In de EU-staat Hongarije vervult de antisemitische en islamofobe Viktor Orban momenteel zijn derde ambtstermijn als eerste minister.

Maar door zich blind te staren op extreemrechts wordt het probleem van racisme en discriminatie in Europa steevast onderschat. Het beleid en diensten van overheden zijn vaak gebaseerd op de noden en verlangens van de etnische meerderheid, niet op die van minderheden. Mooie woorden over gelijkheid volstaan niet. Zonder affirmerende actie en gerichte maatregelen groeit er automatisch ongelijkheid, een indirecte vorm van racisme.

De helft van de EU-staten beschikt niet over een beleidsplan ter bestrijding van racisme en discriminatie.

Wat de bestrijding van uitgesproken racisme betreft, valt er in het moderne Europa ook nog heel wat vooruitgang te boeken. Volgens het Duitse Europarlementslid Alice Bah Kuhnke (1 van de slechts 24 gekleurde vertegenwoordigers in het 705 leden tellende parlement), beschikt de helft van de EU-lidstaten niet eens over een beleidsplan ter bestrijding van racisme en discriminatie.

EU-migratiebeleid

In de context van migratie is racisme bovendien verankerd in het officieel beleid van de Europese lidstaten en de overkoepelende EU. De strijd tegen discriminatie is nochtans een van de EU’s zelfverklaarde fundamentele doelstellingen.

Racisme zit verankerd in het officieel migratiebeleid van de Europese lidstaten en de EU.

Het Europees migratiebeleid, dat in toenemende mate rekent op gemilitariseerde grenscontrole en biometrische surveillance, wordt mogelijk gemaakt door een discours van totale dehumanisering en criminalisering van migranten, vluchtelingen en asielzoekers. Ze worden gestript van fundamentele rechten, zoals het recht op vrijheid van beweging, het recht op vrijheid, het recht op een menswaardig bestaan, het recht op asiel en het recht op privacy. Op EU-grondgebied leven vluchtelingen in mensonwaardige omstandigheden, o.a. in overvolle kampen en gesloten centra, op zee worden ze aan hun lot overgelaten of agressief verdreven, en aan de Oost-Europese buitengrenzen worden ze opgejaagd met traangas en vuurwapens.

Dat deze georganiseerde discriminatie en systematische mensenrechtenschendingen maar relatief weinig verontwaardiging opwekken, toont dat de levens van deze groepen als minderwaardig ingeschat worden. Vluchtelingen die de EU proberen bereiken zijn doorgaans niet-Europees, zijn gekleurd en meer dan de helft is islamitisch. Pleiten voor een solidair Europees migratiebeleid is dus een antiracistische actie.

In heel wat landen ter wereld wordt op 21 maart actie gevoerd tegen racisme, zo ook in verschillende steden in België. Vrede vzw zal aanwezig zijn op de acties in Gent (zie kalender)