Naarmate meer Russische troepen zich terugtrekken, kunnen er nog veel meer gevallen van afschuwelijk gedrag aan het licht komen.
Twee weekends geleden gebeurde er iets bijzonder onverwachts in de oorlog in Oekraïne. Nadat er meer dan zes weken artillerievuur en raketten neerdaalden op Kiev, wat gecombineerd werd met een langzaam grondoffensief van gepantserde en infanterie-eenheden, trokken de Russische troepen zich op 2 en 3 april plotseling terug. De terugtrekking was allesbehalve ordelijk en liet een enorme vernietiging in haar zog achter, met steeds meer bewijzen van troepen die burgers martelen, verkrachten en vermoorden.
De gruwel van dit alles werd zowel vastgelegd op sociale media als door de westerse mainstream media. Dagen later, op 5 april, was de Oekraïense president, Volodymyr Zelensky, vastberaden in zijn toespraak voor de VN-Veiligheidsraad. Hij eiste dat Rusland ondubbelzinnig veroordeeld zou worden, dat het leiderschap van het land voor het gerecht gebracht zou worden en dat de westerse staten veel meer steun zouden geven. Misschien wel Zelensky’s meest prangende argument was dat de Russische acties in Oekraïne ongeëvenaard zijn in het tijdperk na de Tweede Wereldoorlog – en dat de rest van de wereld navenant moest handelen. Alleen is dit niet echt een accurate weergave van de waarheid.
De gebeurtenissen in Oekraïne zijn werkelijk verschrikkelijk, maar als er een manier is waarop vrede hersteld kan worden en lessen getrokken kunnen worden, zullen we de oncomfortabele waarheid onder ogen moeten zien: de belangrijkste reden waarom deze oorlog zoveel woede veroorzaakt in het Westen is dat er veel gedetailleerder -en met beelden die veel grafischer zijn- over gerapporteerd wordt dan het geval geweest is bij andere oorlogen.
De wereldwijde steun voor Oekraïne blijft sterk, maar is verre van universeel, met India, China en Zuid-Afrika die allemaal neutraal blijven. Hoewel veel regeringen in het Zuiden de oorspronkelijke VN-resolutie waarin de acties van Poetin werden veroordeeld steunden, lieten ook velen dat na. En de regeringen van de landen die het wel deden vertegenwoordigden niet noodzakelijk de opvattingen van hun eigen volk. De steun van de bevolking in het Zuiden voor Poetin is misschien niet groot, maar dat vertaalt zich niet in steun voor de tegenpartij.
Veel mensen in het Zuiden zijn zeer kritisch voor Rusland, maar ze hebben ook geen hoge pet op van de NAVO en de geassocieerde westerse landen. Velen zien hypocrisie in de uitspraken van Joe Biden over de positie van het liberale Westen tegenover autocratieën elders, met name Rusland.
De bredere realiteit is dat de oorlog in Oekraïne maar een al te typisch voorbeeld is van de oorlogen die de afgelopen decennia zijn uitgevochten.
De bredere realiteit van het vreselijk lijden in Oekraïne is niet dat het een ongekend brutale oorlog is, maar dat het maar een al te typisch voorbeeld is van de oorlogen die de afgelopen decennia zijn uitgevochten. Alle wreedheden die we zien in Oekraïne -het bewust doden van burgers, gijzelneming, menselijk schild, massamoord en meer- werden ook toegepast in andere oorlogen, vaak met een enorm verlies van mensenlevens tot gevolg, zich uitstrekkend tot de dood van honderdduizenden of zelfs miljoenen.
Spoor van dood en vernieling
De Koreaanse oorlog (1950-53) en de Franse oorlog in Indochina (1946-54) zijn vroege voorbeelden, maar sindsdien zijn er verschrikkelijke oorlogen geweest in Vietnam, Angola, Mozambique, de Kaukasus, de Hoorn van Afrika, twee maal in Afghanistan, en uiteraard in Syrië, Irak en Libië. Om nog maar te zwijgen over het herhaaldelijk geweld en de moordpartijen in vele delen van Latijns-Amerika.
Rusland of de voormalige Sovjet-Unie was betrokken bij een aantal van deze oorlogen, waaronder Syrië, Libië en Afghanistan, naast twee brutale interne oorlogen in Tsjetsjenië, alsook bij de repressie van opstanden in Tsjecho-Slowakije (1968) en Hongarije (1954). Sommige westerse staten, met name de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk (VK) zijn betrokken geweest bij nog meer oorlogen, en dan hebben we de vele dekolonisatie-oorlogen zelfs nog niet in consideratie genomen.
Dekolonisatie speelt een belangrijke factor bij de oorlogen in het Mondiale Zuiden en verklaart voor een groot stuk de houding ten opzichte van voormalige koloniale heersers. Recent onderzoek door historici legt herhaaldelijk het geweld bloot van zowel kolonisatie als dekolonisatie. De pas uitgekomen monumentale studie van Caroline Elkins,‘Legacy of Violence: A History of the British Empire’, is een levendig voorbeeld dat veel Britse lezers zal schokken.
Dit alles verklaart het afschuwelijke gedrag van de Russische troepen nog altijd niet afdoende, noch wie er voor verantwoordelijk gehouden moet worden. Dat thema exploreerde ik eerder al een beetje door een aantal voorbeelden uit de Irak-oorlog te lichten, waaronder de vernietiging van Fallujah en de oude stad van Mosoel.
In april 2004 werd een Amerikaanse bevoorradingscolonne van een vooruitgeschoven basis in de Iraakse stad Fallujah in een hinderlaag gelokt. Het kostte uren van gevechten en versterkingen om de betrokkenen in veiligheid te brengen. Er vielen slachtoffers, maar geen doden. Toch besliste het Marinekorps die nacht om de verwoestend doeltreffende AC-130 gevechtsvliegtuigen in te zetten in wat openlijk omschreven werd als een strafmaatregel. Zes wijken van de stad werden met de grond gelijkgemaakt. Het aantal burgers dat toen omkwam in de dichtbevolkte stad werd niet opgetekend.
In november van datzelfde jaar werd het 'probleem' Fallujah eindelijk opgelost toen de VS er de controle verwierf tijdens een totaalaanval op de hele stad. Duizenden mensen werden gedood, de meeste openbare gebouwen werden weggevaagd en meer dan de helft van alle huizen in de stad werd vernietigd of zwaar beschadigd.
In de door de VS-geleide oorlog tegen ISIS (2014-18), was de moeilijkste taak het innemen van het belangrijke ISIS-bolwerk in het westen van Mosoel in Noord-Irak, met name in de oude stad. Na intense lucht- en artilleriebombardementen slaagde de VS uiteindelijk in deze doelstelling, maar de prijs was de bijna volledige vernietiging van de stad, wat opnieuw gepaard ging met vele doden.
Een bijzonder gewelddadig incident in de Irak-oorlog werd waargenomen en gedocumenteerd door de ervaren Amerikaanse oorlogscorrespondent Tom Lassiter, die in 2006 ingebed was in het VS-leger dat betrokken was bij operaties tegen de Iraakse opstandelingen tegen de VS-bezetting nabij Samarra, in het noorden van Bagdad.
In de editie van de 'Houston Chronicle' gepubliceerd op 19 februari 2006, schreef Lassiter: “Staf Sgt. Cortez Powell keek naar de aan flarden gescheurde kaak van een dode man die hij in het gezicht had geschoten toen opstandelingen een Amerikaanse patrouille vanuit het riet hadden aangevallen. Het M4-aanvalsgeweer van Powell was vastgelopen, dus greep hij het pompgeweer dat hij over zijn schouder droeg en haalde de trekker over. Vijf andere soldaten van de '101st Airborne Division' klauterden naar beneden, trokken twee van de lichamen van de opstandelingen uit het riet en sleepten hen door de modder. 'Maak die mother----s vast aan de motorkap als een hert’, zei Staf Sgt. James Robinson, 25, uit Hughes, Arkansas. De soldaten tilden de twee lichamen op de motorkap van een Humvee en maakte hen vast met een koord. De armen en benen van de dode opstandelingen flapperden in de wind terwijl de Humvee voort denderde. Iraakse families stonden voor de omliggende huizen. Ze keken toe terwijl de dode lichamen voorbijreden en staarden boos naar de Amerikaanse soldaten”.
Voor deze kwaad kijkende Irakezen was dit een daad van moedwillig sadisme gepleegd door bezettende indringers tegen dappere jongemannen die vochten voor de vrijheid van Irak. Het is zonder twijfel een van de vele voorbeelden van Amerikaanse militaire acties tijdens de oorlog die een enorme haat tegenover de westerse coalitietroepen veroorzaakten.
Het 'Watson Institute' van de Amerikaanse Brown Universiteit lanceerde in 2010 het ‘Cost of War Project’, dat de oorlogen van de 21ste eeuw volgt en analyseert. In een recente studie over de eerste twee decennia na 9/11, rapporteert het instituut dat meer dan 929.000 mensen, waaronder ten minste 387.000 burgers de dood vonden ten gevolge van rechtstreeks geweld in de VS-oorlogen in Irak, Afghanistan, Syrië, Jemen en Pakistan. Het instituut gelooft dat een veelvoud van deze cijfers gestorven is door de indirecte gevolgen van deze oorlogen, zoals ondervoeding, verhongering, doodvriezen en ziektes, wat niet verwonderlijk is aangezien 38 miljoen mensen erdoor ontheemd geraakten.
Veel van deze oorlogen – die gestart en grotendeels uitgevochten werden door de VS en zijn coalitiepartners- eindigden in mislukkingen, met name in Afghanistan, Irak en Libië. Alleen al in Irak varieert het huidig aantal burgerdoden sinds 2003 van 186.143 tot 209.349, afhankelijk van de gebruikte methodologie.
De afschuwelijke Russische bombardementen op Oekraïense steden worden uitgezonden naar het publiek dankzij bijna 24-op-7-berichtgeving in de westerse media. Wat het overgrote deel van dit publiek niet beseft is dat dit soort van berichtgeving ook 24 uur per dag beschikbaar was gedurende de Irak-oorlog. Kanalen zoals Al-Jazeera brachten uitgebreid verslag uit, inclusief illustratieve beelden, van de verwondingen en overlijdens veroorzaakt door westerse troepen – het grootste deel daarvan werd achtergehouden op de westerse kanalen.
Voor mensen in het Zuiden is wat Poetin doet, niet veel anders dan wat de door de VS-geleide coalities gedaan hebben in Zuid-Azië, Noord-Afrika en het Midden-Oosten.
Kortom, er is terecht veel woede in het Westen over wat Poetins troepen gedaan hebben en zullen blijven doen in Oekraïne. Veel mensen die buiten de westerse staten leven zijn eveneens geschokt, maar voor hen is wat Poetin doet niet veel anders dan wat de door de VS-geleide coalities gedaan hebben in oorlogen in Zuid-Azië, Noord-Afrika en vooral in het Midden-Oosten. Botweg gezegd: staten als de VS en het VK, die nu wereldwijde steun verwachten voor hun standpunt over Oekraïne, hebben zelf al twee decennia bloed aan hun handen. Als niet begrepen wordt waarom een groot deel van de wereld niet vastberadener is in zijn veroordeling van Rusland, dan moet daar het antwoord gezocht worden.
Deze gevoelsstaat werd samengevat in de openingszin van een analyse door Al Jazeera van de reacties in de wereld: “De oorlog in Oekraïne heeft van de Russische president Vladimir Poetin een paria gemaakt– tenminste in het Westen”.
‘Tenminste in het Westen' is een formulering die veel mensen in het Westen perplex zal doen staan. Hoe kan het dat Rusland steden tot puin kan herleiden -hospitalen, gezondheidscentra en scholen kan bombarderen- en toch niet geconfronteerd wordt met wereldwijde veroordeling? Het is een terechte vraag en het antwoord is niet aangenaam, maar moet onder ogen gezien worden als we willen dat de acties van Rusland zich niet elders herhalen. Het antwoord is, kort gezegd, een wijdverbreide perceptie van westerse hypocrisie.
De Amerikaanse soldaten die deelnamen aan de oorlog in Irak waren er echter van overtuigd dat ze aan het vechten waren tegen een staat die mede verantwoordelijk was voor de bloedbaden van 9/11. Ze ondervonden daarenboven dat de strijd veel moeilijker was dan ze verwacht hadden en veel van hun strijdmakkers gedood of verschrikkelijk verwond werden door mensen die erop uit waren hen te vermoorden.
De mannen die uit het riet gesleurd werden in het hoger omschreven incident waren in de ogen van de betrokken VS-soldaten terroristen en de macabre parade die ze opvoerden zou de Irakezen misschien inprenten dat dit de manier was waarop terroristen behandeld zouden worden.
Waren deze soldaten volledig verantwoordelijk voor hun daden? Desgelijks, waren de VS-troepen die zoveel burgers doodden in Fallujah en elders verantwoordelijk? Lag het aan hun veldcommandanten? Of was het eigenlijk de verantwoordelijkheid van president Bush, die -gesteund door het Congres- in de eerste plaats het bevel gaf tot de oorlog. Het antwoord is mogelijk een combinatie van al het bovenstaande, maar hoe moet de verantwoordelijkheid dan verdeeld worden?
En het is niet alleen de Verenigde Staten. Groot-Brittannië was nauw betrokken bij de oorlogen tegen al-Qaida in Iraq en meer recent ISIS. De afgelopen maanden is de rol van het VK in de bittere oorlog in Jemen -die al meer dan 377.000 mensenlevens eiste, waaronder vele duizenden burgers, en een toch al arm land aan de rand van de complete verwoesting brengt- langzaam op de voorgrond aan het treden. Dat is grotendeels dankzij het werk van 'Declassified UK', wiens baanbrekende oorlogsrapportage de nauwe banden onthulde tussen het Brits leger, het RAF (de luchtmacht), de Britse wapenbedrijven en de strijdkrachten van Saoedi-Arabië en de Emiraten.
Na de oorlog
Nu, om terug te keren naar de verschrikkelijke gebeurtenissen in Oekraïne. Volgens westerse inlichtingenrapporten zijn er al tussen de 7000 en 10.000 Russische militairen gedood en nog eens 20.000 à 30.000 verwond. Dat zijn zeer grote verliezen voor een troepenmacht van 150.000 manschappen. De drie Russische eliteformaties, de twee elite luchtmacht-divisies en de Eerste Garde, hebben ook aanzienlijke verliezen geleden.
Veel van de troepen die teruggetrokken worden uit Oekraïne bevinden zich niet in een toestand dat ze opnieuw ontplooid kunnen worden, en het inzetten van nauwelijks getrainde dienstplichtigen is van twijfelachtige waarde. Dus, met driekwart van zijn beschikbare gevechtstroepen al verwikkeld in de oorlog in Oekraïne, heeft het Kremlin soldaten moeten terugroepen uit Syrië, Libië, Abchazië en Zuid-Ossetië, en moet het een beroep doen op Syrische huurlingen, Russische private militaire bedrijven, zoals de ‘Wagner Group’, en strijders uit Tsjetsjenië.
Het integreren van huurlingen in een regulier leger is echter niet gemakkelijk. De zeer gevreesde Tsjetsjenen hebben al aanzienlijke verliezen moeten incasseren en waren, net als de Syrische huurlingen, om te beginnen al maar met enkele honderden. Ondertussen worden aanhoudend westerse wapens in Oekraïne gepompt en blijft de Oekraïense moraal hoog.
We moeten niet verwachten dat de oorlog gemakkelijk beëindigd zal worden. Terwijl deze aansleept en verslagen Russische troepen zich terugtrekken uit grote delen van Noord-Oekraïne, zouden nog heel wat meer gevallen van afschuwelijk gedrag aan het licht kunnen komen. Wat deze soldaten doen, is ronduit weerzinwekkend. Net als bij de Amerikanen in Irak zijn er echter andere omstandigheden waar rekening mee gehouden moet worden.
Veel van de Russische soldaten werden misleid. Er werd hen herhaaldelijk verteld dat de Oekraïeners neo-Nazis waren die Rusland schade wilden toebrengen. Ze bevonden zich in een onwinbare oorlog, waarin ze zagen hoe hun kameraden in groten getale gedood en vreselijk verwond werden. Voor tenminste sommigen van hen bood dit grimmige opportuniteiten om wraak te nemen. Zijn ze volledig verantwoordelijk, of zijn het hun superieuren, of gaat de keten van verantwoordelijkheid rechtstreeks naar het Kremlin en Vladimir Poetin?
Juridische procedures in het kader van de oorlog in Oekraïne worden moeilijk omdat Rusland het Statuut van Rome niet heeft geratificeerd.
Wanneer deze oorlog eindelijk ten einde komt, worden misschien bestaande internationale juridische instrumenten ingezet om recht te spreken. Dat is echter veel gevraagd, rekening houdend met wat er voorhanden is – dit beperkt zich voornamelijk tot het Internationaal Strafhof, opgericht onder het Statuut van Rome van 2002.
Het Hof, dat 123 lidstaten telt, is gevestigd in Den Haag en is belast met “het berechten van individuen voor genocide, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en agressie”. Het trage en veeleisende werk heeft in ieder geval al een aantal oorlogscriminelen voor het gerecht gebracht, niet in het minst diegenen uit ex-Joegoslavië.
In het geval van de Oekraïne-oorlog zullen juridische procedures echter een stuk moeilijker worden omdat Rusland het Statuut van Rome niet geratificeerd heeft en dus geen lidstaat is. Evenmin als de Verenigde Staten trouwens.
Dit is artikel is een vertaalde bewerking van twee samengevoegde artikels die eerder verschenen op Opendemocracy.