De VS mag denken dat het eindspel aan de gang is in Oekraïne, maar een onderhandelde uitweg is misschien beter voor iedereen.

Zes weken geleden bevond de oorlog in Oekraïne zich in een impasse, waarbij geen van beide partijen leek te kunnen winnen, noch te verliezen. Aanzienlijke Russische overwinningen werden gecounterd door meer NAVO-hulp voor Oekraïne. Maar grote Oekraïense vorderingen zouden kunnen leiden tot de verdere dreiging van Poetin met extreme escalatie. 

Deze combinatie van geweld en een impasse leek de hele winter te zullen aanhouden, met dagelijks veel doden onder soldaten en burgers, en vernielingen in steden en dorpen in heel Oekraïne. Sinds begin december is er echter veel veranderd, waardoor het vooruitzicht bestaat dat de oorlog op enkele weken tijd drastisch zou kunnen wijzigen van koers.  

Hoe dat precies zou kunnen gebeuren is onmogelijk te voorspellen, maar er zijn verschillende factoren waarmee rekening moet worden gehouden. Een eerste is de publieke opinie in Rusland. Het anti-oorlogssentiment is toegenomen sinds de start van de gedeeltelijke mobilisatie afgelopen herfst, en het komt van meerdere kanten. Eén basis van anti-oorlogsgevoelens zijn oudere Russische mannen met militaire ervaring die heel kritisch zijn over de manier waarop de oorlog wordt gevoerd en over wat zij zien als de incompetentie van het legerkader. Zelfs Poetin en zijn onmiddellijke entourage zijn het onderwerp van hun kritiek. Een andere belangrijke basis wordt echter gevormd door een veel grotere groep Russen die de striktheid die de oorlog met zich meegebracht heeft, kotsbeu zijn. Hun anti-oorlogsgevoelens worden vaak versterkt doordat ze weten dat grote aantallen jonge Russische soldaten gedood of verminkt zijn.

De verschuiving in de publieke opinie heeft echter niet geleid tot een duidelijke anti-oorlogsbeweging. Dat is op zijn minst gedeeltelijk te wijten aan de controle van de media en de onmiddellijke onderdrukking van dissidentie. Er speelt echter ook een ander factor. Veel Russen zijn misschien ontzet en gedeprimeerd dat de oorlog voortduurt, maar dat betekent niet dat ze willen dat hun land verliest en vernederd wordt op het wereldtoneel.

Als Rusland uit Oekraïne wordt verdreven, wordt gevreesd dat het ten prooi zal vallen aan nog meer NAVO-uitbreiding, waardoor de integriteit van de staat zelf in gevaar kan komen. Dit gevoel komt overeen met de beweringen die Poetin zelf uitte aan het begin van de oorlog dat Rusland moet winnen in Oekraïne om een patroon van NAVO-expansie tegen te gaan dat al aan de gang is sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie meer dan 30 jaar geleden.

Een andere factor die meespeelt is het gebrek aan vooruitgang op het slagveld in Oekraïne. In het licht hiervan is het Russische leger teruggevallen op het handhaven van de controle over delen van de Donbass, met de nadruk op pogingen om de zoutmijnstad Soledar te bezetten als opstap naar de strategisch belangrijkere stad Bakhmut. De bezetting ervan zou grotendeels symbolisch zijn -de eerste belangrijke Russische overwinning sinds enkele maanden- maar ondanks de beweringen van het Kremlin, wordt wat er nog over is van Soledar nog steeds betwist.

Poetin heeft ook generaal Sergei Surovikin vervangen als hoofd van het Russisch leger in Oekraine. Hij staat nu onder generaal Valery Gerasimov, de huidige chef van de generale staf. Gezien Surovikin beschouwd werd als een harde en compromisloze generaal, lijkt zijn demotie binnen de drie maanden na zijn benoeming wel erg wanhopig.

Een ander probleem voor Poetin is dat zijn economische oorlog niet zo goed verloopt. Uitgaand van een strenge winter in West-Europa hoopte het Kremlin op stroomonderbrekingen en inflatoire gasprijzen, waardoor de publieke weerstand tegen de oorlog in de EU- en NAVO-landen zou toenemen. Dat is nog niet gebeurd. Mede doordat de mondiale energieprijzen hun hoogtepunt al hebben bereikt en het weer tot dusver vrij zacht is geweest. In de meeste NAVO-landen blijft de steun voor Oekraïne groot. 

Wat Oekraïne doet, hangt veel meer af van de VS dan Kiev of Washington bereid zijn toe te geven. 

De Oekraïense strijdkrachten hebben de afgelopen elf maanden aanzienlijke verliezen geleden, maar toch oordeelt Kiev dat het zich in een sterke positie bevindt. En hoe meer moderne wapens er beschikbaar zijn, hoe sterker deze positie. Op dat vlak zijn er al enkele belangrijke ontwikkelingen geweest, waaronder de leveringen door Duitsland, Frankrijk en de Verenigde Staten van een reeks veelzijdige lichte pantservoertuigen waarmee troepen zich snel kunnen verplaatsen. 

Gezien de vooruitgang die sinds het begin van de oorlog is geboekt, is het officiële standpunt van Oekraïne dat het uitsluitend een beëindiging ervan steunt als Rusland de duidelijke verliezer is. Dit mag dan de officiële positie zijn, maar wat Oekraïne eigenlijk doet, hangt veel meer af van de VS dan Kiev of Washington bereid zijn toe te geven. Op zijn minst sinds het einde van juli wordt het algemene tempo van de oorlog gedicteerd door Washington.

Oekraïne is erin geslaagd de Russische bezetting te weerstaan en ze zelfs terug te dringen. Maar het succes van Kiev is altijd afhankelijk geweest van de wapens, de opleiding, het delen van inlichtingen en andere steun van de VS. De levering van het HIMARS-wapensysteem in augustus maakte bijvoorbeeld een groot verschil. Had de VS ook het veel verder reikende ATACMS-raketsysteem geleverd, had Oekraïne de Russische troepen heel wat dichter naar de grens kunnen terugdringen. 

Het VS-beleid ten opzichte van de oorlog zou nu mogelijk aan het veranderen zijn. Een indicatie daarvan is de beslissing om Oekraïne te voorzien van het geavanceerde Patriot anti-luchtafweer en anti-raketsysteem. Oekraïens legerpersoneel wordt naar de VS overgebracht voor een intensief opleidingsprogramma van zes maanden, zodat het de mogelijkheden van het Patriot-systeem ten volle kan benutten. Andere geavanceerde systemen kunnen volgen.

Het lijkt mogelijk dat Washington ondertussen van mening is dat elke dreiging met escalatie door Poetin bluf is. De status van Rusland is zo afgenomen door de mislukkingen van de afgelopen maanden, dat zelfs een nucleaire dreiging door veel landen, ook door de aanhangers van Rusland -met name in het Zuiden- breed zou worden veroordeeld. Het dreigement zelf zou beschouwd worden als een erkenning van een eerloze mislukking, die de positie van Rusland in de wereld zozeer zou schaden dat het beter zou zijn om vrede te vragen, te beginnen met een staakt-het-vuren dat alom zou worden verwelkomd.

Het probleem is dat dit een verkeerde lezing van de feiten kan zijn en een ernstige miskenning van Poetins wereldbeeld. Westerse staten hebben immers geen goede staat van dienst als het gaat over het voorspellen van het verloop van grote conflicten - zie Afghanistan, Irak en Libië. Dus, hoe meer verstandige mensen kunnen pleiten voor een onderhandelde beëindiging van de oorlog zonder volledige overwinning voor beide partijen, hoe beter.

Op 26 februari organiseert het platform Europa voor Vrede en Solidariteit in Brussel een nationale betoging tegen de oorlog in Oekraïne. Meer info in de Vrede-kalender.