De zelfverklaarde “coolste dictator ter wereld” begint aan zijn ongrondwettelijke tweede termijn, tot groot ongenoegen van de activisten in El Salvador die aan de alarmbel trekken en de aandacht van de wereld willen vestigen op hun situatie.
Eerder dit jaar won de Salvadoraanse president Nayib Bukele met een ruime marge zijn herverkiezing. Zijn partij ‘Nuevas Ideas’ won ook 54 van de 60 zetels in de Wetgevende Vergadering, en de overgrote meerderheid van de burgemeesterszetels in het land. Zijn macht is nu bijna absoluut.
Maar de verkiezingen werden ontsierd door een groot aantal onregelmatigheden die door de Organisatie van Amerikaanse Staten zijn gedocumenteerd en die de internationale reputatie van Bukele schaden. Zou dit een teken kunnen zijn van aankomende problemen?
Bukele startte zijn tweede presidentstermijn van vijf jaar officieel op 1 juni. Hij is waarschijnlijk de populairste president in Latijns-Amerika, dankzij zijn succes in het terugdringen van het bendegeweld in het land. Maar het feit dat hij de grondwet van El Salvador overtrad om zichzelf een tweede termijn te gunnen, samen met het groot aantal mensenrechtenschendingen en het gebrek aan transparantie tijdens zijn 'uitzonderingstoestand', leiden tot internationale kritiek. De Canadese regering, bijvoorbeeld, feliciteerde Bukele niet na de voorbije verkiezingen. En de regering van Bukele is niet in staat om de buitenlandse investeringen aan te trekken waarnaar ze hunkert.
Sinds maart 2022 zijn er ongeveer 80.000 mensen opgesloten onder Bukele’s 'uitzonderingstoestand', waarin de grondrechten werden opgeschort. Schattingen over het aantal van hen dat onschuldig is, varïeren van 30 tot 70 procent. Onder de gearresteerden bevinden zich leiders van tientallen vakbonden en civiel-maatschappelijke organisaties, waaronder vijf milieuactivisten en waterverdedigers uit Santa Marta in het departement Cabañas. Organisaties uit vele landen hebben het afgelopen anderhalf jaar een internationale campagne gevoerd -onder leiding van John Cavanagh, voormalig directeur van het 'Institute for Policy Studies' (en co-auteur, samen met Robin Broad, van 'The Water Defenders')- gericht op de intrekking van de aanklachten tegen de vijf.
Tijdens een persconferentie van bezorgde sociale en burgerorganisaties op 30 mei, zei Ivania Cruz -lid van 'United for Human and Community Rights' (UNIDEHC), dat deel uitmaakt van het ‘Bloque de Resistencia y Rebeldía Popular’- dat “de rechtsstaat en de instellingen van het land afbrokkelen”. Ze waarschuwde dat “de onderdrukking van de meest kwetsbare sectoren van de bevolking toeneemt door middel van onrechtvaardige arrestaties en het wegnemen van alle garanties voor alle burgers”.
Roberto Zapata van de organisatie 'Amate' (Hou van jezelf) hekelde Bukele als onderdeel van een ultraconservatieve golf in de regio -die ook de regeringen in Argentinië, Peru en Ecuador omvat- tegen mensenrechten voor LGBTQ-personen. Hij vermeldde dat er 132 geregistreerde rechtszaken liepen tegen leden van de LGBTQ-gemeenschap in El Salvador, en herinnerde eraan dat Bukele tekeer gaat tegen “gender ideologie”, omdat dit “in strijd is met de natuur”.
Salomón Alfaro van de ‘Movimiento de Trabajadores Despedidos’ (Organisatie voor ontslagen werknemers) vertelde dat hij één van 21.000 werknemers is die ontslagen werden uit overheidsinstellingen zonder rekening te houden met de procedures voorgeschreven door de wet. “Deze regering wil iedereen controleren door instellingen en vakbondsstrucuren te laten verdwijnen”, zei hij. “Tot nu toe zijn er al 22 vakbonden geëlimineerd".
‘Tutela Legal’, een organisatie van Salvadoraanse mensenrechtenadvocaten, heeft het extreem druk met het helpen verdedigen van onschuldige mensen en leiders van civiel-maatschappelijke organisaties. Internationale organisaties hebben een verzoek tot samenwerking opgesteld in de zaak rond de vijf waterverdedigers, dat zal worden ingediend bij de Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten. Ondertussen blijft de Vereniging voor Economische en Sociale Ontwikkeling van Santa Marta (ADES), de verdediging van de vijf waterverdedigers op zich nemen.
ADES en tal van internationale organisaties volgen nauwlettend de inspanningen van de Bukele-regering om een felbevochten wet uit 2017 die metaalmijnen verbiedt, ongedaan te maken. Tijdens de persconferentie uitte ADES-leider Vidalina Morales haar bezorgdheid over de mogelijke heropstarting van de mijnbouw in El Salvador en de groeiende belangstelling voor het mineraal thorium - naast goud. Ze veroordeelde de criminalisering van de strijd tegen mijnbouwprojecten als een wanhopige reactie op het mislukken van projecten gelanceerd door Bukele, zoals de intrdouctie van de Bitcoin als munt, of Surf City. Bukele, zegt ze, “verkoopt het land aan de hoogste bieder en zal ermee doen wat hij wil”.
In mei startte de regering van Bukele een rechtszaak tegen de vijf waterverdedigers van Santa Marta voor een vermeende moord ten tijde van de burgeroorlog, ondanks dat er geen bewijzen zijn voor de beschuldigingen en dat het proces in strijd is met de amnestie die werd aangenomen als onderdeel van de vredesakkoorden die een einde maakten aan de gevechten in het land.
Als blijk van internationale solidariteit woonden vertegenwoordigers van ambassades uit Canada, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie de eerste hoorzitting van het proces bij. Het was een waarschuwing aan de Salvadoraanse regering dat de wereld toekijkt. Verschillende actoren hebben geprobeerd om andere regeringen, zoals Mexico en de Verenigde Staten, te informeren over de algemene crisis van de mensenrechten en democratie in El Salvador.
Organisaties in El Salvador zijn bezorgd over de mogelijkheid van een nog grotere golf van arrestaties van civiel-maatschappelijke leiders tijdens Bukele's tweede termijn. Ze hopen dat internationale solidariteit zal helpen om zijn misbruiken te beteugelen.
Zoals Alexis Stoumbelis van het Internationaal Comité in Solidariteit met het Volk van El Salvador (CISPES), zei: “Dankzij het werk van journalisten en mensenrechtenorganisaties is de wereld op de hoogte van de schendingen die Bukele begaat”. Hoe lang zullen regeringen zoals Mexico en de Verenigde Staten de ogen blijven dichtknijpen voor de zelfverklaarde coolste dictator ter wereld?
Dit vertaalde artikel verscheen eerder in La Jornada.