Geef deserteurs en dienstweigeraars uit Rusland en Oekraïne asielrecht!

Image
mars tegen diensplicht

Mars tegen de dienstplicht in Londen, 1939 (foto: Imperial War Museums)

Geef deserteurs en dienstweigeraars uit Rusland en Oekraïne asielrecht!
Artikel
6 minuten

Door de oorlog in Oekraïne is de problematiek van zij die weigeren mee te vechten wat meer in de belangstelling gekomen. Het jongste rapport van het Europees Bureau voor Gewetensbezwaar (EBCO) biedt een uitvoerig overzicht van de inbreuken op hun rechten en de vervolgingen waaraan dienstweigeraars worden onderworpen.

De dienstplicht bestaat nog in 18 Europese landen: Armenië, Azerbeidzjan, Cyprus, Denemarken, Estland, Finland, Georgië (heringevoerd in 2017), Griekenland, Litouwen (heringevoerd in 2015), Moldavië, Noorwegen, Oostenrijk, Oekraïne (heringevoerd in 2014), Rusland (voormalig lid van de Raad van Europa), Turkije, Wit-Rusland (kandidaat-lid van de Raad van Europa), Zweden (heringevoerd in 2018) en Zwitserland. In 14 van deze landen krijgen dienstweigeraars te maken met vervolgingen, arrestaties, gevangenzetting, boetes, intimidaties, aanvallen, doodsbedreigingen of discriminatie.

Het rapport heeft veel aandacht voor de situatie van gewetensbezwaar in zowel Rusland als Oekraïne. “De voortzetting van de oorlog zelf is het gevolg van een tragisch falen van de diplomatie en politici, en betekent een bloedige overwinning van het militarisme en de oorlogsprofiteurs. De militaire mobilisatie en de vervolging van degenen die weigeren deel uit te maken van de oorlog vormen een flagrante schending van hun fundamentele mensenrechten. Europa kondigde niet-selectieve sancties af tegen alle Russen in plaats van tenminste visa te verlenen aan degenen die zich tegen de oorlog verzetten”, aldus Alexia Tsouni, voorzitster van het EBCO.

Rusland

Op 21 september 2022 kondigde president Poetin een “gedeeltelijke mobilisatie” aan. Volgens het EBCO ontvluchtten 200.000 Russische burgers hun land nog in diezelfde week om aan de mobilisatie te onstnappen. Volgens een nieuwe wet van september 2022 kan de straf voor dienstweigering, overgave of desertie oplopen tot 15 jaar. Desondanks heeft de lokale ‘Beweging voor Gewetensbezwaar’ weet van honderden gevallen van individuen die weigerden deel te nemen aan agressieve militaire acties of die in het algemeen niet in het leger willen dienen. Door de oorlog werd de Russische wetgeving verstrengd. Er zijn in totaal 708 rechtszaken opgestart voor het ongeoorloofd verlaten van de militaire dienst, ongehoorzaamheid en desertie. Na veroordeling wordt de straf van de veroordeelden doorgaans opgeschort om ze vervolgens aan het front in te zetten. Als reactie op het groeiend aantal dienstweigeraars zochten militaire bevelhebbers hun toevlucht tot illegale detentiecentra waar vaak onmenselijke omstandigheden heersen. Er zijn er zo’n dertien bekend, die officieel als ‘Psychologische Rehabilitatiecentra’ door het leven gaan. Nadat het bestaan bekend geraakte in juli 2022 van wat het EBCO een ‘concentratiekamp’ noemt in Bryanka, een dorp in de Oekraïense Lugansk-regio, voerde de Russische ‘Beweging voor Gewetensbezwaar’ met succes een publiekscampagne voor de sluiting ervan. In november 2022 werd een gelijkaardig kamp ontdekt in Zaitsevo, een ander Oekraïens dorp in de Donetsk-regio waar rond de 300 rekruten zaten opgesloten en blootgesteld werden aan het geweld van de kampbewaarders. Ook dat detentiekamp werd na een campagne gesloten.

Russische antimilitaristische organisaties staan onder toenemende druk van de regering en worden gelabeld als “buitenlandse agenten”, en “ongewenste” of “terroristische" en "extremistische” organisaties. Eind december 2022 prijkten er 200 individuen, 55 mediaorganisaties en 63 sociale organisaties op de lijst van “buitenlandse agenten”. De lijst maakt deel uit van de middelen waarmee het regime het anti-oorlogsprotest wil doen verstommen. Veel van die “buitenlandse agenten” verliezen hun job. Voor “ongewenste” organisaties zijn de gevolgen nog groter, omdat ze hun activiteiten moeten stopzetten en elke band met de geviseerde organisaties, zelfs het delen van berichten op sociale media, gecriminaliseerd wordt.

In 2022 zijn er rond de 20.000 arrestaties uitgevoerd voor anti-oorlogsstandpunten of -oproepen, met inbegrip van boodschappen op het internet en zelfs private conversaties. De arrestaties gaan gepaard met heel wat politiegeweld waaronder talloze gevallen van seksueel geweld tegen vrouwelijke arrestanten.

Hoewel de Russische grondwet het recht op alternatieve burgerdienst erkent, is het in de praktijk moeilijk te verkrijgen. Militaire commissariaten -die de dienstplichtigen concreet mobiliseren- oefenen druk uit op rekruten met de boodschap dat het vragen naar burgerdienst onwettelijk is. Volgens de regering is dat recht opgeschort omwille van de mobilisatie. Probleem is dat er geen wet is die de uitvoering van de burgerdienst regelt. Het Russisch Grondwettelijk Hof oordeelde in 1996 evenwel dat het recht op burgerdienst “direct toepasbaar is en verzekerd moet worden ongeacht of er een federale wet is aangenomen”.

Oekraïne

Sinds het afkondigen van de krijgswet na de Russische invasie van 24 februari 2022 wordt het recht op dienstweigering ook in Oekraïne zwaar bemoeilijkt. Volgens het Oekraïens ministerie van Defensie is een alternatieve dienst in de huidige oorlogssituatie niet langer van toepassing. Oorlogsweigeraars worden gedwongen ingelijfd bij het leger of vervolgd als ze blijven weigeren de wapens op te nemen. Hun aanhouding of ontvoering is een routineuze praktijk geworden die zelfs gedeeltelijk is gelegaliseerd. Een presidentieel decreet van april 2022 verlengde de dienstplicht. Die duurt nu zolang als de krijgswet in voege is (voorheen was dat 18 maanden) en geldt voor alle mannen van 18 tot 60 jaar.

Volgens een schrijven van de Oekraïense Commissaris voor de Mensenrechten van het parlement, staat het recht op dienstweigering nochtans boven de nationale wetgeving omdat het in internationale verdragen is vastgelegd, zoals in Artikel 18 van het Internationaal Verdrag voor Burgerlijke en Politieke Rechten of Artikel 9 van het Verdrag voor de Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden in Europa (EVRM). “Het recht van een persoon op een alternatieve dienst is absoluut en kan niet beperkt worden… (ook niet) gedurende de krijgswet“. Toch blijft het leger herhalen dat een alternatieve dienst niet is toegestaan en zet ze de praktijken van gedwongen inlijving voort. Sommige lokale autoriteiten laten ondanks de krijgswet en in sommige gevallen een alternatieve dienst toe. Maar het aantal mensen dat burgerdienst doet is sterk gekrompen.

Er heeft zich inmiddels een corrupte schaduwmarkt gevormd, waar grof geld wordt verdiend aan het verlenen van frauduleuze uitzonderingsstatuten en het smokkelen van mensen die weigeren te vechten over de grens. In 2022 werden 5707 mensen die de grens probeerden over te steken beboet. Wie effectief weigert zijn militaire dienst uit te oefenen, kan in oorlogstijd drie tot vijf jaar gevangenisstraf oplopen. Het EBCO klaagt aan dat militaire registratie een voorwaarde aan het worden is om van onderwijs te genieten of een job te krijgen.

“Gewetensbezwaarden leveren een tastbare bijdrage aan de vrede. Daarom is de bescherming van dit mensenrecht in oorlogstijd nog belangrijker. Dit is echter niet het geval in de voortdurende oorlog in Oekraïne, waar niet alleen Rusland en Oekraïne dit recht schaamteloos schenden, maar ook de Europese Unie een oogje dichtknijpt. We dringen er bij de EU op aan om zich in te zetten voor vrede, te investeren in diplomatie en onderhandelingen, op te roepen tot de bescherming van de mensenrechten, en asiel en visa te verlenen aan degenen die bezwaar maken tegen de oorlog", zo vindt het EBCO.

In juni 2022 stuurden 60 organisaties uit 20 landen (waaronder Vrede) een oproep aan het Europees Parlement, waarin zij uiteenzetten waarom bescherming en steun voor deserteurs en gewetensbezwaarden aan alle partijen van de oorlog in Oekraïne noodzakelijk en juist is. Op 6 april 2022 had de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, de Russische soldaten opgeroepen om te deserteren en hun bescherming onder het vluchtelingenrecht beloofd. Tot nu toe is hij deze belofte niet nagekomen.

In het kader van #ObjectWarCampaign is een petitie opgesteld die iedereen kan ondertekenen (wat ondertussen meer dan 48.500 mensen gedaan hebben) en die gericht is aan de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel en de voorzitter van het Europees Parlement Roberta Metsola. In de petitie wordt benadrukt dat het recht op asiel voor gewetensbezwaarden en deserteurs uit Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne door de gastlanden moet worden gehandhaafd.

Op 23 mei voeren verschillende vredesorganisaties actie ter ondersteuning van het recht op gewetensbezwaar aan de Russische en Oekraïense ambassade, alsook aan het gebouw van de Europese Raad.

 

 

 


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.


Source URL: https://vrede.be/nieuws/geef-deserteurs-en-dienstweigeraars-uit-rusland-en-oekraine-asielrecht