Over de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Frankrijk van 22 april 2012, hangt de donkere schaduw van Marine Le Pen, voorzitster van het uiterst-rechtse 'Front National' (FN). Rechts is verscheurd tussen allerlei 'centristen' aan de ene kant – al dan niet in Sarkozy’s 'Union pour un Mouvement Populaire' (UMP) – en aan de andere kant degenen die de grenzen met het FN uitgommen -'Droite Populaire' voorop, die de radicale rechtervleugel van de UMP groepeert. President Nicolas Sarkozy moet tussen die strekkingen laveren in de hoop zo toch nog in aanmerking te komen voor de tweede ronde van de verkiezingen op 6 mei.
Het schrikbeeld van 2002 zorgt voor bijzondere spanning. Toen kwam vader Jean-Marie Le Pen, de toenmalige leider van het FN, onverwacht als tweede uit de bus tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen (met 16,86% van de stemmen) en ging hij bijgevolg door naar de tweede ronde. Daarin nam hij het op tegen Jacques Chirac, die zijn monsteroverwinning met 82,21% van de stemmen, grotendeels te danken had aan het feit dat de geschrokken natie expliciet tegen Le Pen stemde. Maar nu scoort Marine Le Pen met 20% van de stemmen in de peilingen hoger dan haar vader toen. En de uiteindelijke resultaten liggen meestal nog enkele percenten hoger dan in de peilingen.
De kiezers van het FN hebben nu bovendien veel minder schroom dan vroeger om hun keuze aan de buitenwereld kenbaar te maken. Marine Le Pen is er in een jaar tijd in geslaagd het 'cordon sanitaire' (uitsluiting van extreem-rechts van het politieke toneel en de media), voor zover dat eigenlijk wel bestond (verder) te doorbreken. Het is ook gedaan met de straffe antisemitische uitspraken waarmee vader Le Pen destijds het nieuws haalde. Dochter Le Pen zoekt contact met joodse organisaties en staat op goede voet met regerend rechts en uiterst-rechts in Israël. Het antisemitisme wijkt voor de groeiende islamofobie.
Europa
Maar tegelijk werpt het FN zich op als de vijand van 'Europa', meer bepaald de EU-cratie in Brussel. De partij keert zich ook tegen de globalisering die in Frankrijk tot verregaande desindustrialisering leidde. Zo komt Marine Le Pen op de terreinen van links en uiterst-links. Le Pen speelt in op de frustraties van veel Fransen die in 2005 de Europese Grondwet met grote meerderheid wegstemden, maar hem dan toch in de vorm van het Verdrag van Lissabon door hun strot geduwd kregen. Marine Le Pen duikt ook op in plaatsen waar fabrieken zijn gesloten of waar afdankingen vielen of dreigen te vallen. De schuld van Europa volgens het FN. “We moeten uit de Euro en we moeten een protectionistisch beleid voeren”, zegt Le Pen. Ze preekt niet in de woestijn. Peilingen zijn wel niet de betrouwbaarste graadmeters, maar geven toch tendensen aan. Volgens een recente peiling vindt 31% van de Fransen de voorstellen van het FN aanvaardbaar, slechts 35% vindt het tegenovergestelde. Dat laatste is een gevoelige daling tegenover alle voorgaande peilingen. Het illustreert overduidelijk het succes van de strategie van Marine Le Pen, vooral dan bij de arbeiders van wie rond de 35% beweert voor het FN te zullen stemmen.
Veiligheid
Hoe moet Frankrijk tegen die opmars van het FN reageren? In de campagne voor de verkiezingen van 2007 dacht de UMP de remedie te hebben gevonden. UMP-kandidaat Sarkozy hamerde maandenlang op het thema onveiligheid -een stokpaardje van de FN- en haalde zo inderdaad talrijke FN-kiezers over om zijn kamp te vervoegen. Het FN leek tot de neergang veroordeeld. Maar Sarkozy heeft met zijn beleid de meeste van die kiezers terug afgestoten. Hij deed nochtans zijn best inzake immigratie. De politiediensten kregen bvb. quota voor uitwijzingen en ze haalden die ruimschoots – meer dan 30.000 jaarlijks. Maar het land werd er volgens recente statistieken helemaal niet veiliger op. Sarkozy’s minister van Binnenlandse Zaken, Claude Guéant, lang zijn stafchef op het Elysée, beweert dat dit de schuld van buitenlandse groepen is. Rechts beseft echter dat een herhaling van de strategie van 2007 nu niets zal uithalen. De ontgoocheling bij de bevolking over Sarkozy’s beleid is te groot. De UMP wordt verscheurd door diverse fracties die elk een andere richting uit willen. UMP-politici afkomstig uit de vroegere 'Union pour la Démocratie Française' (UDF) -dat ophield te bestaan in 2007- een verzameling van liberalen en christendemocraten, vinden dat de UMP zich tot "het centrum" moet wenden, al luidt een gezegde dat dit centrum is zoals de Driehoek van Bermuda: alles verdwijnt daarin. Maar dat is niet helemaal correct. In 2007 was er al het goede resultaat van François Bayrou die als centrumkandidaat voor de UDF met 18% van de stemmen voor een verrassing zorgde. Bayrou is nu als leider van de 'Mouvement Democratique' (MoDem) -opvolger van de UDF- weer kandidaat en stijgt pijlsnel in de peilingen. Om niet verrast te worden moet de UMP dus eveneens naar het centrum opschuiven, alleen zo kan de tweede ronde gewonnen worden, aldus politici rond UMP-premier François Fillon.
Brug naar FN
Volgens een belangrijke groep rond de UMP-minister van Transport, Thierry Mariani, moet de partij zich integendeel sterker als een echte rechtse kracht aandienen. Hij is samen met Lionnel Luca de oprichter van 'Droite Populaire', dat sinds juli 2010 de radicale rechterzijde van de UMP groepeert en als een fractie optreedt. De leden van de groep zijn luidruchtig genoeg om permanent in de media aanwezig te zijn met provocaties waarmee ze het FN de loef proberen af te steken. In die groep vinden we ook Charles Vanneste uit Tourcoing terug, die berucht werd met zijn homofobe uitspraken ("een bedreiging voor de mensheid", woorden die de paus onlangs ook uitsprak). Droite Populaire jaagt op terreinen waar het FN sterk staat, vooral in het zuidoosten van Frankrijk waar het FN enkele steden heeft bestuurd en waar Mariani en Luca van afkomstig zijn. Droite Populaire bespeelt er dezelfde thema’s als het FN, vooral rond immigratie en islam. Zij hopen zo de in 2007 gewonnen kiezers toch deels te kunnen behouden. Dat ligt moeilijk, want die kiezers verkiezen, zeker nu Marine Le Pen zo goed scoort, veruit het origineel.
De standpunten van Droite Populaire en FN inzake immigratie liggen erg dicht bij elkaar: alleen dringende medische hulp voor sans-papiers, moeilijker toegang tot de Franse nationaliteit en beperken van gezinshereniging. Beiden willen strengere bestraffingen en uitwijzing van buitenlandse misdadigers. Ze willen ook beiden de invoer van referenda op volksinitiatief naar Zwitsers model, waarbij ze met genoegen denken aan het Zwitserse referendum op het verbod van minaretten van november 2009. Inzake de EU verschillen ze wel grondig van mening, evenals over de rol van de staat. In tegenstelling tot haar vader indertijd, is Marine Le Pen voor een staat die een grote economische rol speelt, terwijl Droite Populaire huiverig staat tegenover alle staatsinterventies op economisch vlak. Maar beiden zijn wel voor een protectionistisch beleid om de nationale productie te stimuleren. Droite populaire heeft sinds zijn oprichting een groot gewicht gekregen binnen de UMP. In het programma van UMP-boegbeeld Sarkozy duiken tal van voorstellen op die afkomstig zijn van radicaal rechts, vooral inzake immigratie en bestraffing. Met de peilingen groeit de twijfel of dat allemaal iets uithaalt. Het FN plukt de vruchten van die verrechtsing. Zeker als Sarkozy niet zou herkozen worden, ziet het FN een mooie toekomst voor zich. De dan te verwachten crisis binnen de UMP kan leiden tot de implosie van die partij, waarbij Droite Populaire en het "aanvaardbaarder geworden" FN elkaar zouden kunnen vinden. In dat opzicht is Droite Populaire een brug tussen rechts binnen de UMP en uiterst-rechts. Trouwens, bij de kantonnale verkiezingen van vorig jaar kon men al zien dat talrijke rechtse kiezers bij een duel in de tweede ronde tussen een centrum-linkse kandidaat en het FN, zonder aarzelen voor het FN kozen.
En links?
De opmars van het FN wekt ook ter linkerzijde bezorgdheid, zodanig zelfs dat de 'Parti Socialiste' (PS) de arbeiders herontdekt heeft. De PS heeft een grote kloof dicht te maken door jarenlang halfblind te zijn geweest voor de arbeidersproblemen. Veel van die arbeiders zijn niet vergeten hoe socialistische regeerders indertijd een neoliberaal beleid voerden dat leidde tot grotere arbeidsflexibiliteit, bedrijfsverhuizingen en afdankingen. De PS negeerde ook het 'nee' van de meerderheid van de arbeiders (en socialisten en Fransen) tegen de EU-grondwet. Bijna kregen de arbeiders van de PS nog Dominique Strauss-Kahn als presidentskandidaat voorgeschoteld, een kopstuk van het neoliberalisme. Maar die delfde zijn eigen graf voor het zover kon komen. PS-kandidaat François Hollande trekt nu wel naar bedrijven die met afdankingen of sluiting bedreigd worden, maar het onthaal is meestal weinig hartelijk. Arbeiders voelen zich meer aangesproken door Jean-Luc Mélenchon van het 'Front de Gauche' (een coalitie van de 'Parti Communiste Français' plus de 'Parti de Gauche' van Mélenchon zelf) of door Eva Joly, de groene kandidate die een linkse campagne voert. En jammer genoeg ook door Marine Le Pen die het uiterst-rechtse discours sociale accenten heeft gegeven.
Dit artikel verscheen ook in Vrede - n° 414 maart april 2012
Kent u Vrede nog niet?
Vraag hier een gratis proefnummer aan, of neem een abonnement en maak dit tijdschrift mee mogelijk.