Het rapport van AI over het wapenarsenaal van Daesh (Islamitische Staat) bevat weinig echte verrassingen. Voor wie zich op het terrein begeeft is meteen duidelijk dat er een breed arsenaal van wapens circuleert van diverse oorsprong (AI spreekt over 'meer dan 25 landen'), dat je in Noord-Irak bijvoorbeeld wapens gewoon op de markt kunt kopen of dat militieleden geleverde wapens meenemen als ze van kamp switchen, zoals naar de Islamitische Staat.

Het Amnesty-rapport zet wel alles nog eens goed op een rijtje. België komt prominent in beeld met de wapens van FN Herstal. Er staat een voorbeeld in van wapens die eind de jaren '70 geleverd werden aan Qatar en in 2011 doorgespeeld werden naar de Libische rebellen die vervolgens terechtkwamen in Syrië.

Belgische wapens in Libië

Vandaag brengt de website van BBC het verhaal van de Belgische wapens die in november 2009 aan de Khamis Brigade (genoemd naar de zoon van Khadaffi) zijn geleverd: geweren en machinegeweren (P90s en F2000s), handwapens,... een contract van vele miljoenen euro's. De vredesbeweging was destijds nog naar de Raad van State getrokken om de intrekking van de vergunning te vorderen, wat ook gebeurde, maar ongedaan werd gemaakt door een nieuwe vergunning uit te schijven. De Khamis-brigade werd kort nadien in een rapport van Human Rights Watch ervan beschuldigd mensenrechtenschendingen te hebben gepleegd, zoals het geval van de executie van 45 gevangenen in de buurt van hoofdstad Tripoli. Nadien zijn de wapens opgedoken in de handen van de islamitische Jihad in Gaza en bij militanten in de Egyptische Sinaï. Gezien een belangrijk deel van het Libische wapenarsenaal via o.m. Turkije naar Syrië is verscheept, is de kans niet gering dat ook deze wapens daar zullen opduiken. Het legt de vinger op de wonde van het Belgische (maar ook het Europese) wapenexportbeleid. Het Midden-Oosten en Noord-Afrika vormen een belangrijke afzetmarkt van wapens. Er zijn daarbij geen garanties dat deze wapens van de oorspronkelijk eindbestemming naar oorlogvoerende partijen worden verscheept. Volgens de laatste officiële Europese cijfers (2013) hebben de Belgische gewesten voor goed 155 miljoen euro aan wapenleveringen vergund. Hier het lijstje in miljoenen euro:

1. - Saudi-Arabië: 97,8
2. - VAE: 15,6
3. - Oman: 10
4. - Bahrein: 8,7
5. - Jordanië: 7,9
6. - Qatar: 5,3
7. - Israël: 4,3
8. - Egypte: 3
9. - Koeweit: 2,4
10. - Libanon: 0,4
11. - Libië: 0,3
12. - Marokko: 0,01

Saudi-Arabië tweede belangrijkste wapenimporteur

Een problematisch geval is Saudi-Arabië, dat een repressief binnenlands beleid en bloedige oorlog in Jemen voert. Bovendien steunt Saudi-Arabië extremistische gewapende jihadi-milities in Syrië. België heeft in de periode van 2001- 2013 voor maar liefst 2,1 miljard euro aan wapens aan deze totalitaire staat geleverd. Dat is goed voor ongeveer 7% van de totale Europese wapenexport naar dat land in dezelfde periode waarmee een astronomisch bedrag van 30,7 miljard euro is gemoeid. Dat is dan nog niets in vergelijking met wat de VS hebben geleverd, zijnde voor 46 miljard dollar in de eerste vijf jaren van het presidentschap van Obama, en nog altijd blijven leveren. Afgelopen maand raakte bekend dat de VS het Saudische wapenarsenaal met o.a. bommen, ter waarde van 1,3 miljard dollar willen aanvullen. Het gaat om wapens die in Jemen worden ingezet.

Saudi-Arabië is de tweede belangrijkste wapenimporteur ter wereld geworden (periode 2010 – 2014). De vraag is: wat doet Saudi-Arabië met al die wapens? Jemen en de regionale machtsstrijd met Iran vormen een deel van de verklaring. Maar de kans is ook reëel dat Saudi-Arabië niet alle geïmporteerde wapens voor zichzelf houdt, of dat ze oude stocks vervangen die vervolgens naar conflictgebieden als Syrië en Jemen gaan.

Europese wapens naar het Midden-Oosten en Noord-Afrika

Terwijl de Europese Unie lippendienst pleegt aan de eisen van de manifestanten kort na het uitbreken van de Arabische lente draaide de Europese wapenproductie op volle toeren om de wapens te leveren die uiteindelijk de 'lente' in een 'winter' zouden helpen belanden. In 2011 – het jaar van de protestbeweging – bedroeg de waarde van de wapenexportvergunningen naar de regio 9 miljard euro, wat een verdubbeling betekende ten opzichte van 2007. Het gaat om een kwart van de Europese wapenexport. Aanvragen voor exportvergunningen, zo stelde het Vlaams Vredesinstituut vast, worden amper geweigerd, tenzij er sprake is van een wapenembargo. Voor de Belgische wapenindustrie is de regio nog belangrijker met 40% van de wapens die bestemd is voor de Arabische landen.

Opheffing van Europese wapenembargo tegen Syrië

In sommige gevallen komen wapens ook terecht bij oorlogvoerende partijen via directe leveringen en 'officiële clandestiene' praktijken, om bijvoorbeeld geldende embargo's te omzeilen. De Russische wapenleveringen aan het Syrische regime zijn inmiddels uitvoerig gedocumenteerd. Directe wapenleveringen vanuit Europa richting Syrië – in dit geval de oppositie – zijn minder bekend. Onder Franse en Britse druk hief de Europese Unie in mei 2013 het wapenembargo voor Syrië gedeeltelijk op, om wapenleveringen naar de 'gematigde' Syrische oppositie mogelijk te maken. In de zomer van 2014 gaf de Franse president Hollande toe dat Frankrijk ook effectief wapens had geleverd, hoewel dit duidelijk in strijd is met een aantal van de 8 criteria van de Europese wapenwetgeving. Volgens officiële bronnen gebeurde dat op clandestiene wijze en werden de details bekend gemaakt van de aard van het materiaal. Het ging om wapens die onmiddellijk konden worden ingezet en die geen opleiding voor gebruik nodig hadden. De wapens werden geleverd aan het Vrije Syrische Leger, een los verband van milities waarvan een aantal met hun wapens overgelopen is naar extremistische jihadi-milities.

Enkele conclusies

1. In België zijn de gewesten sinds 2003 bevoegd voor het verstrekken van wapenexportvergunningen. Dat is absurd, want wapens leveren naar een regio in het Midden-Oosten heeft onvermijdelijk consequenties voor het buitenlandse beleid van ons land, een federale bevoegdheid. Het is niet logisch dat beide bevoegdheden (wapenexport en buitenlands beleid) zich op een ander bestuursniveau bevinden.

2. Zowel de wapenwetgevingen in België, maar ook het – in theorie bindende - Europese Gemeenschappelijke Standpunt rond wapenexport, lijken niet in hun opzet te slagen: vermijden dat de geleverde wapens worden ingezet in gewelddadige conflicten en bij mensenrechtenschendingen. Bij het verlenen van vergunningen voor wapenexport, primeren de economische of geostrategische belangen nog altijd boven de beperkende principes die de wetgever heeft ingesteld. Tijd om dat eens grondig te evalueren.

3. Het rapport van AI herinnert ons nog eens aan het 'boemerangfenomeen' van militaire interventies en wapenleveringen naar instabiele gebieden. De wapens die massaal worden ingezet in Syrië, Irak en Jemen worden niet in het Midden-Oosten geproduceerd, maar in de VS, de EU, Rusland en China. Dat is de keuze voor big business ipv van een duurzaam veiligheidsbeleid op lange termijn. De burgers betalen het gelag en de betrokken landen vanwaar de wapens afkomstig zijn, moeten soms ondervinden dat de wapens zich tegen hun oorspronkelijke eigenaars kunnen keren.