Op de aanwezigheid van kernwapens in ons land rust al meer dan een halve eeuw een politiek taboe. Defensie lijdt aan een gebrek aan transparantie. Omdat ook het contract voor nieuwe F-35s onder de geheimhouding valt, bestaat er verwarring over hun nucleaire capaciteit. Zo heerst sluipende besluitvorming.
Transparantie is niet meteen een sterke eigenschap van Defensie. Opeenvolgende regeringen fnuiken al jaren een debat over de kernbommen in Kleine Brogel met het standaardantwoord dat de aanwezigheid ervan ‘bevestigd noch ontkend’ kan worden. Dat is ook zo in de andere staten met Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied: Duitsland, Nederland, Italië en Turkije. Zo weet de bevolking bijvoorbeeld niet eens of er een veiligheidsplan bestaat voor het geval er iets misloopt met deze massavernietigingswapens. Nochtans is het een publiek geheim dat ze er liggen. De belangrijkste reden voor deze geheimhouding is politiek: het vermijden van vervelende publieke debatten die tot groeiend verzet kunnen leiden bij de bevolking. Bovendien kunnen gastlanden van Amerikaanse kernbommen zo ook niet onderworpen worden aan een juridische toetsing over de conformiteit aan het non-proliferatieverdrag (NPT). Het NPT verbiedt immers de directe of indirecte overdracht van of controle over kernwapens van nucleaire staten naar niet-nucleaire staten. Er is veel creativiteit nodig om het anders te interpreteren dan dat kernwapens op Belgisch grondgebied in strijd zijn met de bepalingen van het NPT.
Nucleaire taken
België is niet zomaar een gastland van Amerikaanse kernwapens. Ons land draagt ook actief bij aan de kernwapenpolitiek van de NAVO via het concept van ‘nuclear sharing’. De NAVO beschouwt zichzelf als een ‘nucleaire alliantie’ met voorwaarts ontplooide Amerikaanse kernbommen in Europa. De gevechtsvliegtuigen van België, Duitsland, Italië en Nederland beschikken daarom over Dual-Capable gevechtsvliegtuigen. Dat betekent dat ze uitgerust zijn om kernbommen te transporteren en te droppen en dat piloten van de betrokken landen daartoe zijn opgeleid en daarop worden getraind. Zo vinden er elk jaar in oktober nucleaire militaire oefeningen plaats onder de naam ‘Steadfast noon’. Hoewel deze nucleaire oefeningen met gevechtsvliegtuigen traditioneel eveneens geheim worden gehouden heeft de Nederlandse minister van Defensie, Bijleveld-Schouten, afgelopen maand openlijk het bestaan van deze oefeningen toegegeven via de website van het ministerie. In de media gaf ze zelfs impliciet te kennen dat er kernbommen liggen in Volkel. Ze zei dat n.a.v. een bezoek van NAVO-Secretaris-generaal Stoltenberg aan de Nederlandse luchtmachtbasis tijdens de nucleaire oefeningen: “Daarom waren we natuurlijk daar. Het was een nucleaire oefening, dan moet je ook wapens daar hebben.” Volgens de Duitstalige krant ‘Grenz-Echo’ zouden Belgische gevechtsvliegtuigen in oktober deelgenomen hebben aan dergelijke nucleaire trainingen in ‘Nörvenich’, een Duitse luchtmachtbasis in de buurt van Keulen. Nörvenich zou gelden als een alternatieve locatie voor de kernbommen die in Büchel staan opgesteld.
Verwarring over nucleaire capaciteit van nieuwe F-35 gevechtsvliegtuigen
In België heeft de regering niets losgelaten over een deelname aan ‘Steadfast noon’. Anders dan Nederland zwijgt ons land in alle talen over nucleaire oefeningen van Belgische gevechtsvliegtuigen. Tussen al dat geheim gedoe is nu ook de onduidelijkheid toegenomen over de toekomstige nucleaire capaciteit (DCA) van de F-35A gevechtsvliegtuigen die ons land heeft besteld bij de Amerikaanse wapenfabrikant Lockheed-Martin.
In de Commissie Landsverdediging van 16 januari 2019 verklaarde toenmalig minister van Defensie Reynders immers dat in het ‘memorandum of understanding’ over de aankoop van 34 F-35A-gevechtsvliegtuigen is vastgelegd dat de Belgische toestellen worden uitgerust met de Block 3F standaard. Daarmee zouden de toestellen naar eigen zeggen volledig voldoen aan de Request for Government Proposal (RfGP) (de voorwaarden waaraan de toestellen moeten voldoen). Volgens fabrikant Lockheed-Martin bevat Block 3F voor 100% de software voor volledige gevechtscapaciteit. Daarmee beschikken ze wel niet over een nucleaire capaciteit. Minister Reynders zei wel dat tegen 2023 block 4 de nieuwe referentiestandaard moet zijn. Block 4 integreert 53 nieuwe capaciteiten in de F-35 waaronder de integratie van zeven wapensystemen met inbegrip van de nucleaire capaciteit voor het transport van de nieuwe B61-12 die over enkele jaren de huidige kernbommen in Kleine Brogel zullen vervangen. Een beslissing over de nucleaire rol van de F-35's kan ten vroegste door de volgende regering worden genomen, aldus Reynders, een standpunt dat hij herhaalde in de Commissie Landsverdediging van 18 juli 2019.
Heeft Reynders gelogen?
Het lijkt er evenwel op dat Reynders bewust of onbewust een loopje nam met de waarheid. Tijdens de Commissie landsverdediging van 14 oktober 2020 zei de nog maar pas aangetreden nieuwe minister van Defensie Ludivine Dedonder in een antwoord op een parlementaire vraag van Theo Francken (N-VA): “De F-35 A’s zullen geleverd worden conform de standaard Technological Refresh 3 Block 4, binnen de contractuele enveloppe”. Dat betekent dat volgens minister Dedonder de nucleaire capaciteit van de gevechtsvliegtuigen al door de vorige regering zou zijn beslist, terwijl minister Reynders beweert dat overeenkomst is gesloten op basis van Block 3F, dus zonder de nucleaire capaciteit.
In de gespecialiseerde literatuur valt te lezen dat in de aankoop van de F-35 het Block 4-pakket is inbegrepen, zonder dat daarvoor een bron wordt opgegeven. Ook Professor Mattelaer schrijft dat in de Tijd. Uit de vragenronde in de Commissie Landsverdediging van 18 juli 2019 blijkt dat de parlementsleden zich in het ongewisse bevinden over de nucleaire capaciteit van de overeenkomst. Alleen Tim Vandeput van regeringspartij Open VLD zegt: “Voor de F-35 heeft de regering inderdaad geen nucleaire capaciteit aangekocht.” Omdat de inhoud van de overeenkomst niet publiek wordt gemaakt bestaat er duidelijk verwarring over de nucleaire capaciteit in het contract. Uit het antwoord van minister Dedonder valt wel op te maken dat deze nucleaire capaciteit (binnen of buiten het contract) inmiddels voorzien is. Omdat beide ministers de verantwoordelijkheid over de aanwezigheid van de nucleaire capaciteit op de F-35 van zich af lijken te schuiven, krijgen we te maken met sluipende besluitvorming.
Het voorval maakt duidelijk dat er dringend nood is aan meer transparantie op defensie over de hele nucleaire lijn. De aanwezigheid van kernbommen in ons land, de timing van de geplande ontplooiing van B61-12 kernbommen, de inhoud van het F-35-contract over o.m. de nucleaire capaciteit, de nucleaire taken,… de bevolking wordt in het ongewisse gelaten. Gezien de repercussies op vlak van veiligheid heeft de bevolking het recht om te weten hoe de vork in de nucleaire steel zit.
