In de regionale verkiezingen van september vorig jaar beëindigde de uiterst rechtse ‘Fratelli d'Italia’ een periode van 25 jaar links bestuur in de Italiaanse regio Marche. Vandaag staat de partij in de opiniepeilingen op het punt om de extreemrechtse Lega van ex-premier Matteo Salvini voorbij te steken als de grootste partij van Italië.
De partijvoorzitster van Fratelli d'Italia (Broeders van Italië), Giorgia Meloni, droomt ervan de eerste vrouwelijke premier van Italië te worden in de algemene verkiezingen van 2023. Hoewel een eerste vrouwelijke staatsleider altijd een positieve mijlpaal zou moeten zijn, moet in dit geval toch eens diep geslikt worden.
Neofascisme
Broeders van Italië omschrijft zichzelf als een centrumrechtse, conservatieve voorvechter van het patriottisme, maar de partij is de belangrijkste erfgenaam van de Italiaanse neofascistische beweging, met de ‘Movimiento Sociale Italiano’ (1946-1995) en de ‘Alleanza Nazionale’ (1995-2009) als politiek-ideologische voorlopers.
In 2009 ging de Alleanza Nazionale (AN) op in ‘Il Popolo della Libertà’ (Volk van de Vrijheid – PdL), van Silvio Berlusconi. De toenmalige ultra-rechtse leider van de AN, Gianfranco Fini, werd de nummer twee op de verkiezingslijst van de PdL. In 2012 scheurde een deel van Volk van de Vrijheid zich af om Broeders van Italië te vormen. De grote meerderheid van de vroegere neofascistische AN zit nu bij de Broeders.
Partijvoorzitter Giorgia Meloni komt zelf uit de jeugdbeweging van de neofascistische Movimento Sociale Italiano (MSI), die na Wereldoorlog II opgericht werd door vooraanstaande leden en aanhangers van de voormalige fascistische dictator Mussolini. Als ideologische opvolger van de MSI, omvat het logo van de Broeders hetzelfde in Italiaanse kleuren getooide vlammetje als de vroegere partij.
Partijvoorzitter Giorgia Meloni komt uit de jeugdbeweging van de neofascistische MSI.
Toch wil Meloni haar partij zoveel mogelijk distantiëren van een neofascistisch imago. Met haar sociaal-conservatieve, nativistische, anti-immigratie en anti-Europese standpunten categoriseert ze Broeders van Italië zelf als rechts-nationalistisch. In haar biografie, getiteld ‘Ik ben Giorgia’, stelt Meloni uitdrukkelijk dat ze “niet behoort tot de cultus van het fascisme”.
Haar partij telt echter heel wat prominente Mussolini-apologeten. Sinds de Broeders in september vorig jaar het bestuur overnamen in de regio Marche kwam dat al enkele malen ondubbelzinnig tot uiting. Afgelopen april doneerde de Broeders van Italië-burgemeester van Ascoli Piceno fascistische strips uit aan de scholen in zijn stad.
Een paar dagen later stuurde zijn partijgenoot en voorzitter van het departement Onderwijs in Marche een brief naar alle studenten ter gelegenheid van de viering van Italië’s bevrijding van het fascisme, waarin hij de fascisten gelijkstelt aan de partizanen die hen bestreden. “We moeten de slachtoffers van de oorlog herdenken zonder onderscheid, ongeacht de zijde waaraan ze stonden”, schreef hij.
Op 27 oktober 2019, een klein jaar voor de regionale verkiezingen in Marche, nam de huidige president van deze regio Francesco Acquaroli deel aan een herdenkingsdiner ter gelegenheid van de verjaardag van Mussolini’s ‘Mars op Rome’ (de massademonstratie in oktober 1922 die de Nationale Fascistische Partij van Benito Mussolini aan de macht bracht). Op het herdenkingsdiner waren ook tal van andere Broeders van Italië-politici aanwezig.
De overname van de macht in Marche door de Broeders heeft extreemrechtse en neofascistische groepen gesterkt.
De overname van de macht in Marche door de Broeders heeft extreemrechtse en neofascistische groepen als 'CasaPound' en 'Forza Nuova' vertrouwen gegeven en gesterkt. Fans van de voetbalploeg Ascoli Piceno vieren bijvoorbeeld elke goal openlijk met een fascistisch saluut. Maar de hardnekkige stempel die het fascisme ongetwijfeld op een minderheid van de Italiaanse bevolking gedrukt heeft, kan het bredere succes van de Broeders in recente opiniepeilingen niet verklaren.
Immigranten als zondebok
De opkomst van extreemrechts in Italië is al een tijdje aan de gang. Het kadert in de golf van populistisch neonationalisme die het afgelopen decennium de kop op stak in Europa en gekenmerkt wordt door nativisme, anti-immigratiestandpunten, islamofobie, cultureel nationalisme, euroscepticisme en doorgaans ook sociaal conservatisme.
De grens tussen rechts en extreemrechts werd steeds vager in Italië en het politieke centrum schoof ook alsmaar meer op naar rechts. Na Berlusconi, die de politiek van Mussolini “niet inherent slecht” noemde, verscheen de islamofobe Matteo Salvini op het hoogste politieke toneel, met zijn felle anti-immigratiestandpunten. Deze heren worden door de reguliere binnenlandse media steevast tot centrum-rechts gerekend.
Broeders van Italië neemt doorgaans deel aan de verkiezingen (zowel lokaal, regionaal als nationaal) in een alliantie met Salvini’s Lega en Berlusconi’s Forza Italia - een coalitie die als ‘centrum-rechts’ bestempeld wordt (‘coalizione di centro-destra’). Sinds de laatste regionale verkiezingen staat deze alliantie aan het hoofd van 15 van de 20 Italiaanse regio’s.
Net als Lega scoort Broeders van Italië met virulente anti-immigratiestandpunten. Een van de eerste maatregelen die doorgevoerd werd in Marche na de verkiezingsoverwinning van de partij was de sluiting van alle steunfaciliteiten voor immigranten. De Lega deed dat eerder al in Umbria, een ander links bastion dat in de regionale verkiezingen van oktober 2019 overgenomen werd door extreemrechts (de regionale verkiezingen zijn verspreid over een periode en gaan dus niet allemaal op dezelfde datum door). In Marche plant Broeders van Italië de sociale huisvesting ook te beperken tot Italiaanse staatsburgers.
Net als Lega scoort Broeders van Italië met virulente anti-immigratiestandpunten.
Begin 2018, toen een 18-jarige jongedame in de stad Macerata in de Marche-regio naar verluidt vermoord werd door een illegale immigrant, werd hier heel hard op gefocust door de Broeders. Een paar dagen nadien schoot een extreemrechtse Italiaan in een zelfverklaarde vergeldingsactie op 6 Afrikaanse immigranten. De situatie werd door rechts aangegrepen om het ‘lakse’ en ‘immigratievriendelijke’ beleid van ‘links’ aan te klagen.
Maar uiteindelijk zijn immigranten een handige zondebok voor een breed gevoel van ongenoegen in de Italiaanse maatschappij, dat in de afgelopen jaren specifiek aangroeide rond de aanpak van de corona-crisis en de enorme economische impact ervan.
Broeders als enige oppositie
De ruk naar rechts in het traditioneel linkse Marche kende een specifieke aanloop in augustus 2016 toen een grote aardbeving heel Centraal-Italië trof. Bijna 300 mensen lieten het leven. Toenmalig premier Matteo Renzi van de grootste centrum linkse partij, Partito Democratico (PD), beloofde om de verwoeste steden zo snel mogelijk opnieuw op te bouwen, maar vandaag zijn verschillende van de getroffen gebieden nog altijd verlaten.
In februari dit jaar werd Italië’s derde regering in drie jaar tijd ingezworen. Onder leiding van de technocratische premier Mario Draghi, voormalig voorzitter van de Europese Centrale Bank, werd een kabinet van nationale eenheid samengesteld, dat de steun kreeg van alle grote politieke partijen, ook van Lega en de populistische Vijfsterrenbeweging (M5S). Alleen Broeders van Italië hield zich ver van de brede coalitie.
Mario Draghi -bijgenaamd ‘Super Mario’- werd door de pers en een meerderheid van de Italianen verwelkomd als de redder des vaderlands. Hij moest en zou in ijltempo een einde brengen aan de politieke onrust, de strijd tegen corona onder controle brengen en het land uit de klauwen trekken van de economische crisis. De verwachtingen bij zijn aanstelling waren zo groot dat zijn regering bijna niet anders kan dan teleurstellen, ongeacht haar functioneren.
De enige politieke partij waarvan de populariteit het afgelopen jaar gestegen is, is die van Giorgia Meloni.
Zes maanden later is de enige politieke partij waarvan de populariteit het afgelopen jaar gestegen is, die van Giorgia Meloni, de belangrijkste oppositionele kracht tegen Draghi en zijn regering.
Volgens opiniepeilingen is Meloni ondertussen populairder dan Salvini. Als de Broeders aan de volgende algemene verkiezingen deelnemen in de gebruikelijke ‘centrum-rechtse coalitie’, zou het dus best kunnen dat ze haar ambities om eerste vrouwelijke premier van Italië te worden, kan waarmaken.
Het land zou dan meer dan 75 jaar na de dood van Mussolini in handen kunnen vallen van een partij die haar rechtstreekse historische wortels heeft in de fascistische traditie.