Economische sancties zijn als de belegering van een middeleeuwse stad. Het is een trage bedoening. Wie er het meest onder lijdt, is te machteloos om zich over te geven, terwijl degenen die aan het roer staan het minst getroffen worden door de tekorten.
De landen die sancties opleggen aan Rusland sinds de invasie van Oekraïne, worden met dezelfde problemen geconfronteerd als de belegeraars in de Middeleeuwen. Het duurt maanden of zelfs jaren tegen dat een belegering succes heeft, maar de crisis in Oekraïne verslechtert met de dag en het uur – zoals geillustreerd wordt door de gevechten rond de kerncentrale van Zaporizhzhia. Net als in Fukushima bestaat het risico dat de elektriciteit die nodig is om de reactoren te koelen uitvalt, wat rampzalige gevolgen zou hebben.
De zwakte van de sancties is niet alleen dat ze langzaam werken, maar dat ze het vals gevoel geven dat er iets bereikt wordt, wat grotendeels een illusie is. Dit werd keer op keer bevestigd de afgelopen 30 jaren, sinds de VN strenge sancties oplegde aan Irak als reactie op de invasie van Koeweit in 1990.
Collectieve bestraffing
Het probleem is dat sancties de meest botte instrumenten zijn die collectieve straffen opleggen aan volledige bevolkingsgroepen. Het leiderschap van een land wordt steevast het minst getroffen.
Sancties leggen collectieve straffen op aan een volledig volk, maar het leiderschap van een land wordt steevast het minst getroffen.
In Irak werd de munteenheid grotendeels waardeloos en kon men de geruïneerde gezinnen zien die hun servies en meubels trachtten te verkopen onder de viaducten in Bagdad. Ondertussen was Saddam Hoessein nieuwe paleizen aan het bouwen en een gigantische moskee om te tonen dat zijn regime geen gebrek had aan middelen, ook al werd de bevolking uitgeknepen.
In een economische belegering is iedereen met politieke en militaire macht uitstekend geplaatst om winst te slaan uit tekorten. In het geval van Irak was het Uday, Saddam Hoesseins oudste zoon die miljoenen dollars per maand opstreek door vanuit Turkije zwarte markt-sigaretten te importeren en zo te profiteren van de verstoring van de aanvoer in Irak.
Ik heb me jaren beziggehouden met te schrijven over de sancties in Irak die leidden tot het overlijden van kinderen in de ziekenhuizen omdat er niet genoeg zuurstoftanks waren, over de binnenplaatsen van de hospitalen die volstonden met immobiele ambulances omdat ze gestript waren voor reserveonderdelen.
Dit was allemaal duidelijk aantoonbaar, maar protest door mezelf en anderen had totaal geen effect. Mensen buiten Irak geloofden onterecht dat economische oorlogsvoering zachtaardiger was dan de militaire variant. In realiteit maakte de eerste soort meer slachtoffers, maar ze waren minder zichtbaar omdat de vroegtijdige sterfgevallen vooral te vinden waren onder de ouderen, de heel jonge kinderen en de door ziekte verzwakten.
Slachtoffers van collaterale schade
Heel Irak, binnen en buiten Saddam Hoesseins controle, werd het slachtoffer van collaterale schade. Ooit bezocht ik een dorp genaamd Penjwin in het Koerdische noordoosten van het land, waar de door sancties veroorzaakte armoede de bewoners ertoe dwong om explosieven te bergen in de mijnenvelden voor een schijntje. Ze moesten een bijzonder gevaarlijke, in Italië gefabriceerde mijn, genaamd de Valmara, onschadelijk proberen maken – als je de mijnen niet op de correcte manier aanpakte, ontploften ze en spoten ze dodelijke kogelachtige onderdelen in alle richtingen.
Na 13 jaren werd Saddam Hoessein uiteraard omvergeworpen, maar door de VS-invasie en niet door iets wat te maken had met de sancties. Paradoxaal genoeg waren het de Amerikanen, de Britten en hun bondgenoten die een Iraakse economie en maatschappij erfden die verwoest en gecriminaliseerd was door de lange jaren van embargo’s en andere restricties. De bezetters dachten dat de miserie die ze om zich heen zagen al lang bestond en ze begrepen hun eigen rol niet in het produceren van deze algemene vernietiging.
In Irak erfden de bezetters een maatschappij die verwoest was door jaren van sancties.
Ik vermoed dat een gelijkaardig proces van degradatie nu aan de gang is in Rusland. De algemene woede in het grootste deel van de rest van de wereld over de invasie van Oekraïne is zo groot, dat elke maatregel die gericht is tegen alles wat Russisch is, onvoorwaardelijke steun krijgt. Wie zou het nieuws niet verwelkomen dat een jacht van 600 miljoen euro -eigendom van een Russische oligarch in de kring rond Poetin- in beslag genomen is? De Britse regering staat onder druk om hetzelfde te doen met de vorstelijke residenties van oligarchen in Mayfair, Knightsbridge en Kensington, en om uit te leggen waarom ze nog niet eerder ingegrepen heeft.
Maar zelfs een Britse regering die enthousiaster zou zijn over het opsporen van onrechtmatig verkregen Russische winsten, zou een pak werk hebben. Het enige redelijk openhartig gesprek dat ik ooit heb gehad met een lid van de Russische maffia en plaatsvond rond 2001, ging minder over de criminele manier waarop hij zijn geld verdiende (wat tamelijk eenvoudig was), dan over de ingewikkelde maatregelen die hij nam om dat geld te verbergen. Zijn voornaamste angst was dat corrupte leden van de lokale Russische veiligheidsdiensten die wisten hoeveel geld hij had en waar het zich bevond, een nog groter deel van de winsten zouden opeisen dan hij hen toen al gaf.
De Russische kleptocratie zal in de toekomst misschien niet langer in staat zijn om haar obscene rijkdom in het buitenland tentoon te spreiden zonder het risico te lopen dat die bevroren of geconfisqueerd wordt. Maar ze hebben jaren ervaring met het verbergen ervan en met het inhuren van experten die de beste plekken daarvoor vinden.
Voorstanders van de sancties opgelegd aan Rusland sinds 26 februari zeggen dat het deze keer anders zal zijn, dat ze deze keer echt zullen aankomen en dat er geen achterpoortjes opengelaten zullen worden. Westerse bedrijven, met uitzondering van bedrijven in de energiesector, kunnen niet langer zaken doen met Russische banken, die uitgesloten werden van de normale betaalsystemen.
De Russische centrale bank werd afgesneden van haar 630 miljard euro aan activa in het buitenland; de prijzen van Russische aandelen op de buitenlandse markten zijn met 90% gekelderd, en de Russische munteenheid, de roebel, is dit jaar met 28% gezakt. Buitenlandse bedrijven vluchten weg uit Rusland – BP geeft bijvoorbeeld zijn 20% aandeel op in Rosneft, een oliebedrijf dat gelinkt is aan Poetin.
Schadelijk, maar niet noodzakelijk voor Poetin
Dit zijn schadelijke klappen voor de Russische economie, maar niet noodzakelijk voor Poetin en de kring rond hem, noch voor hun vermogen om oorlog te voeren in Oekraïne. Economische oorlogsvoering overtroeft zelden militaire oorlogsvoering, zeker niet op korte en middellange termijn.
De Russische middenklasse zal eerder emigreren dan rebelleren.
De Russische middenklasse zal eerder emigreren dan rebelleren. De collectieve bestraffing van alle Russen voor wat eigenlijk voornamelijk ‘Poetins oorlog’ is, zou zelfs nationale solidariteit kunnen aanmoedigen in plaats van mensen op te zetten tegen de man in het Kremlin. Oligarchen zullen misschien van streek zijn omdat ze hun grote huizen in Londen verliezen, maar ze zijn veel banger voor herhuisvesting in een of andere gevangeniscel in Moskou.
Excessieve Russofobie zoals het verbieden van de verkoop van vodka of het beëindigen van alle sportcontracten gerelateerd aan Rusland maken een indrukwekkend retorisch punt over de afkeur van de invasie, maar een dergelijke vijandigheid reikt Poetin ook de patriottische kaart aan. Hij kan de problemen van Rusland namelijk steken op de diepgewortelde haat van het Westen ten opzichte van Rusland en kan de aandacht afleiden van zijn eigen catastrofale misrekening om de oorlog te lanceren.
Het zullen de gebeurtenissen op het oorlogsterrein zijn en niet de stijging of daling van de aandelenmarkt die het lot van Poetin en zijn regime zullen beslechten. Vanuit zijn standpunt moet hij enkele overwinningen boeken, zoals de verovering van Kiev en Charkov, om vernedering te voorkomen, wat hem in staat zou stellen om een gezichtsverlies-reddende Russische terugtrekking te onderhandelen. Het grote probleem is dat noch het mislukken van de oorlog tot dusver, noch een potentieel nucleair accident, noch strenge economische sancties Poetin er noodzakelijkerwijs van zullen overtuigen dat hij een van de grootste blunders in de Russische geschiedenis heeft gepleegd.
Dit artikel verscheen eerder op Counterpunch
