Op 25 juli executeerde de junta van Myanmar vier pro-democratische activisten - de eerste uitvoering van terdoodveroordelingen in meer dan 30 jaar in het land.

De moorden hebben wijdverspreide internationale veroordeling uitgelokt, inclusief van de VS dat waarschuwde dat “er geen 'business as usual' kan zijn met dit regime”. De regionale Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN), waarvan Myanmar lid is, stelde dat de executies “uiterst laakbaar” zijn.

Maar de regering van Myanmar, dat al 17 maanden geleid wordt door de militaire bevelhebber Generaal Min Aung Hlaing, laat het niet aan haar hart komen. Ze verdedigde de executie van de “criminelen”, en stelde dat de terdoodveroordelingen niet “persoonlijk” waren, maar volledig gerechtvaardigd, en dat ze “gerechtigheid voor het volk” brachten.

Op de Britse televisie was toevallig op diezelfde 25 juli, amper een paar uren nadat de executies in het internationaal nieuws kwamen de reeds lang ingeplande documentaire ‘Myanmar: The Forgotten Revolution’ te zien. Gebruik makend van huiveringwekkend beeldmateriaal van anonieme activisten in het land, begint het programma in februari 2021 bij het uitbreken van het protest na de militaire staatsgreep tegen de verkozen regering van Aung San Suu Kyi. Het toont de afschuw van de overwegend jeugdige demonstranten als hun leger hen dood begint te schieten in de straten van Myanmars grote en kleine steden.

De documentaire, die de mondiale aandacht wil vestigen op wat het “'s werelds vergeten burgeroorlog” noemt, komt er te midden van een groeiende roep om Myanmar internationaal te isoleren. De minister van Buitenlandse Zaken van Maleisië, Saifuddin Abdullah, merkte boos de timing op van de executies en stelde dat ze “zeer, zeer ernstig” genomen moesten worden omdat ze "de spot” leken te drijven met een door ASEAN geleid vredesplan dat een dialoog tussen de militaire leiders van Myanmar en opponenten faciliteert.  

De Speciale VN-Rapporteur voor Myanmar, Thomas Andrews, stelde dat de executie van “patriotten en verdedigers van mensenrechten en democratie verdorven” was en een “keerpunt moet zijn voor de internationale gemeenschap”.

Wat weten we van de executies?

De vier mensen die omgebracht werden door de junta, vormden een eclectische groep met daarin een politicus die voordien een rapper was, en een schrijver van middelbare leeftijd die bekendheid verwierf als student toen hij protesteerde tegen het vorige militaire regime. 

De junta beschuldigde de vier veroordeelde mannen van samenzwering om “terreurdaden” te plegen, een parapluterm voor alle vreedzame protesten die uitbraken na de staatsgreep en snel escaleerden tot gewapend verzet, waaronder de campagne van de Volksdefensiemacht. Na geheime rechtszaken achter gesloten deuren, werden de verdachten in januari en april ter dood veroordeeld. De regering bevestigde vorige maand de intentie om ze effectief alle vier te executeren, maar legde geen datum vast. 

De 'Assistance Association of Political Prisoners' (AAPP), een activistische organisatie die moorden en arrestaties in Myanmar documenteert, stelt dat 113 anderen ook ter dood veroordeeld zijn – 41 van hen werden bij verstek veroordeeld. Sinds de staatsgreep van februari 2021 zouden volgens de organisatie al 14.883 mensen gearresteerd en 2123 gedood door de militaire strijdkrachten.

Wie waren de geëxecuteerden?

Phyo Zeya Thaw, 41, was een rapper die kort parlementslid was voor de partij van Suu Kyi. Hij hielp 'Generation Wave' mee oprichten, een jeugdbeweging die campagnes opzet tegen het militair bewind. Hij zei ooit dat hij “de wensen van het volk wilde uitdrukken” en tilde in een documentaire zijn T-shirt op om op zijn rug een tattoo te onthullen van een microfoon binnen de kaart van Myanmar.

Kyaw Min Yu, een 53 jaar oude activist -beter gekend als Ko Jimmy- trad op de voorgrond als lid van de zogenaamde ‘88 generatie’, een groep studenten die in 1998 in opstand kwamen tegen de langdurig heersende militaire dictatuur. Hij is de auteur van het succesvolle zelfhulpboek ‘Making friendship’ uit 2005, van de roman ‘The Moon in Inle Lake’ uit 2010, en van een aantal politiek scherpzinnige, postmoderne kortverhalen die in Japan uitgebracht werden onder een pseudoniem. Hij heeft ook verschillende Engelstalige romans naar het Birmaans vertaald, waaronder De Da Vinci Code.

Van de twee andere mannen is minder geweten. Hla Myo Aung en Aung Thura Zaw namen volgens de AAPP deel aan protesten in Myanmar. Beiden werden beschuldigd van het vermoorden van een vrouw die ervan verdacht werd een militaire informant te zijn. Ze werden ter dood veroordeeld in april.

Waarom doet de junta dit en waarom nu?

Sommige analisten zeggen dat de junta in een lastig parket zit. Het is bezorgd om het aanhoudend en in verbetenheid groeiend protest in heel het land, maar vindt blijkbaar geen manier om de spanningen te de-escaleren zonder gezichtsverlies te lijden.

Het leger verklaarde dat het de macht greep en een noodtoestand uitriep omwille van wijdverbreide bezorgdheid over fraude tijdens de verkiezingen van november 2020. Suu Kyi, die officieel de functie van staatsadviseur bekleedde, en president U Win Myint werden aangehouden. Sindsdien werden ze beiden veroordeeld tot verschillende lange gevangenisstraffen. 

Het valt waarnemers op dat de situatie in de straten echter drastisch veranderd is sinds de staatsgreep. Wat begon met betogingen en burgerlijke ongehoorzaamheidscampagnes door grotendeels vreedzame demonstranten, is geëvolueerd naar gewelddadige aanvallen in stedelijke centra en guerrillacampagnes in rurale districten.

Myanmar-expert Andrew Selth, verbonden aan de Griffith Universiteit uit Brisbane, schreef voor de Oostenrijks-Australische denktank dat het leger, officieel gekend als de Tatmadaw, beschouwd wordt als “de grootste gewapende strijdmacht in Zuidoost-Azië na dat van Vietnam, en mogelijk het 11de grootste in de wereld”. Maar momenteel, zegt Selth,, “kampt het met tekorten en wordt het geconfronteerd met tal van grote uitdagingen”. Het “gewapend verzet bestaat uit mogelijk 250 los georganiseerde lokale defensiegroepen, stedelijke verzetscellen en etnische gewapende organisaties”, die zo'n 50.000 leden zouden tellen. Hij voegde toe dat de Tatmadaw naar verluidt geteisterd wordt door een laag moreel, zeker als het nieuws van de 2500 overlopers geloofd mag worden, en dat “de generaals bezorgd” genoeg zijn om “de introductie van de dienstplicht” te overwegen.

Wat zal er nu gebeuren?

Activisten zijn in toenemende mate ongerust dat de junta zich schuldig zal maken aan een bloedbad en nog veel meer gevangenen zal executeren, om zijn neus op te halen naar de rest van de wereld. Waarnemers vrezen dat de vier executies -de eerste in decennia- een gewelddadige neerwaartse spiraal kunnen veroorzaken, waarbij opstandelingen hun verzet intensiveren, terwijl de autoriteiten reageren met nog hardere repressie. 

Myanmar wordt ook geconfronteerd met economische en politieke onzekerheid, zowel op het regionale als internationale toneel. Het kreeg al sancties opgelegd van verschillende landen, waaronder de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, alsook van de Europese Unie. Na de executies waarschuwde de Australische minister van Buitenlandse Zaken Penny Wong voor verdere sancties, terwijl haar Maleisische tegenhanger stelde dat Myanmar geen politieke vertegenwoordigers zou mogen sturen naar internationale meeting op ministerieel niveau. Een strenge brief van de Cambodjaanse eerste minister Hun Sen, de huidige voorzitter van ASEAN, suggereert dat de junta van Myanmar meer tegenkanting ondervindt dan op andere momenten. De Zuidoost-Aziatische regeringen leggen zelden verklaringen af die beschouwd kunnen worden als kritisch voor elkaars interne aangelegenheden.

Dit artikel verscheen eerder op Opendemocracy.