Gustavo Petro heeft de mislukte “diplomatieke belegering” van zijn voorgangers verworpen, maar hij wil ook een meer democratisch Venezuela zien. 

Het plan van de nieuwe Colombiaanse president Gustavo Petro om de diplomatieke relaties met Venezuela te herstellen, trad deze maand november officieel in werking, toen Petro zijn ambtgenoot Nicolás Maduro ontmoette in Caracas.

De twee hadden een privaat onderhoud, hielden een persconferentie en brachten een gezamenlijke verklaring uit. Terwijl critici de ontmoeting afdeden als een zoveelste propagandaspektakel voor Maduro, gaf Petro het signaal aan de oppositiepartijen in Colombia en de internationale gemeenschap -in het bijzonder de Verenigde Staten- dat ze hun aanpak moeten herzien als ze de betrekkingen willen verbeteren en een succesvolle politieke transitie willen bereiken in Venezuela. 

Het ideologisch aangedreven beleid van de voormalige Colombiaanse president Iván Duque, dat politieke en economische druk legde op Madura via isolatie en niet-erkenning -gekend als ‘el cerco diplomático' (diplomatieke belegering)- slaagde er niet in om de beoogde doelstelling van regimeverandering te bewerkstelligen. En Duque’s erkenning van de Venezolaanse oppositieleider Juan Guaidó als interim president leverde Colombia alleen maar internationale spot op, zeker nadat Duque een uitleveringsverzoek voor het voortvluchtige Colombiaanse ex-parlementslid Aída Merlano (o.a. verdacht van corruptie) indiende bij Guaidó ondanks het feit dat die helemaal geen autoriteit had, noch enige invloed kon uitoefenen op de officiële staatsmacht. 

Petro, daarentegen heeft een veel pragmatischere, zij het optimistische aanpak. Als Colombia zijn binnenlandse belangen wil beschermen en wil helpen bij het herstel van de democratie in zijn buurland, moet het eerst de gebroken onderlinge relatie herstellen en de dialoog aangaan met diegenen die de werkelijke macht uitoefenen zodat er een onderhandelde oplossing kan komen voor de politieke crisis in Venezuela. 

Heropenen van de grens

De eerste stappen werden gezet kort na de inauguratie van Petro in augustus, toen beide landen ambassadeurs uitwisselden. Een maand later werd hun gedeelde 2220 km lange grens heropend. Petro verklaarde toen dat het herstel van de betrekkingen begint met de grens. 

De sluiting van de grens heeft de afgelopen zeven jaar een aantal negatieve gevolgen veroorzaakt. Ten eerste stortte de bilaterale handel in en werden regionale economieën verwoest. De handelaars en het bedrijfleven aan beide zijden van de rivier Orinoco (die 400 km lang de natuurlijke grens vormt tussen Venezuela en Colombia), waren de grootste voorstanders van de hernieuwing van de commerciële relaties en zetten de politieke klassen in beide landen onder druk om een einde te maken aan het beleid dat de goederenhandel belemmerde.

Tot dusver zijn ze aangenaam verrast door de omvang van de economische activiteit die op gang kwam na de heropening van twee internationale bruggen eind september. De Colombiaanse minister van Handel, Germán Umaña Mendoza, schat dat de waarde van de in- en uitvoer tussen de twee Andeslanden tegen eind december zo’n 800 miljoen dollar zal bereiken, meer dan het dubbele van het totaal van vorig jaar. Hij verwacht ook dat de handel in 2023 op zijn minst nog eens zal verdubbelen, wat de potentiële handel tussen de twee zusterlanden op een geschatte 1,8 miljard dollar zou brengen.

Venezolaanse vluchtelingen zijn kwetsbaar voor afpersing, kidnapping, mensenhandel, seksueel geweld en moord.

Ten tweede, werden tienduizenden dagelijkse trekkers gedwongen om informele en gevaarlijke routes te nemen om de staatsgrenzen te overschrijden. De instorting en vrije val van de Venezolaanse economie veroorzaakte een ongeziene migratiestroom uit het land. Het gaat over meer dan 7,1 miljoen vluchtelingen op zeven jaar tijd. Het gebruik van informele routes leidde ertoe dat heel wat individuen en gezinnen geconfronteerd werden met een waaier aan criminele organisaties. Venezolaanse migranten en vluchtelingen waren kwetsbaar voor afpersing, kidnapping, mensenhandel, seksueel geweld en moord. Men verwacht dat de heropening van de grens het gebruik van informele routes zal doen afnemen, en de legale en veilige grensovergangen zal doen toenemen.

Tenslotte versterkte de sluiting van de grens het dozijn illegale gewapende groepen die op gewelddadige wijze wedijveren voor de controle van de drugshandel en de smokkelnetwerken die actief zijn aan beide zijden van de grens. Elk jaar wordt er voor miljarden dollars aan benzine, consumptiegoederen en drugs gesmokkeld. 

Voormalige onderzoeker en huidig senator, Ariel Ávila, verklaarde aan Bloomberg dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat het herstel van de formele economische betrekkingen tussen Colombia en Venezuela “een grote impact zal hebben op de gebieden die momenteel gerund worden door criminele bendes”. De zwarte markt en de illegale economie zijn gewoon te lucratief en er is een gezamenlijke inspanning nodig om deze criminele organisaties te ontmantelen. 

Zowel Petro als Maduro hebben zich geëngageerd om inlichtingen te delen en de institutionele capaciteit op te bouwen om gezamenlijke operaties te dirigeren die de grens moeten beveiligen en kwetsbare gemeenschappen moeten beschermen. Het is geen gemakkelijke weg, maar ze moet genomen worden omdat binationale problemen, binationale oplossingen vereisen.

Het bevorderen van democratie in Venezuela

Het viel sommige waarnemers op dat Petro, terwijl Maduro naast hem zat tijdens hun ontmoeting in november, een pro-liberaal democratisch discours gaf. Zijn toespraak, gekoppeld aan een petitie voor de heropname van Venezuela in de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens (IACHR), lijkt erop te wijzen dat hij de re-democratisering en re-legitimisering van de Venezolaanse staat steunt.

Het is interessant dat dit zich allemaal ontvouwt terwijl het vreemde experiment waarbij Juan Guaidó erkend werd als de legitieme president van een interim-regering tot een einde komt. De Colombiaans-Venezolaanse top luidde Petro’s de facto erkenning in van Maduro. Ondertussen bereidt de coalitie van Venezolaanse oppositiepartijen, gekend als het Democratisch Eenheidsplatform, zich naar verluidt voor op de terugtrekking van zijn steun aan Guaidó. Het lijkt erop dat de Biden-regering van plan is dit voorbeeld ergens in januari 2023 te volgen.

De reden waarom dit allemaal nu gebeurt, is dat de onderhandelingen tussen de regering Maduro en de Venezolaanse oppositie op het punt staan om hervat te worden in Mexico. Een van de zaken waarover onderhandeld zal worden zijn de presidentsverkiezingen die zouden doorgaan in 2024. De oppositie erkent de inefficiëntie en onpopulariteit van Guaidó en wil in de loop van volgend jaar voorverkiezingen houden in de hoop een aantrekkelijke kandidaat te selecteren om het tegen Maduro op te nemen.

Petro heeft Maduro persoonlijk gevraagd om het recht van de oppositie te garanderen om deel te nemen aan de aankomende presidentsverkiezingen en bood aan om te bemiddelen in gesprekken. Hij riep ook op om de sancties tegen Venezuela op te heffen en om alle politieke gevangenen (dus ook de leden van gewapende oppositiegroepen) een algemene amnestie te gunnen. Zijn bedoeling is om Maduro een stimulans te geven om vrije en eerlijke verkiezingen te houden en het herstel van de economie aan te vatten. 

Petro, was als voormalig M-19 guerrillastrijder, de begunstigde van een algemene amnestie in 1992. Dit leidde tot zijn demobilisering en de oprichting van een legale politieke partij die hij vervoegde om te kunnen participeren aan het democratisch proces. Vanuit zijn perspectief kan een algemene amnestie gebruikt worden als een positief instrument om de politieke crisis te helpen oplossen en politieke gevangenen in Venezuela te bevrijden. Zijn idee werd echter niet goed onthaald door mensenrechtenorganisaties, die argumenteren dat een dergelijk voorstel slachtoffers de mogelijkheid zou ontnemen om daders ter verantwoording te roepen voor misdaden tegen de menselijkheid.

De regering Biden lijkt enige interesse te tonen voor het versoepelen van de sancties tegen Venezuela.

De regering Biden lijkt enige interesse te tonen voor het versoepelen van de sancties zodat de Venezolaanse olievoorraden op de internationale markt gebracht kunnen worden, maar alleen als de onderhandelingen in Mexico tot hervormingen leiden die in 2024 vrije en democratische verkiezingen garanderen. 

Buren werken samen

Petro’s toenadering heeft een ideologisch, of misschien zelfs een idealistisch doel: het herstel van de liberale democratie in Venezuela en de re-integratie van dat land in de IACHR. Hij stelde deze eisen te goeder trouw en zonder vooraf politieke voorwaarden te stellen. 

Het is belangrijk om een gezonde dosis scepticisme te behouden. Het is geen uitgemaakte zaak dat Venezuela opnieuw zal toetreden tot de IACHR en indien wel, is het niet zeker dat het land zich zal houden aan de aanbevelingen en besluiten van het orgaan – een punt waar op gewezen werd door mensenrechtenactivist Rafael Uzcátegui. Maar het zou desalniettemin een belangrijke stap betekenen. 

Petro investeert heel wat van zijn politiek kapitaal in het herstel en heropbouw van de betrekkingen met Venezuela. De vijandige houding van zijn voorganger is mislukt en onproductief gebleken. Hoe vijandiger Colombia zich opstelde, hoe sterker de vastberadenheid van Maduro werd om aan de macht te blijven en hoe meer de omstandigheden aan de grens verslechterden.

Of Petro’s democratisch idealisme vruchten zal afwerpen, valt af te wachten, maar het is voor Colombia hoe dan ook gunstiger om samen te werken met zijn buurland en de diplomatieke kanalen open te houden. Dit is een onmiskenbare overwinning voor beide landen en een subtiele boodschap aan de VS om af te stappen van zijn onsuccesvolle, symbolische beleid dat meer kwaad dan goed doet. 

Dit vertaalde artikel verscheen eerder op Foreign Policy in Focus.