NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg stelde in maart 2020 een groep van tien ‘experten’ aan die moest reflecteren over de toekomstvisie van de NAVO. Eind 2020 presenteerde de expertengroep haar rapport, ‘NATO 2030: United for a New Era’
De conclusies ervan moeten dienen als basis voor de besprekingen op de NAVO-top die later dit jaar doorgaat in Brussel. De analyse van de experten bouwt verder op de sterk door de VS gepromote visie dat China de belangrijkste bedreiging vormt voor de mondiale veiligheid. Het rapport past dan ook in een proces dat de Europese bondgenoten binnen de NAVO moet overtuigen van deze visie en de daaraan verbonden standpunten en acties. Dr. Jenny Clegg omschrijft dat proces uitgebreid in dit artikel (red.).
“….De opkomst van China zorgt voor een fundamentele verschuiving van de mondiale machtsverhoudingen; wakkert de wedloop voor economische en technologische suprematie aan; vermenigvuldigt de bedreigingen voor open samenlevingen en individuele vrijheden; en vergroot de concurrentie met onze waarden en onze manier van leven”. Dit is hoe secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, in juni 2020 zijn uitgangspunt omschreef voor ‘NATO 2030’, dat helemaal draait om: “hoe passen we ons aan, aan dit nieuwe normaal?”. Terwijl hij voorzichtig was om China niet rechtstreeks als een vijand te benoemen -om te vermijden Europese bondgenoten nerveus te maken- lijkt Stoltenbergs oproep aan de NAVO om “militair sterk te blijven, politiek meer verenigd te zijn en mondiaal een bredere benadering te adopteren”, gericht op het omvormen van de Alliantie tot een cruciale speler in een door de VS geleide hybride Koude Oorlog tegen China. Op de NAVO-top in Londen in december 2019 werd voor het eerst overeengekomen om de veiligheidsimplicaties van de opkomst van China te bespreken. Stoltenberg kreeg er de opdracht om een “toekomstgericht reflectieproces ter versterking van de politieke dimensie van de NAVO” te leiden. De autoriteiten in de VS waren duidelijk tot het besluit gekomen dat China een dodelijke rivaal was in een duel voor mondiale suprematie. De vraag was: tot op welke hoogte zouden de Europeanen meegaan in de oproep voor een anti-China-beleid door de NAVO?
Trumps Koude Oorlog tegen China
De afgelopen vier jaar heeft de Trump-regering vastberaden geprobeerd om het VS-beleid ten opzichte van China te transformeren van ‘betrokkenheid’ naar ‘beteugeling’. Tegelijkertijd werd de opkomst van China centraal gesteld op de agenda van het buitenlands beleid. De Nationale Veiligheidsstrategie van 2017 verschoof de focus van ‘de oorlog tegen terrorisme’ naar ‘de concurrentie van grootmachten’. Rusland en China werden daarbij als “revisionistische machten” geïdentificeerd. In oktober 2018 zette vicepresident Mike Pence deze lijn kracht bij door een offensief te lanceren tegen China op verschillende fronten: handel, technologie, ideologie, diplomatie en militair.
De opkomst van China werd centraal gesteld op de agenda van het Amerikaans buitenlands beleid.
Het Indo-Pacifisch gebied wordt nu gezien als “het centrum van de meest fundamentele geopolitieke verandering sinds het einde van WW2”. Daarbij zou China de VS willen verdringen en het bereik van zijn door de staat aangedreven economische model willen uitbreiden om de regio in zijn voordeel te herschikken. Om dit te vermijden werd een Quadrilaterale Veiligheidsdialoog opgestart die Australië, Japan en India dichter bij de VS moet brengen. In 2019 werd ook een enorm defensiebudget overeengekomen, met zowel Republikeinen als Democraten voor de modernisering van de kernwapens en de oprichting van een ‘Space Command’. Na de terugtrekking van de VS uit het Russisch-Amerikaans INF-verdrag in februari 2019 (een verbodsverdrag op de productie van nucleaire en conventionele raketten met een middellangeafstandsbereik van 500 tot 5500 kilometer, nvdr.) en te midden van een escalerende handelsoorlog met China, suggereerde de Amerikaanse minister van Defensie, Mark Esper, dat de eerste Amerikaanse middellangeafstandsraketten ontplooid zouden worden in de Aziatisch-Pacifische regio om Chinese raketten tegen te gaan. China werd voorgesteld als een schrikwekkendere strategische langetermijn-rivaal dan Rusland. Als ‘s werelds tweede grootste economie, heeft China een veel grotere invloed op de wereld dan de Sovjet-Unie ooit gehad heeft. In de woorden van een hoge Coördinator van Strategische Planning onder de Trump-regering: “China vormt de meest consequente existentiële dreiging sinds de Nazi-partij in Wereldoorlog Twee”.
Welke richting voor Europa?
Terwijl de VS zijn Koude Oorlogsvisie op China verankerd heeft, worstelt Europa met het vinden van een gemeenschappelijke positie over de opkomst van de nieuwe grootmacht. In het ‘EU-China: Strategic Outlook Report’ uit 2019 werd China door de Europese Commissie omschreven als “een systemische concurrent die alternatieve bestuursmodellen promoot”. Desondanks heeft de EU zich proberen distantiëren van de Amerikaanse handelsoorlogstactieken ten opzichte van China. De handel en de economische relaties tussen Europa en China blijven groeien en er werden vorderingen gemaakt in de richting van een investeringsakkoord dat beklonken zou worden in 2020, maar gedwarsboomd werd door de COVID-19 crisis. Ondanks de waarschuwingen van andere Europese leiders sloot Italië zich in maart 2019 aan bij China’s ‘Belt and Road Initiative’ (de aanleg van een infrastructuurnetwerk en een ontwikkelingsstrategie gericht op samenwerking tussen Eurazië en Afrika, nvdr.). Italië was de 14de EU-lidstaat en de eerste G7-staat die zich verbond aan het Chinese project. (Ondertussen sloten zich al 18 EU-staten aan, nvdr.)
De EU heeft zich proberen distantiëren van de Amerikaanse handelsoorlogstactieken ten opzichte van China.
Voor de VS is het cruciaal geworden om deze Euraziatisch uitdijing af te stoppen. Trumps uitspraken over de overbodigheid van de NAVO hebben stellig twijfel gezaaid onder de Europese bondgenoten over de toewijding van de VS aan hun bescherming en ze begonnen te zwichten voor de Amerikaanse druk om hun defensie-uitgaven te verhogen en zo hun relevantie te bewijzen. Door een grotere kost op zich te nemen voor de beteugeling van Rusland, zouden de bondgenoten de VS helpen zich vrij te maken om zich te focussen op Azië en China. Niettemin blijft Europa vooral bekommerd om haar eigen veiligheid in relatie tot Rusland en het Midden-Oosten. Vlak voor de NAVO-top in Londen, op een vergadering van de NAVO-ministers van Buitenlandse Zaken in Brussel, riep de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, op om de oorspronkelijke ideologische Koude Oorlogsmissie van de NAVO opnieuw te verstevigen. Om het hoofd te bieden aan “de huidige en potentieel langetermijnbedreiging van de Chinese Communistische Partij”, moet het bondgenootschap zich verenigen in het streven naar “vrijheid en democratie”, met als doel de bescherming van de wereld tegen de dreigingen van het autoritarisme, aldus Pompeo. Hij leek te suggereren dat er een afweging gemaakt moest worden: als Europa toewijding wil van de VS, moet het zelf loyaal zijn aan de VS en een verenigd front smeden tegen China.
Verschuiving van de NAVO-focus naar Azië
In het licht van de Europese Commissie’s visie op China als een systemische rivaal, was de vraag van de Trump-regering aan de EU: hoe gaan we dit nu aanpakken? Ter voorbereiding van de top in Londen eind 2019 begon de NAVO met een analyse van de veiligheidsimplicaties van China’s opkomst voor het Euro-Atlantisch bereik van de organisatie. Dit maakte deel uit van een bredere herziening van de defensieplanning en doctrine van de NAVO in de post-INF context. De vernietiging van het INF-verdrag zou Europa kunnen blootstellen aan Russische raketten. De VS insisteert nu dat China’s nieuwe raketten- en middellangeafstandscapaciteiten ook moeten opgenomen worden in eventuele nieuwe wapenbeheersingsvoorstellen.
Volgens de VS moet Europa erkennen dat veiligheid uitsluitend gegarandeerd kan worden samen, binnen de NAVO.
Vanuit Amerikaans oogpunt moest ervoor gezorgd worden dat Europa inzag dat veiligheid uitsluitend gegarandeerd kan worden samen, binnen de NAVO. Waarschuwend voor China’s snel uitbreidende militaire macht, argumenteerde Stoltenberg: “We moeten iets doen aan het feit dat China alsmaar dichter bij ons komt… We zien hen in Afrika; we zien hen in het Noordpoolgebied; we zien hen in cyberspace en China heeft nu het tweede grootste defensiebudget ter wereld. Chinese hypersonische wapens en raketten, zijn in staat om Europa te bereiken. Een de facto ‘operationele alliantie’ met Rusland wordt bewezen door recente militaire oefeningen in de Stille Oceaan, in Centraal-Azië en in de Baltische regio; en nu China meer betrokken raakt bij Europa via zijn ‘Belt and Road Initiative’, is het nodig geworden om zich vragen te stellen bij de strategische intenties van China’s Euraziatische project”.
Deze inspanningen om de Euro-Atlantische veiligheid te koppelen aan de Indo-Pacifische strategie vergroten het vooruitzicht op een mondiale NAVO. De idee van een militair bondgenootschap dat zowel de Atlantische als de Stille Oceaan bestrijkt, is al lang een aspiratie aan Amerikaanse zijde. De Zuid-Oost Aziatische Verdragsorganisatie (ZOAVO) werd opgericht in 1954 als een veiligheidspact tussen het Westen en de anti-communistische landen in Zuidoost-Azië. ZOAVA heeft zich nooit echt kunnen bekrachtigen en doordat de regionale staten hun nieuw verworven onafhankelijkheid wilden onderstrepen, werd het uiteindelijk ontbonden in 1977. Recenter heeft de NAVO via zijn ‘Partners across the globe’-programma sinds 2012 nieuwe banden gesmeed met Amerikaanse bondgenoten in de Aziatisch-Pacifische regio, waaronder Japan, Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea. In 2016 begon de NAVO zich af te stemmen op de Amerikaanse Indo-Pacifische prioriteiten en ging ze akkoord met een uitbreiding van haar maritieme veiligheidsoperaties, parallel aan de ‘Vrijheid van navigatie’-oefeningen van de VS (FONOP’s). Deze oefeningen zwengelen de militarisering van de Zuid-Chinese Zee aan. In 2018 kondigden het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk hun voornemen aan om zich aan te sluiten bij de VS-FONOP’s. Vervolgens stuurden deze twee landen, in een demonstratie van hun status als ‘grootmacht’, oorlogsschepen naar de regio om die van Australië en Japan te vervoegen.
De VS-FONOP’s zwengelen de militarisering van de Zuid-Chinese Zee aan.
Ondertussen begon het ‘Five Eyes’-beveiligingsnetwerk geheime informatie te delen met Duitsland, Japan en Frankrijk. Five Eyes, het samenwerkingsverband van de VS, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland rond informatievergaring, heeft een nieuw gewicht gekregen met de snelle ontwikkeling van de nieuwe technologieën. Het is het belangrijkste instrument voor surveillance van China’s buitenlandse activiteiten zoals cyberaanvallen. Dergelijke informatie wordt tot nu toe gedeeld met de andere Amerikaanse bondgenoten op bilaterale basis, maar alles wijst op een evolutie naar nauwere banden tussen de NAVO en Five Eyes, met het potentieel van een opwaardering van de Oost-Aziatische partnerschappen naar een uitgebreidere uitwisseling van inlichtingen, gezamenlijke planning en militaire oefeningen.
Het beveiligen van technologie
Hier komt men tot de kern van de zaak: het beveiligen van de communicatietechnologieën van de NAVO tegen de zogenaamde ‘Huawei-bedreiging’ (Huawei is een Chinese technologiereus die telecommunicatieapparatuur ontwikkelt en verkoopt, onder meer de 5de generatie mobiele netwerksystemen-5G, nvdr). Het is in de eerste plaats China’s concurrentie in de digitale wereld die de VS de grootste zorgen baart. China’s opkomst als een mondiale leider in de ontwikkeling van nieuwe technologieën en zijn duidelijk toenemende capaciteit om enorme hoeveelheden mondiale data te verzamelen, blijkt de wereld op een keerpunt te hebben gebracht.
Het is in de eerste plaats China’s concurrentie in de digitale wereld die de VS de grootste zorgen baart.
Met de NAVO en de Five Eyes-partners afhankelijk van 5G-netwerken, heerst er angst dat China de commerciële Huawei-netwerken zou kunnen gebruiken voor militaire doeleinden, o.a. om zich toegang te verschaffen tot hoogst geheime informatie die tussen de bondgenoten stroomt of zelfs om diensten te blokkeren in geval van een conflict. Onder het mom van een nationale bedreiging van de veiligheid verbood Trump Huawei op de Amerikaanse markt. Maar Europa heeft zo zijn twijfels. Bondskanselier Merkel bijvoorbeeld stond weigerachtig tegenover het discrimineren van één bedrijf of één land. Het is om het Huawai-verbod elders af te dwingen dat de VS de ideologische druk opvoerde. De retoriek draait volledig rond het beschermen van de vrijheid en de democratie, en het veiligstellen van de onbelemmerde stroom van informatie over de hele wereld. In werkelijkheid heeft de VS schrik voor het verlies van zijn technologische voorsprong.
Vormt China een bedreiging?
China heeft zijn militaire strijdkrachten op aanzienlijke schaal geüpgraded, inclusief zijn marine- en raketcapaciteiten. Ondanks een toename in 2019 tot 261 miljard dollar, blijft het militair budget van het land echter in het niet vallen in vergelijking met het Amerikaans militair budget van 732 miljard dollar, en is het slechts een fractie van het militair budget van de VS en zijn Aziatische partners samen. De militaire macht van de VS blijft veruit superieur aan die van China. De inspanningen van China zijn voornamelijk gericht op de eigen defensie.
De militaire macht van de VS blijft veruit superieur aan die van China.
Het is vooral de sterkte van het land op het vlak van A2AD (‘antiaccess and area denial’, defensieve wapensystemen of strategieën gericht op het voorkomen dat een vijand een strook land, zee of lucht kan innemen of doorkruisen, nvdr.) die het Amerikaans leger frustreert. China argumenteert dat de capaciteit hebben nog niet hetzelfde is als de intentie om die ook te gebruiken. Het heeft zich dusverre ook gehouden aan zijn nucleair beleid van ‘no-first-strike’ (d.w.z. dat het nooit als eerste een kernwapen zal inzetten). Een gelijkaardig engagement van de andere kernwapenstaten zou een voorwaarde moeten zijn van China om zich aan te sluiten bij eender welk nieuw wapenbeheersingsverdrag; net zoals de opname van raketten die afgevuurd worden vanop het water of vanuit de lucht en van grondraketten die onder het INF-verdrag vielen, een andere voorwaarde zou moeten zijn. China kan ook wijzen op zijn langdurige inspanningen, samen met Rusland, om tot een verdrag ter preventie van een wapenwedloop in de ruimte te komen (PAROS). De overeenkomst tussen de presidenten Obama en Xi Jinping over cyberbeveiliging uit 2015 had een zekere graad van succes.
Nadat Obama plots grotere aandacht op Azië vestigde in zijn buitenlands beleid (‘Asian pivot’), werkte Trump zijn Indo-Pacifische strategie uit. Dit in combinatie met een toenemende Koude Oorlogsmentaliteit, heeft China dichter bij Rusland gebracht om zijn veiligheid te waarborgen en om veiligheid en stabiliteit te bevorderen via multipolariteit. Gezamenlijke Chinees-Russische militaire oefeningen met India, Pakistan en Centraal-Aziatische staten, alsook met Zuid-Afrika demonstreren dit. China wil geen wapenwedloop aangaan met de VS. Het is niet van plan om het voorbeeld van de Sovjet-Unie te volgen en zijn eigen ondergang te riskeren.
China is niet van plan om zijn eigen ondergang te riskeren door een wapenwedloop aan te gaan met de VS.
Om de Amerikaanse hegemonie uit te dagen, is zijn gekozen strijdtoneel de digitale wereld, zijn gekozen race is die naar de technologische limieten – een pre-wapenwedloop rond innovatie, iets waarop de ‘full-spectrum dominantie’ van het VS-leger volledig vertrouwt voor het behoud van zijn voordeel.
De NAVO onderneemt stappen maar Europa is voorzichtiger
Hoewel Stoltenberg zo voorzichtig was om op de NAVO-top van Londen te erkennen dat China’s opkomst “zowel opportuniteiten als uitdagingen met zich meebrengt”, was er algemene overeenstemming over het feit dat China “deel uitmaakt van onze strategische omgeving” en dat de NAVO zijn antwoord op uitdagingen ten gevolge van China’s groeiende invloed moet coördineren. De ambitie om een NAVO ruimtemacht te bewerkstelligen, was een opmerkelijke indicatie van de bereidheid van de bondgenoten om China’s opkomst als een rivaliserende militaire macht af te weren. Er werd ook overeengekomen om meer instrumenten te ontwikkelen om te reageren op cyberaanvallen. En terwijl een maritieme NAVO taskforce in de Zuid Chinese Zee nog veraf ligt, moet de maritieme allure van de organisatie versterkt worden. Met de Amerikaanse Koude Oorlogsvoerders die de NAVO-samenwerking met Japan en Australië willen opvoeren als antwoord op de Russische en Chinese multipolaire beweging, was de oproep om de politieke coördinatie van de NAVO verder te versterken van groot belang. Het opende de deur naar breder overleg met deze Indo-Pacifische partners. Het akkoord van de NAVO-top over de coördinatie van wapenbeheersing kan een forum bieden om te pleiten voor de uitbreiding van een verdrag over nucleaire middellangeafstandsraketten dat China omvat, maar is in feite een inperkingsmiddel als voorbereidende stap naar een breder internationaal front tegen Chinese invloed. Maar wat misschien het meest opviel aan het communiqué van de NAVO-top van 2019, was dat er geen gewag gemaakt werd van een Huawei-verbod, ondanks het feit dat alle leiders zich ertoe verbonden “veilige” 5G-communicatie te verzekeren in hun landen. Op dit vlak schoot het VS-doel van een verenigd anti-China front binnen de NAVO dus te kort.
Gedurende 2020 bleef de VS voortdurend druk zetten op de Europese NAVO-leden. VS-vertegenwoordigers wilden in februari het Huawei-verbod doordrukken op de Veiligheidsconferentie in München. Ze werden geconfronteerd met een lauwe reactie van Europa. Een commentator verklaarde daarop: “Er is nog nooit zo’n grote kloof geweest met de manier waarop de Amerikanen veiligheid definiëren als nu”. Vanuit Europees oogpunt staat een vertraging van de toepassing van 5G gelijk aan het verder terugvallen in de 4de technologisch-industriële revolutie, met het risico te degraderen naar de marges van de competitieve wedloop tussen de VS en China. Huawei biedt een goedkope upgrade naar 5G-netwerken en ongeveer de helft van de 65 gerelateerde commerciële deals werden gesloten met Europese klanten. De VS eiste dat zijn bondgenoten hun economische belangen terzijde schoven en veiligheid op de eerste plaats zetten - een veiligheid gedefinieerd door de VS. Maar hoe belangrijk, zouden de Europeanen zich kunnen afvragen, is de Amerikaanse ambitie om de nieuwe technologieën te domineren voor hén?
Washington eist dat zijn bondgenoten hun economische belangen terzijde schuiven en prioriteit geven aan veiligheid zoals gedefinieerd door de VS.
Er is nog een aspect verbonden aan de Europese terughoudendheid in dit verband. Vooral West-Europese bondgenoten zien de uitbreiding van de NAVO van het gebied van de veiligheid naar economische aangelegenheden, als inmenging in de regulerende rol van de nationale en EU-besturen. Door vragen op te werpen rond China’s investeringen in belangrijke infrastructuur, verlegt Stoltenberg de grenzen van de basisfocus van de NAVO. Volgens zijn visie -NATO 2030- moet de organisatie nauwer samenwerken met de industrie en wetenschappelijke onderzoeksinstituten. De macht van Europese regeringen over zaken als buitenlandse directe investeringen en hun technologie-beleid wordt op die manier ingeperkt om de technologische voorsprong van het Westen op China te kunnen behouden.
Conclusie
Europese staten hebben zich verzet tegen de VS wanneer dat land tegen hun belangen handelde, bijvoorbeeld in het geval van de Irakoorlog. Het aandringen van de VS op een anti-China NAVO dreigde Europa te verdelen. De politieke verdeeldheid tijdens de top van december 2019 had zo’n grote tol geëist dat de NAVO-leiders verdere besprekingen uitstelden tot 2021, als Stoltenberg de resultaten van zijn ‘reflectieproces’ over het versterken van ‘de politieke dimensie’ van de NAVO gepresenteerd heeft. Toch waren de kleine verschuivingen die bereikt werden in de positie van de NAVO mogelijk voldoende om de Amerikaanse minister van Defensie, Mark Esper, aan te moedigen om China enkele dagen na de top te bestempelen als de topprioriteit van het VS-leger, vóór Rusland. Sindsdien -terwijl het vernietigende COVID-19 virus door de wereld raast en de mensen het uitschreeuwen voor mondiale samenwerking in de strijd tegen deze ramp- zijn de relaties tussen de VS en China op alarmerende wijze verslechterd, niet in de laatste plaats aangedreven door de racistische retoriek van Trump. Disputen over handel en technologie werden verheven naar het ideologische domein van een nieuwe Koude Oorlog, waarbij de VS in toenemende mate druk uitoefende op de NAVO-leden met het oog op een totale loskoppeling van China.
Disputen over handel en technologie werden verheven naar het ideologische domein van een nieuwe Koude Oorlog
Hoewel de ‘Government Communications Headquarters’ (GCHQ) van het Verenigd Koninkrijk de betrokkenheid bij Huawei aanvankelijk beheersbaar had verklaard, zwichtte de Johnson-regering en sloot ze Huawei in juli 2020 uit van de Britse 5G-netwerken. Alle ogen waren daarna gericht op Duitsland. (De EU weerstaat tot nog toe een verbod op Huawei-technologieën, maar heel wat Europese NAVO-landen geven toe aan de Amerikaanse druk door het moeilijker te maken voor het bedrijf om hun markten te betreden, nvdr.)
Een mondiale NAVO die niet alleen een politiek-ideologische maar ook een economische en technologische bipolaire splitsing opdringt, wordt door sommigen gezien als de doelstelling van de eeuw. China heeft ondertussen zijn inspanningen om toenadering te zoeken tot Europa opgevoerd. Het roept op tot een versterking van de dialoog en samenwerking met de NAVO rond thema’s als Afghanistan, het Midden-Oosten, Iran, evenals wapenbeheersing. Zitten de Europeanen gevangen tussen het oude Atlantisme en een nieuw langere termijn evenwicht in de richting van Eurazië, dat de uitdaging kan aangaan van een herpositionering en van een radicale herziening van de betekenis van veiligheid die daarmee gepaard gaat?
Dr. Clegg is onafhankelijk onderzoekster en schrijft o.a. over de ontwikkeling en de internationale rol van China. Haar boek ‘China’s Global Strategy: towards a multipolar world’ werd gepubliceerd bij Pluto Press in 2010.
