Mondiale NAVO en de terugkeer van ‘de niet-gebonden landen’ in de geopolitiek 

Image
Het fiasco van de dialoog tussen China en de Verenigde Staten belooft weinig goeds voor de toekomst
Illustratie: Priyam Patel
Mondiale NAVO en de terugkeer van ‘de niet-gebonden landen’ in de geopolitiek 
Artikel
10 minuten

Kort na 9/11 zei de toenmalig Britse premier Tony Blair in een toespraak: "De caleidoscoop is geschud. De stukjes zijn in beweging. Laten we, voordat ze weer stilliggen, een nieuwe orde scheppen in de wereld om ons heen." Het lijkt een bijzonder treffende beschrijving voor wat er op dit moment geopolitiek gaande is rond de Oekraïne-crisis. 

Het was na 9/11 dat Bush een versnelling hoger schakelde om "het unipolaire moment te benutten" – iets wat helemaal mislukte vanwege de niet te stuiten opmars van de multipolaire wereld. Het heersende model was toen dat van één dominante supermacht, de VS, met daarnaast vier grote mogendheden - China, Rusland, de EU en Japan. De volgende 20 jaar ontstonden er meer evenwichtige machtsverhoudingen, vooral met de opkomst van China, dat heeft geprobeerd de EU en Japan bij zijn 'Belt and Road Initiative' te betrekken. De VS ondervond dat het een probleem was om zijn dominante positie te behouden. Het was het begin van een strategische wending richting 'containment', de indamming van China.

De Oekraïne-crisis is op dit ogenblik de katalysator die zorgt voor een snellere ontwikkeling van deze langetermijntrends. 

Nieuwe geopolitieke orde

De VS heeft de onrust in Oekraïne laten oplaaien als een middel om het oorspronkelijke NAVO-project te vernieuwen en te versterken - Duitsland moest liggen, Rusland moest ophoepelen en de VS opkomen. Tegelijkertijd heeft de NAVO, terwijl ze haar bereik over heel Europa uitbreidt, ook haar tentakels wereldwijd uitgestrekt, onder meer door een 40-koppige coalitie samen te stellen die Rusland moet breken met wapens en sancties. 

Er is de nodige druk uitgeoefend om alle resterende weerstand tegen militarisering weg te nemen. Zowel Duitsland als Japan -de voormalige asmogendheden- herbewapenen zich en er werd een einde gemaakt aan de langdurige niet-gebondenheid van Finland en Zweden. Het mondiale wapenbeheersingssysteem had al eerder ernstige schade opgelopen met de opzegging in 2019 van het 'Intermediate-Range Nuclear Forces'-verdrag (INF-verdrag).

Terwijl de oorlog verder gaat hebben VS-minister van Buitenlandse Zaken Blinken en president Biden overduidelijk laten weten dat, wat de VS betreft, de steun voor Oekraïne niet alleen over Europese veiligheid gaat, maar deel uitmaakt van een epische wereldwijde strijd tegen 'autocratie'. Deze morele kruistocht gaat nu verder en is een strategie geworden om de hele wereld te verdelen en te destabiliseren. Samen met haar partners in de Stille Oceaan, Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland, heeft de NAVO tijdens haar laatste top in juni de weg geëffend om deze morele opdeling tijdens het volgende decennium ook een militaire kant te geven.  

Al in het NAVO 2030-rapport van vorig jaar werd het voornemen verwoord: “Eerst Rusland, dan China”, nu gooit het nieuw Strategisch Concept van de NAVO de twee machten op één hoop, hun partnerschap wordt gezien als een manier om “elkaar aan te moedigen om de op regels gebaseerde internationale orde te ondermijnen” en “onze waarden en belangen tegen te gaan”.

In overeenstemming met de 'waarden en belangen' van de NAVO, kan deze 'orde' in wezen niets anders zijn dan een orde waarin alleen Westerse 'democratieën' als legitiem worden beschouwd. In feite is dat een ondermijning van de Verenigde Naties.  

En inderdaad, de VS probeert China te provoceren betreffende Taiwan zoals het met Rusland deed betreffende Oekraïne. de VS wil een einde maken aan het één-China-beleid (dat de Volksrepubliek China erkent als de enige Chinese natie) en negeert het feit dat daar waar Oekraïne een onafhankelijke staat is, Taiwan door de VN en de meeste landen erkent wordt als een zelfbesturend gebied dat deel uitmaakt van China. 

Taiwan is strategisch geplaatst te midden van de keten van Amerikaanse militaire bases in de regio en van VS-bondgenoten -van Japan tot Australië- die de toegang tot de Stille Oceaan voor China kunnen afsluiten. De erkenning door de VN dat Taiwan deel uitmaakt van China is het belangrijkste beletsel voor de VS om het land te kunnen isoleren van de rest van de wereld. Een nieuwe op regels gebaseerde wereldorde zou de erkenning van een democratisch Taiwan als soevereine onafhankelijke staat mogelijk maken.

Het VK in het nucleaire hart van de NAVO

Vanuit mijn land, het Verenigd Koninkrijk, dat in het hart van de nucleair bewapende NAVO ligt, is duidelijk te zien wat het volledige mondiale potentieel is van de strategie die de VS/NAVO ontwikkelt om China te beteugelen - een 'plan de campagne' dat als een python de belangrijkste kanalen van de groeiende invloed van China in een wurggreep wil houden.

Ten eerste is er het trilateraal veiligheidspact AUKUS, waarvan het VK samen met de VS en Australië lid is. Het maakt van Australië een enorme vooruitgeschoven basis voor het Amerikaans leger en een basis voor nucleaire onderzeeërs. Op deze manier zal Australië dienen als het zuidelijke sluitstuk van de keten van militaire bases in de Pacifische regio die de maritieme route van het Chinese Belt and Road Initiative (BRI) -een mondiale transport- en ontwikkelingsstrategie- moet blokkeren.

Ten tweede is het goed mogelijk dat de landroute van het BRI door Eurazië (de ‘nieuwe zijderoute’ over land) wordt tegengehouden door een nieuw militair partnerschap tussen Japan en Duitsland. De back-up van kernwapens kan komen van de Amerikaanse militaire basis in Lakenheath, Suffolk, nu VS-kernkoppen misschien terugkeren naar Britse bodem. De basis in Lakenheath zou bovendien de flexibele en efficiënte inzet van kernwapens in heel Europa mogelijk maken.

Een paar weken geleden verschenen Amerikaanse en Franse nucleaire onderzeeërs onverwacht in de Britse nucleaire basis Faslane, in Schotland. Dit maakt de mogelijkheid van een nieuwe atoombasis van de NAVO in het VK, waarschijnlijker. Het zou een steunpunt zijn voor het Noordpoolgebied. Er is hier ongetwijfeld een verband met het feit dat de NAVO zijn opwachting maakt in Finland en Zweden, opdat China daar als de ijskap smelt geen nieuwe handelsroute zou openen.

Dus onder de dekmantel van de Oekraïne-crisis ontvouwt de VS in sneltempo zijn langetermijnplannen om de belangrijkste land- en zeeroutes van China af te snijden, door onder de NAVO-paraplu nieuwe militaire bondgenootschappen te verwerven en oude te versterken.

Het VS-imperium ('US Empire') draait inderdaad aan de caleidoscoop om het multipolaire patroon met zijn vijf machten te verstoren. De Verenigde Staten grijpt het moment aan om Rusland te verpletteren en China te isoleren, en om Europa en Japan te onderwerpen aan een nieuwe Amerikaanse militaire hegemonie. Het voorkomt verder dat er nieuwe machtspolen ontstaan, bijvoorbeeld door te proberen India in te lijven.

De VS wil Rusland en China in een omheinde ruimte samendrijven door zoveel mogelijk landen in de rest van de wereld aan zich te binden, en de eigen macht herstellen door zijn militaire en fossiele brandstoffenindustrieën te laten herleven en door het wereldwijde financiële systeem verder te manipuleren. 

Nogmaals, het doel van deze mondiale tweedeling is een einde te maken aan het bestaan van de Verenigde Naties.

De rest herrijst

Maar in plaats van een scheiding tussen de zogenaamde 'democratieën' en 'autocratieën' te bewerkstelligen, is het de kloof tussen het Westen en de Rest die duidelijker wordt. Het groot aantal onthoudingen onder de landen van het mondiale Zuiden bij VN-moties om Rusland te veroordelen en te isoleren; de wijdverbreide terughoudendheid om sancties tegen Rusland toe te passen in de ontwikkelende landen; de koele reacties op Bidens diplomatieke toenadering tot Zuidoost-Azië, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika – dit alles leidt ertoe dat er weer gesproken wordt over een nieuwe niet-gebonden beweging. 

Eerst is het belangrijk om eens na te denken over de redenen waarom landen in het mondiale Zuiden steeds terughoudender zijn om het Amerikaans leiderschap te volgen. Er zijn veel motieven die aanleiding geven tot onvrede bij die landen - zo is er het chaotische vertrek van de NAVO uit Afghanistan na 20 jaar van afbraak, de onbetrouwbare aard van het Amerikaanse politieke systeem en het buitenlands beleid, enzovoort.

Daar komt nu nog bij dat de wijze waarop de VS het mondiale financiële systeem als een wapen inzet, over de hele wereld een schokgolf heeft veroorzaakt. Immers, als de VS in staat is om Rusland de toegang tot dat systeem te ontzeggen, kunnen anderen die zich misschien niet willen conformeren aan het Amerikaans beleid, bijvoorbeeld op het gebied van het milieu, dan op dezelfde manier worden uitgesloten van het wereldwijde financiële systeem?

De VS zegt dat elk land vrij is om te kiezen, maar landen worden eigenlijk gedwongen met zijn morele kruistocht in te stemmen. Dit beperkt de soevereiniteit van andere naties. Dan is er nog de reële angst om, net als Oekraïne, in een proxy-oorlog (een oorlog bij volmacht) terecht te komen, zeker nu de VS plannen aankondigt om Rusland en China uit Latijns-Amerika, Afrika en het Caribisch gebied te verdrijven en Azië te verdelen. 

En natuurlijk zijn er de stijgende prijzen van voedsel en energie - de laatste druppel na COVID, klimaatverandering, armoede en schulden-  waardoor het duidelijk wordt dat de wereld zoals die momenteel opereert onder de door de VS geleide instellingen, er niet in slaagt om te werken aan de behoeften van ontwikkelingslanden.

De weg naar niet-gebondenheid

Maar in hoeverre zijn al die motieven genoeg om te komen tot een beweging van niet-gebonden landen die coherent genoeg is om oppositie te voeren?

Een nieuwe beweging van niet-gebonden landen moet meer zijn dan een coalitie van nee-zeggers. De ontwrichting in de wereld is zo monumentaal dat er in het belang van de vrede niet alleen een fundamentele vernieuwing van de VN-beginselen noodzakelijk is, maar ook een volledige reorganisatie van de mondiale instellingen en een alternatief voor het op de Amerikaanse dollar gebaseerde financiële systeem.

Dat de ontwikkelingslanden worden geconfronteerd met zo'n enorme hervormingsagenda om hun toekomst veilig te kunnen stellen, is -zeker gezien hun relatief zwakke positie in de wereldorde- een zeer ontnuchterende gedachte.

De Amerikaanse supermacht is de afgelopen decennia dan wel verzwakt, maar de verdeeldheid in de Derde Wereld of het mondiale Zuiden is tegelijkertijd groter geworden. Er zijn de BRICS-landen, de grote opkomende economieën van China, Rusland, Brazilië, India en Zuid-Afrika), en de verarmde ‘minst ontwikkelde economieën’, en er is een gebrek aan coördinatie om ontwikkeling te bevorderen.  

Binnen de BRICS is er een tendens geweest om vooral voor de eigen regionale macht en status te zorgen – wel het idee van multipolariteit, maar vermengd met het soort grootmacht-chauvinisme waar Poetin volgens mij aan leed toen hij het bevel gaf tot de invasie van Oekraïne.

Voor een echte multipolaire agenda moeten de BRICS-machten hun rivaliteiten achter zich laten. Regeringen van natiestaten zullen populistische factionalistische tendensen moeten bestrijden en proberen een einde te maken aan het neoliberale kortetermijndenken ten gunste van staatsplanning voor ontwikkeling op langere termijn. Daarbij is het nodig dat die staten voortbouwen op regionale complementariteit en Zuid-Zuidsamenwerking.

Waar het op aankomt bij de strijd tussen trends in de hervorming van de wereldorde, is dat de ontwikkelingslanden ernaar streven om aan het voorfront te komen van de 4de industriële revolutie, zodat de nieuwe industrieën – de hi-rech en digitale sectoren, hernieuwbare energie, enzovoort –van het mondiale Noorden verhuizen naar het Zuiden. De verschuiving van die sectoren kan de basis leggen voor de verandering van het wereldwijde financiële systeem.

De 14de BRICS-top die eind juni in Beijing is afgerond, heeft hiermee een begin gemaakt en de groep van ongelijksoortige landen verenigt rond oproepen om een nieuwe impuls te geven aan de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de VN (2030). Er was ook een oproep om het IMF, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie te herstructureren. De nadruk lag daarbij op een grotere deelname van Afrika.

Het gecombineerde Bruto Binnenlands Product (BBP) van de BRICS-landen (23,5 miljard dollar) komt momenteel overeen met twee derde van dat van de G7 (34 miljard dollar). Deze verhouding zou echter tegen 2030 aanzienlijk kunnen kantelen, onder meer door de plannen om de komende twee jaren nieuwe leden toe te voegen aan de BRICS-groep.

Tegelijkertijd, dragen de VS en Europa de kosten van de Oekraïne-oorlog. Daardoor stagneren ze en staan ze op de rand van een recessie. Opkomende economieën kunnen dan opnieuw het voortouw nemen in de economische groei. Via Zuid-Zuidhandel -handel tussen de BRICS-landen en handel binnen de verschillende BRICS-regio's- zou de groep naar verwachting tegen het einde van het decennium meer dan de helft van de wereldhandel voor zijn rekening nemen. 

Conclusie

De jaren 2020 worden een steeds turbulenter decennium. Het is aan socialisten om een strategie te bepalen - om een nuchtere beoordeling te maken van sterke en zwakke punten, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen objectieve voorwaarden en subjectief bewustzijn. Laat links een duidelijk onderscheid maken tussen multipolariteit, anti-imperialisme en de strategie tegen het hegemonisme die nodig zijn om tegenstellingen tussen de imperialistische machten uit te buiten en de verdeeldheid in de wereld te voorkomen.

China van zijn kant stimuleert Europa om zijn strategische autonomie te versterken en tegelijkertijd Japan te integreren in het kader van het 'Regional Comprehensive Economic Partnership' (RCEP), een vrijhandelsovereenkomst tussen 15 Aziatisch-Pacifische landen (waaronder China, Japan en Australië). Tegelijkertijd komt Beijing met een dubbel voorstel: het 'Global Development Initiative' om de neiging naar ontkoppeling tegen te gaan en het 'Global Security Initiative' om te voorkomen dat een Nieuwe Koude Oorlog de wereld verdeelt. Dit biedt het gefragmenteerde mondiale Zuiden een goede basis om van te vertrekken voor een hervorming van de wereld op lange termijn.

Deze tekst is een bewerking door Dirk Nimmegeers van een toespraak door Jenny Clegg op een webinar van 'Friends of Socialist China' , 11 juni 2022.

 


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Thema

Basisinfo

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.


Source URL: https://vrede.be/nieuws/mondiale-navo-en-de-terugkeer-van-de-niet-gebonden-landen-de-geopolitiek