In 2013 lanceerde de NAVO een investeringsplan van 348 miljoen dollar ter vernieuwing van de infrastructuur van luchtmachtbasissen in de vijf Europese landen waar VS-kernwapens gestationeerd zijn. Hiermee wil de NAVO zijn capaciteit verzekeren om nucleaire wapens te ontplooien. Het investeringsplan loopt nog tot 2026. Uit Pentagon-documenten blijkt nu dat het Verenigd Koninkrijk (VK) in 2022 in alle stilte is toegevoegd aan de lijst van Europese landen waar de VS investeert in de upgrade van luchtmachtbasissen. Er wordt niet gespecificeerd over welke Britse basis het gaat, maar vermoedelijk is het RAF Lakenheath aangezien die in het verleden al VS-kernwapens heeft gehost.

Kernwapens in Europa

Tijdens de Koude Oorlog werden in het kader van de nucleaire afschrikkingsdoctrine van de NAVO duizenden VS-kernwapens ontplooid in Europa. Hoewel er sinds het einde van de Koude Oorlog heel wat kernwapens teruggetrokken werden, is de 'nuclear sharing'-regeling nog altijd een van de hoekstenen van het nucleair beleid van de NAVO.

Zo'n 100  à 150 B61-thermonucleaire zwaartekrachtbommen uit de VS liggen vandaag in NAVO-verband verspreid over luchtmachtbasissen in Duitsland, Italië, Nederland, België en Turkije. De VS heeft de volledige controle over deze kernwapens. Piloten van de gastlanden moeten wel paraat staan om de kernbommen af te werpen van zodra de VS daartoe besloten heeft. 

De B61-kernbommen in Europa -ook die in de Belgische luchtmachtbasis van Kleine-Brogel- worden in de nabije toekomst vervangen door geüpgradede exemplaren van het type B61 12, waarvan de productie in 2022 werd opgestart. De nieuwe kernbommen zijn nauwkeuriger en variabel in vernietigingskracht. Deze kenmerken maken ze gemakkelijker inzetbaar, waardoor de waarschijnlijkheid dat ze ooit gebruikt worden, toeneemt. Het maakt van de B61 12 het gevaarlijkste kernwapen in het VS-arsenaal.

De VS-kernbommen in NAVO-verband zijn overigens niet de enige nucleaire wapens in Europa. NAVO-lidstaten Frankrijk en het VK hebben elk hun eigen arsenalen. Frankrijk beschikt over 290 kernkoppen terwijl het VK er 225 heeft. In 2021 kondigde de Britse regering bovendien aan dat het haar kernwapenarsenaal zou uitbreiden tot maximum 260 kernkoppen vanwege “de veranderde veiligheidssituatie”. De honderden kernwapens die aanwezig zijn in Europa maken van het continent een belangrijk doelwit in een potentiële (nucleaire) confrontatie tussen de NAVO en zijn ‘rivalen’.

VS-kernwapens in het VK

Het is merkwaardig dat het VK is toegevoegd aan de Pentagon-lijst van Europese landen die upgrades ontvangen voor hun NAVO-kernwapensites, aangezien er sinds 2008 geen VS-kernwapens meer aanwezig zijn op Brits grondgebied. Het was Hans Kristensen, verbonden aan de ‘Federation of American Scientists’ (FAS), die de wijziging opmerkte in een document gedateerd op 29 maart 2022 dat voorgelegd werd aan het Congres als onderdeel van de verantwoording van de begroting voor het fiscaal jaar 2023. In een paragraaf over de bijdrage van de VS aan het infrastructuurbudget van de NAVO wordt het VK inderdaad plotseling vernoemd naast de vijf gekende Europese landen die kernbommen op hun grondgebied hebben. Dit doet vermoeden dat het VK zich opnieuw opmaakt om VS-kernwapens te ontvangen. Het valt zelfs niet uit te sluiten dat ze er ondertussen al liggen.  

NAVO-secretaris-generaal, Jens Stoltenberg, verklaarde in december 2021 nochtans dat de NAVO geen plannen had “om kernwapens te stationeren in Europese landen behalve in die waar we al kernwapens hebben als onderdeel van onze afschrikking." Toen het nieuws over de mogelijke komst van VS-kernwapens naar het VK uitlekte, probeerden verschillende Britse parlementsleden te achterhalen hoe de vork nu precies in de steel zit, maar de Tory-regering weigert systematisch te bevestigen of te ontkennen dat er plannen bestaan om nucleaire wapens uit de VS te stationeren in het land.

De Britse regering weigert systematisch de mogelijke stationering van VS-kernwapens in het VK te bevestigen of te ontkennen.

De meest voor de hand liggende site in het VK om VS-kernwapens te hosten is volgens experten de militaire basis RAF Lakenheath, zo’n 100 kilometer ten noordoosten van Londen. Van 1954 tot 2008 lagen er B61-kernbommen op deze luchtmachtbasis (110 exemplaren aan het begin van de jaren 2000), dus alle nodige infrastructuur is er reeds aanwezig. Er zijn 33 ondergrondse opslagkluizen op de site.

Hoewel RAF Lakenheath een Britse basis is, wordt ze volledig zelfstandig uitgebaat door de luchtmacht van de VS en zijn er uitsluitend Amerikaanse strijdkrachten gestationeerd. Lakenheath is onder meer de thuisbasis van de ‘48th Fighter Wing’, een eenheid die beschikt over F35A-gevechtsvliegtuigen. Deze toestellen zijn technisch uitgerust om de nieuwe B61 12-kernbommen te kunnen dragen en afwerpen – nog een indicatie dat VS-kernwapens mogelijk hun opwachting maken in het VK.

Het is niet duidelijk of het zou gaan om nieuwe kernwapens die aangevoerd worden van over de oceaan, of dat er een verschuiving zou plaatsvinden onder de reeds in Europa aanwezige kernwapens.

In het eerste geval zou dit een verhoging van het totaal aantal VS-kernwapens in Europa betekenen. In de huidige oorlogscontext, waarbij de NAVO in de praktijk eigenlijk in een proxy-oorlog verwikkeld is met Rusland, zou een dergelijke demarche door Moskou ongetwijfeld beschouwd worden als een rechtstreekse militaire provocatie en een escalerend effect kunnen hebben. Een verandering in de nucleaire positie van de NAVO in Europa zou allerlei vergeldingsmaatregelen kunnen uitlokken, zoals bijvoorbeeld de stationering van Russische kernwapens in Wit-Rusland, dat onlangs zijn grondwet heeft gewijzigd om dit mogelijk te maken.

Men vermoedt wel dat het VK op de lijst van te moderniseren Europese nucleaire basissen werd gezet vóór de inval van Rusland in Oekraïne. (De vorige lijst -zonder het VK- die ter verantwoording werd voorgelegd aan het Congres dateert van 18 januari 2021, wat betekent dat de wijziging werd doorgevoerd tussen 18 januari 2021 en 29 maart 2022.) Hoe dan ook werd de beslissing genomen te midden van een snel toenemend vijandig klimaat tussen de NAVO enerzijds, en Rusland en China anderzijds.   

RAF Lakenheath kan ook worden toegevoegd als actieve nucleaire basis om het mogelijk te maken kernwapens te ontvangen vanuit andere locaties in Europa als dat nodig geacht wordt. Deze optie zou het aantal VS-kernwapens in Europa niet verhogen, maar zou de flexibiliteit van de bestaande nucleaire inzet binnen Europa aanzienlijk vergroten. Sommige experten speculeren dat het VK wel eens de bestemming zou kunnen zijn voor VS-kernbommen die teruggetrokken worden uit de Turkse luchtmachtbasis van İncirlik. 

Of de mogelijke komst van VS-kernwapens naar het VK nu het gevolg is van een herverdeling van het aantal in Europa aanwezige exemplaren of van de aanvoer van extra kernbommen, beide scenario’s zouden een nefaste invloed hebben op de Europese en bij uitbreiding mondiale veiligheidssituatie.

Nucleaire dreiging

Eind januari onthulde het ‘Bulletin of the Atomic Scientists’ de nieuwe stand van de ‘Doomsday Clock’, die aangeeft hoe dicht de mensheid zich bevindt bij een zelf veroorzaakte vernietiging van de planeet - gesymboliseerd door 12 uur middernacht. Het is vandaag 90 seconden voor 12! Nooit eerder stonden de wijzers zo dicht bij de totale ondergang. De oorlog in Oekraïne is een belangrijke factor bij de verhoging van de nucleaire dreiging, maar de huidige moderniserings- en uitbreidingsprogramma’s van de kernwapenstaten dragen hier ook toe bij.

Indien de VS effectief beslist om opnieuw kernwapens te ontplooien in het Verenigd Koninkrijk -op korte of lange termijn- zal dit de nucleaire dreiging alleen maar opdrijven. Onder het mom van een collectieve veiligheid onder NAVO-paraplu, zorgen de voorwaarts ontplooide VS-kernbommen enkel en alleen voor destabilisering en een verhoogd risico op nucleaire confrontatie. Alleen de terugtrekking van alle VS/NAVO kernwapens uit Europa zou de spanningen in deze gevaarlijke tijden helpen verminderen.