De militaire basissen RAF Akrotiri en RAF Dhekelia zijn Britse koloniale overblijfselen die ook onderdak bieden aan troepen en inlichtingenagenten uit de VS. Ze vormen een affront voor de Cypriotische soevereiniteit en een smet op het internationale aanzien van het Verenigd Koninkrijk. Ze moeten dringend gesloten worden.
Ondanks de recente koerswijziging in het discours met betrekking tot Israël, blijft het Verenigd Koninkrijk nauw betrokken bij de genocide op de Palestijnen. Vanuit de Britse luchtmachtbasis Akrotiri op Cyprus stijgen spionagevluchten op die rechtstreeks inlichtingen naar het Israëlisch leger sturen, waaronder data over doelwitten.
In mei kondigde het Verenigd Koninkrijk (VK) aan dat het de besprekingen met Israël over een nieuwe handelsovereenkomst had opgeschort, en sancties had opgelegd aan een handvol kolonisten en enkele bedrijven die betrokken zijn bij de bouw van nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Deze actie ging gepaard met de hardste woorden die minister van Buitenlandse Zaken David Lammy heeft uitgesproken over Israël sinds het begin van de genocide in 2023. Hij uitte rechtstreeks kritiek op het “extremisme” van Israëlische ministers, maar verzuimde de Israëlische acties te bestempelen als een genocide.
Zijn acties en woorden worden ernstig ondermijnd en klinken hol in het licht van de aanhoudende steun van het VK voor Israël. Slechts enkele weken na de opschorting van de handelsbesprekingen verscheen Lord Ian Austin, een handelsgezant van de regering, aartszionist en voornaamste Corbyn-saboteur, in Haifa om de handelsbetrekkingen met Israël te promoten.
In september 2024 had de regering van premier Starmer de wapenexportvergunningen naar Israël gedeeltelijk opgeschort, maar enkele weken geleden onthulde een rapport van ‘Progressive International’, ‘Palestinian Youth Movement’ en ‘Workers for a Free Palestine’ dat de Britse wapenexport naar Israël is toegenomen sinds die gedeeltelijke opschorting. Dit riep de verdenking op dat de aangekondigde maatregelen weinig effect hadden of als rookgordijn dienden om de militaire steun alsnog voort te zetten.
Hoewel handel en wapenexport belangrijk zijn, vormen ze niet de belangrijkste materiële bijdrage van het VK aan Israëls genocide in Gaza. Die rol is weggelegd voor het voorzien van inlichtingen, verzameld via de Britse militaire basissen op Cyprus, RAF Akrotiri en RAF Dhekelia.
Deze basissen worden niet gehuurd van gastland Cyprus, maar zijn Brits soeverein gebied, vergelijkbaar met overzeese gebieden als Gibraltar of Bermuda, maar dan zonder autonomie, verkiezingen of enige vorm van burgerlijk bestuur. Cyprus heeft bijgevolg geen macht over deze basissen, die wel drie procent van de landmassa van het eiland beslaan. Aan het hoofd van deze basissen staat een militaire officier van het Ministerie van Defensie in Westminster, momenteel vice-maarschalk Peter Squires, bevelhebber van de Britse troepen in Cyprus.
De basissen op Cyprus hebben altijd een inlichtingen-rol gespeeld. De Britse beslissing om het grondgebied te behouden en illegaal af te scheiden van Cyprus na diens onafhankelijkheid in 1960, was deels te danken aan het nut van de basissen als afluisterposten en stations voor het verzamelen van signalen in West-Azië. In 1974 verhinderde de VS een Brits plan om de basissen te sluiten. De VS erkende de belangrijke mogelijkheden van de basissen om signalen te verzamelen en stemde ermee in om een onbekend deel van de kosten voor het behoud ervan op zich te nemen in ruil voor de voortzetting van zijn activiteiten en een grotere toegang.
Het inlichtingenaspect van de basissen wordt geleid door het ‘Government Communications Headquarters’, een tak van de Britse staat die nog geheimer is en nog minder verantwoordingsplicht heeft dan het Ministerie van Defensie.
Britse spionagemissies boven Gaza vanuit Cyprus gebeuren met Shadow R1-vliegtuigen, die sinds oktober 2023 doorgaans meer dan vijf uur durende missies uitvoeren, vaak meerdere keren per week. De onderzoeksjournalist Matt Kennard heeft het voortouw genomen bij het tracken, documenteren en wereldkundig maken van deze aanhoudende vluchten. De vliegtuigen hebben de mogelijkheid om gedetailleerde optische informatie te verzamelen, wat in de praktijk betekent dat ze objecten en gebeurtenissen op het terrein in hoge kwaliteit kunnen zien. Daarnaast beschikken ze over nog andere sensoren. De verzamelde data worden rechtstreeks doorgegeven aan Israël en worden naar alle waarschijnlijkheid gebruikt om de aanvallen in Gaza te sturen. Het staat vast dat Israël grote aantallen burgers afslacht in Gaza, en er steden, ziekenhuizen en scholen met de grond gelijkmaakt - allemaal met de hulp van Britse inlichtingen.
De Britse basissen worden ook gebruikt om militaire cargo naar Israël te transporteren en fungeren als tussenstation voor transporten van de VS-’Special Forces’ naar Gaza. Ze hebben mogelijk ook als stopplaats gefungeerd voor vliegtuigen van de Israëlische luchtmacht.
De basissen hebben talloze nefaste functies en doen dienst als een uiterst effectief, multifunctioneel hulpmiddel voor Britse en VS-steun aan de Israëlische genocide. Geen van deze functies staan op zichzelf, maar worden gecoördineerd met het oog op maximale effectieve steun aan Israël. Daarbij wordt het hoogste niveau van geheimhouding gehandhaafd. Cyprus vormt een perfecte locatie voor deze operaties: gemilitariseerde kolonies, waar geen verantwoordingsplicht geldt, zijn historisch gezien nuttig geweest voor dergelijke functies.
Het belang van een militaire basis wordt rechtstreeks beïnvloed door de aard van zijn status als kolonie - ondemocratisch, zonder stemgerechtigde lokale bevolking, met een dubieus rechtssysteem, onder militair bewind, met geweld onder bezetting gehouden, enz.
Het gebruik van de Diego Garcia-basis op de bezette Chagos-archipel in de voormalige Britse kolonie Mauritius is een uitstekend voorbeeld. Op de Chagos-eilanden is er geen lokale bevolking (die is al lang verdreven) en geen burgerbestuur. De militaire basis van Diego Garcia evenaart Akrotiri wat betreft het belang voor Britse militaire operaties in het buitenland - zij het met een nog grotere en directere controle van de VS dan op Cyprus. Dankzij internationale druk en de tussenkomst van het Internationaal Gerechtshof werd in mei dit jaar een formele overeenkomst getekend die de soevereiniteit over de Chagos-archipel, inclusief Diego Garcia, technisch terug overdraagt van het VK aan Mauritius. De overeenkomst moet nog geïmplementeerd worden, maar stipuleert dat de VK-VS-basis ook erna voor lange tijd zal openblijven.
Het precedent van Mauritius toont aan dat de overdracht van soevereiniteit geen wondermiddel is, aangezien het niet automatisch betekent dat de basissen opgedoekt worden. Het moet echter gezien worden als een belangrijke optie en een stap in de richting van meer verantwoordingsplicht en druk.
De Cypriotische regering is, net als de regering van Mauritius, medeplichtig aan de activiteiten van de basissen. Cyprus heeft in het verleden geprobeerd de soevereiniteit over het grondgebied van de basis op te eisen of om te onderhandelen over de overdracht ervan. Het heeft echter nooit aangedrongen en heeft, voor zover publiekelijk bekend, geen enkele poging ondernomen om invloed uit te oefenen op de activiteiten van de basis sinds 2023. Het is zeer waarschijnlijk dat Israëlische en Britse militaire vliegtuigen al sinds het begin van de genocide gebruikmaken van de Cypriotische vliegvelden, zoals beweerd door de actiegroep ‘Genocide-Free Cyprus’. De VS handhaaft ook een militaire aanwezigheid in Cyprus buiten de door de Britten beheerde gebieden.
Groepen zoals Genocide-Free Cyprus, zetten de Cypriotische staat onder druk om zijn vazalschap ten opzichte van westerse belangen te verwerpen. Ze dringen er bij de overheid op aan om haar soevereiniteit over de bezette Britse gebieden op te eisen en om de operaties op de basissen te beïnvloeden. Als er ooit een deal voor soevereiniteitsoverdracht komt, zal deze protestbeweging cruciaal zijn om ervoor te zorgen dat Cyprus de basissen niet openhoudt, zoals Mauritius heeft gedaan.
In het Verenigd Koninkrijk is ‘Codepink Britain’, met de steun van groepen als ‘Stop the War’ en het ‘Peace and Justice Project’, een campagne gestart om de VK-VS-basissen op Cyprus te sluiten. Codepink hield in maart een demonstratie voor het Ministerie van Defensie en lobbyt om de kwestie hoger op de agenda van Palestinasolidariteitsorganisaties en andere anti-oorlogsgroepen te krijgen.
Onafhankelijke parlementsleden zoals Jeremy Corbyn, Zarah Sultana en Adnan Hussein hebben de kwestie aangekaart in het Brits parlement, waardoor de ‘British-US bases off Cyprus’-campagne het hart van Westminster heeft bereikt. Britse organisaties die gevestigd zijn in de imperiale metropool hebben de plicht om de basissen aan te klagen als een koloniale kwestie en moeten hun invloed aanwenden om de Britse staat ter verantwoording te roepen.
Britse organisaties moeten zich niet alleen verzetten tegen de betrokkenheid van de basissen bij genocide, maar ook tegen hun bestaan als een imperiaal pakket van ongecontroleerd militarisme, VS-cliëntelisme en bezetting zonder verantwoordingsplicht.
Het sluiten van de basissen op Cyprus en het terugtrekken van de Britse troepen en inlichtingenagenten is een reële mogelijkheid, geen idealistisch doel. Sinds de Cypriotische onafhankelijkheid heeft het Verenigd Koninkrijk meermaals gespeeld met de idee de basissen te sluiten omwille van de hoge onderhoudskosten, een afnemende capaciteit voor inmenging in West-Azië en enige gêne over een postkoloniale anomalie die de Britse bewering onderuit haalt dat het voldoet aan de regels van een rechtvaardige internationale orde.
In 1974, 2004 en 2010 werden plannen gemaakt om ofwel de basissen te sluiten, ofwel een beperkte hoeveelheid land aan Cyprus af te staan, ofwel de Britse troepenbezetting te verminderen. VS-belangen, o.a. het gebruik van de basissen voor eigen inlichtingenoperaties, zijn cruciaal geweest bij het tegengaan van deze plannen. Een hernieuwde golf van militarisme en een uitdijend militair budget onder Starmer lijken de kansen op een verandering in de status quo tijdens deze regeringsperiode, aanzienlijk te hebben verkleind.
Hoe dan ook, campagnevoeren tegen de basissen in Cyprus is van cruciaal belang en in het kielzog van Israëls steeds onhoudbaardere en instabielere internationale positie moeten activisten aandacht blijven vragen voor- en blijven aandringen op de sluiting ervan.