De invasie van Rusland in Oekraïne is een ongerechtvaardigde aanval die de geschiedenis zal ingaan als een van de belangrijkste oorlogsmisdaden van de 21e eeuw, betoogt Noam Chomsky in dit exclusieve interview voor Truthout. De VS moet kiezen voor urgente diplomatie in plaats van voor militaire escalatie want die zou wel eens “het doodvonnis voor de menselijke soort kunnen betekenen, zonder overwinnaars”, aldus Chomsky.

Noam Chomsky wordt internationaal erkend als een van de belangrijkste levende intellectuelen. Zijn intellectuele status werd al vergeleken met die van Galileo, Newton en Descartes, aangezien zijn werk een enorme invloed heeft gehad op een verscheidenheid aan gebieden van academisch en wetenschappelijk onderzoek, waaronder taalkunde, logica en wiskunde, informatica, psychologie, mediastudies, filosofie, politiek en internationale zaken. Hij is de auteur van zo'n 150 boeken en ontving tientallen zeer prestigieuze prijzen, waaronder de ‘Sydney Peace Prize’ en de ‘Kyoto Prize’ (Japans equivalent van de Nobelprijs), en tientallen eredoctoraten van 's werelds meest gerenommeerde universiteiten. Chomsky is emeritus hoogleraar aan het MIT en momenteel laureaat hoogleraar aan de universiteit van Arizona. 

C.J.P: Noam, de invasie van Rusland in Oekraïne heeft de meeste mensen verrast en stuurt schokgolven over de hele wereld. Toch waren er genoeg aanwijzingen dat Poetin behoorlijk opgewonden was geraakt door de uitbreiding van de NAVO naar het Oosten en door de weigering van Washington om zijn ‘rode lijn’ inzake Oekraïne serieus te nemen. Waarom denkt u dat hij juist nu tot een invasie besloot?

N.C: Alvorens op de vraag in te gaan, moeten we eerst een paar onweerlegbare feiten op een rijtje zetten. Het meest cruciale feit is dat de Russische invasie van Oekraïne een grote oorlogsmisdaad is. Ze staat op het niveau van de invasie van de VS in Irak en de invasie van Hitler en Stalin in Polen van september 1939, om maar twee saillante voorbeelden te noemen. Het is altijd zinvol om verklaringen te zoeken, maar een verklaring is geen rechtvaardiging, geen verzachting.

De Russische invasie van Oekraïne is een grote oorlogsmisdaad.

Wat de vraag zelf betreft: er zijn tal van uiterst zelfverzekerde verklaringen over de geest van Poetin. Het gebruikelijke verhaal is dat hij gevangen zit in paranoïde fantasieën; dat hij alleen handelt, omringd door kruiperige hovelingen van het soort dat we hier in de VS ook kennen in wat er nog overblijft van de Republikeinse Partij en dat naar Mar-a-Lago (buitenverblijf van Trump, nvdr.) trekt voor de zegen van de Leider.

De stroom van beschimpingen zou accuraat kunnen zijn, maar misschien kunnen we ook eens andere mogelijkheden overwegen. Misschien meende Poetin wat hij en zijn handlangers al jaren luid en duidelijk zeggen. Het zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat “aangezien de belangrijkste eis van Poetin is dat de NAVO geen nieuwe leden opneemt – met name Oekraïne of Georgië – er duidelijk geen basis was voor de huidige crisis, als er na het einde van de Koude Oorlog geen uitbreiding was geweest van het bondgenootschap. Of als de uitbreiding had plaatsgevonden in harmonie met de opbouw van een veiligheidsstructuur in Europa waar ook Rusland bij betrokken werd”. De auteur van deze woorden is de voormalige VS-ambassadeur in Rusland, Jack Matlock, een van de weinige serieuze Ruslandspecialisten in het Amerikaanse corps diplomatique. Hij schreef deze tekst kort voor de invasie begon.

In deze tekst concludeerde Matlock verder dat de crisis “gemakkelijk kan worden opgelost door toepassing van gezond verstand... Volgens elke maatstaf van gezond verstand is het in het belang van de Verenigde Staten om de vrede te bevorderen en niet het conflict. Proberen Oekraïne los te weken van de Russische invloed – het openlijk beleden doel van zij die de ‘kleurenrevoluties’ hebben aangezwengeld – was een dwaze en gevaarlijke onderneming. Zijn we de les van de Cubaanse Rakettencrisis zo snel vergeten?”

Matlock staat niet alleen. Ongeveer dezelfde conclusies over de onderliggende kwesties worden getrokken in de memoires van CIA-chef William Burns, een van de weinige authentieke Ruslandspecialisten. Het nog sterkere standpunt van George Kennan (topadviseur van de VS-regering na WOII, die gezien wordt als de architect van de Koude Oorlog, nvdr.). wordt nu alom geciteerd. Hij krijgt de steun van voormalig minister van Defensie William Perry en buiten de diplomatieke gelederen van de bekende specialist in internationale betrekkingen John Mearsheimer, en tal van anderen die moeilijk meer mainstream kunnen zijn.

Het is helemaal niet geheim of onduidelijk. Interne documenten van de VS, vrijgegeven door WikiLeaks, onthullen dat het roekeloze aanbod van Bush II aan Oekraïne om toe te treden tot de NAVO meteen scherpe waarschuwingen ontlokte van Rusland. Moskou zou de groeiende militaire dreiging niet tolereren. En dat is begrijpelijk.

Feit is dat we eerlijk gezegd niet weten waarom het besluit is genomen, ook niet of het door Poetin alleen is genomen of door de Russische Veiligheidsraad, waarin hij de leidende rol speelt. Er zijn echter enkele dingen die we wél met redelijke zekerheid weten. Zo is er de voorgeschiedenis die werd geschetst door bovengenoemden - zij zaten op de hoogste plaatsen én in de kern van het VS-planningssysteem.

De huidige crisis is al 25 jaar aan het broeden, omdat de VS de Russische veiligheidsbezorgdheden minachtend van de hand heeft gewezen.

Het komt er in het kort op neer dat de huidige crisis al 25 jaar aan het broeden is omdat de VS de bezorgdheid van Moskou over zijn veiligheid minachtend van de hand heeft gewezen, met name de duidelijke rode lijnen van het Kremlin: Georgië en vooral Oekraïne.

Er zijn goede redenen om aan te nemen dat deze tragedie voorkomen tot de laatste minuut vermeden had kunnen worden. We hebben het er al eerder en herhaaldelijk over gehad. Over de vraag waarom Poetin juist nú deze misdadige agressie heeft ontketend, kunnen we alleen maar speculeren. De directe achtergrond is echter helemaal niet duister. Hij wordt kundig omzeild maar niet gecontesteerd.

Het is gemakkelijk te begrijpen waarom de slachtoffers van de misdaad het onderzoek naar het waarom en naar het afwenden ervan als een onaanvaardbare toegeeflijkheid beschouwen. Het is begrijpelijk, maar het is verkeerd. Als we op de tragedie willen reageren op een manier die de slachtoffers helpt en nog ergere rampen die in het verschiet liggen willen vermijden, is het verstandig en noodzakelijk om zoveel mogelijk te weten te komen over wat er fout is gegaan en hoe de afwikkeling gecorrigeerd had kunnen worden. Heroïsche gebaren zijn misschien bevredigend. Maar ze helpen niet.

Zoals zo vaak moet ik denken aan een les die ik lang geleden heb geleerd. Eind jaren zestig nam ik in Europa deel aan een bijeenkomst met enkele vertegenwoordigers van het Nationaal Bevrijdingsfront van Zuid-Vietnam (ook gekend als de ‘Vietcong’). Het was tijdens de korte periode van intens verzet tegen de afschuwelijke misdaden van de VS in Indochina.
Sommige jongeren waren zo woedend dat ze vonden dat alleen een gewelddadige reactie een passend antwoord was op de gruwel die zich daar afspeelde: ruiten ingooien in Main Street, het bombarderen van het ROTC (Trainingscentrum voor VS-Reserveofficieren, nvdr.). Wie minder deed dan dat was volgens hen medeplichtig aan de verschrikkelijke misdaden. De Vietnamezen zagen dat heel anders. Zij waren fel gekant tegen dit soort acties. Zij presenteerden hún model van een effectief protest: een paar vrouwen die in stil gebed de wacht optrokken bij graven van Amerikaanse soldaten die gesneuveld waren in Vietnam. Zij waren niet geïnteresseerd in wat Amerikaanse tegenstanders van de oorlog rechtvaardig en eervol vonden. Ze wilden overleven.

Het is een les die ik vaak in een of andere vorm heb gehoord van slachtoffers van afschuwelijk lijden in het Zuiden, het voornaamste doelwit van imperialistisch geweld. Een les die we ter harte moeten nemen, aangepast aan de omstandigheden. Vandaag betekent dat een poging doen om te begrijpen waarom deze tragedie zich heeft voorgedaan en wat er gedaan had kunnen worden om ze te voorkomen, en om deze lessen toe te passen op wat komen gaat.

De vraag snijdt diep. Er is geen tijd om deze uiterst belangrijke kwestie hier te bespreken, maar herhaaldelijk is de reactie op een echte of ingebeelde crisis geweest om naar het vuurwapen te grijpen in plaats van naar de olijftak. Het is bijna een reflex, en de gevolgen zijn over het algemeen verschrikkelijk - voor de traditionele slachtoffers.

Het is altijd de moeite waard om iets te proberen begrijpen, om een stap of twee vooruit te denken over de waarschijnlijke gevolgen van wat we doen of niet te doen. Dat is een waarheid als een koe, maar de moeite waard om nog eens te herhalen, omdat ze in tijden van gerechtvaardigde hartstocht zo gemakkelijk terzijde wordt geschoven.

Het is natuurlijk een even grote waarheid dat de VS en hun bondgenoten het internationale recht zonder blikken of blozen schenden. Maar dat is geen verzachtende omstandigheid voor de misdaden van Poetin.

De minst slechte optie die overblijft na de invasie, is steun verlenen aan de diplomatieke opties die nog bestaan.

De opties die overblijven na de invasie zijn grimmig. De minst slechte is steun verlenen aan de diplomatieke opties die nog bestaan, in de hoop een resultaat te bereiken dat niet al te ver afstaat van wat een paar dagen geleden nog zeer haalbaar was: de neutraliteit van Oekraïne in Oostenrijkse stijl en een soort Minsk II-federalisme binnen het land. Deze optie is vandaag een stuk moeilijker te verwezenlijken. En er zal noodzakelijkerwijs een ontsnappingsluik voor Poetin moeten inzitten, zo niet zullen de resultaten voor Oekraïne en alle andere betrokkenen nog schrijnender zijn, misschien zelfs onvoorstelbaar.

Van gerechtigheid is hier weinig sprake. Maar wanneer heeft gerechtigheid gezegevierd in internationale zaken? Is het nodig om de afschuwelijke staat van dienst op dat vlak nog eens te overlopen? 

Of je het nu leuk vindt of niet, de keuzes zijn vandaag gereduceerd tot een lelijke uitkomst die Poetin eerder beloont dan straft voor zijn daad van agressie – of de sterke mogelijkheid van een terminale oorlog. Het kan bevredigend zijn om de beer in een hoek te drijven van waaruit hij wanhopig zal uithalen - zoals hij kan. Maar dat is zeer onverstandig. 

Intussen moeten we alles in het werk stellen om zinvolle steun te verlenen aan zij die hun vaderland dapper verdedigen tegen wrede agressors, aan degenen die aan de gruwelen ontsnappen en aan de duizenden moedige Russen die zich met het grootst mogelijk persoonlijk risico openlijk verzetten tegen de misdaad van hun staat. Laat dit een les zijn voor ons allen.
 
En we moeten ook proberen manieren te vinden om een veel bredere klasse van slachtoffers te helpen: al het leven op aarde. Deze catastrofe vindt plaats op een moment waarop alle grote mogendheden, en wij allemaal, zouden moeten samenwerken om de grote plaag van de milieuvernietiging onder controle te krijgen. Die eist vandaag al een onverbiddelijke tol en zal binnenkort nog veel erger worden. Er moeten snel grote inspanningen worden geleverd.

Om het overduidelijke duidelijk te maken: het IPCC (‘Intergovernmental Panel on Climate Change’, nvdr.) heeft zojuist de meest recente en verreweg de meest onheilspellende van zijn regelmatige evaluaties gepubliceerd over hoe (snel) we afstevenen op een catastrofe.

Ondertussen wordt noodzakelijke actie tot stilstand gebracht en zelfs teruggedraaid, omdat broodnodige middelen worden besteed aan vernielzucht en de wereld op koers ligt om het gebruik van fossiele brandstoffen weer uit te breiden, waaronder de gevaarlijkste en gemakkelijkst voorhanden zijnde daarvan: steenkool.

Een meer groteske crisissituatie kon door een boosaardige demon nauwelijks worden bedacht. Het kan niet genegeerd worden. Elk moment telt.

C.J.P: De Russische invasie is een duidelijke schending van artikel 2, lid 4, van het VN-Handvest, dat het dreigen met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit van een andere staat verbiedt. Toch probeerde Poetin tijdens zijn toespraak op 24 februari juridische rechtvaardigingen voor de invasie aan te dragen. Rusland haalt onder meer Kosovo, Irak, Libië en Syrië aan als bewijs dat de VS en hun bondgenoten het internationaal recht herhaaldelijk schenden. Kunt u iets zeggen over de juridische rechtvaardigingen van Poetin voor de invasie van Oekraïne en over de status van het internationaal recht in het post-Koude Oorlog-tijdperk? 

N.C: Er valt niets te zeggen over de poging van Poetin om zijn agressie juridisch te rechtvaardigen. De verdienste van zijn rechtvaardiging is nihil.

Dat de VS en zijn bondgenoten het internationale recht zonder blikken of blozen schenden, is geen rechtvaardiging voor Poetins misdaden.

Natuurlijk is het waar dat de VS en zijn bondgenoten het internationale recht zonder blikken of blozen schenden, maar dat is geen rechtvaardiging voor Poetins misdaden. Kosovo, Irak en Libië hebben echter wel directe implicaties voor het conflict rond Oekraïne.

De inval in Irak was een schoolvoorbeeld van de misdaden waarvoor de nazi’s in Neurenberg werden opgehangen: pure agressie zonder aanleiding. En een klap in het gezicht van Rusland.

In het geval van Kosovo werd beweerd dat de agressie van de NAVO (dat wil zeggen de agressie van de VS) “illegaal maar gerechtvaardigd” was op grond van het feit dat de bombardementen werden ondernomen om een einde te maken aan voortdurende wreedheden. Die uitspraak kwam onder meer van de Internationale Commissie voor Kosovo onder voorzitterschap van Richard Goldstone. Dat oordeel vereiste echter een omkering van de chronologie. Het bewijs is overweldigend dat de stortvloed van wreedheden het gevolg was van de invasie: voorspelbaar, voorspeld, voorzien. Bovendien waren er diplomatieke opties beschikbaar, maar werden die zoals gewoonlijk genegeerd ten gunste van geweld.

Hoge Amerikaanse functionarissen bevestigen dat het in de eerste plaats de bombardementen op de Russische bondgenoot Servië waren – zonder ze zelfs maar van tevoren in te lichten – die de Russische pogingen om na de Koude Oorlog op de een of andere manier samen met de VS een Europese veiligheidsorde op te bouwen, ongedaan maakten. Deze ommekeer werd nog versneld door de invasie van Irak en de bombardementen op Libië nadat Rusland ermee had ingestemd geen veto uit te spreken over een resolutie van de VN-Veiligheidsraad, die de NAVO overigens meteen schond.

Gebeurtenissen hebben gevolgen, maar de feiten kunnen verborgen gehouden worden binnen het doctrinaire systeem.

De status van het internationaal recht is in de periode na de Koude Oorlog niet veranderd, niet in woorden, laat staan in daden. President Clinton maakte duidelijk dat de VS niet van plan was zich aan de internationale wetten te houden.

De Clintondoctrine stelde dat de VS zich het recht voorbehield “unilateraal op te treden indien nodig”, inclusief “het unilateraal gebruik van militaire macht” ter verdediging van vitale belangen zoals “het verzekeren van een onbelemmerde toegang tot belangrijke markten, energievoorraden en strategische hulpbronnen”. Zijn opvolgers en ieder ander die straffeloos de wet kan overtreden deden dat ook.

Dat wil niet zeggen dat het internationaal recht van nul en generlei waarde is. Het heeft een waaier toepasbaarheid en het is in sommige opzichten een nuttige norm.

C.J.P: Het doel van de Russische invasie lijkt de val van de regering-Zelenski en de installatie van een pro-Russische regering te zijn. Maar wat er ook gebeurt, Oekraïne gaat een ontmoedigende toekomst tegemoet vanwege zijn besluit om een pion te worden in de geostrategische spelletjes van Washington. Hoe groot is in deze context de kans dat economische sancties Rusland ertoe zullen brengen zijn houding ten opzichte van Oekraïne te wijzigen? Of zijn de economische sancties op iets groters gericht, zoals op het ondermijnen van Poetins controle binnen Rusland of het verzwakken van zijn banden met landen als Cuba, Venezuela en mogelijk zelfs China?

N.C: Oekraïne heeft misschien niet de meest oordeelkundige keuzes gemaakt, maar het had niet de opties waarover de imperialistische staten beschikken. Ik vermoed dat de sancties Rusland tot nog grotere afhankelijkheid van China zullen drijven. Tenzij het roer drastisch wordt omgegooid, is Rusland een kleptocratische petrostaat die afhankelijk is van een hulpbron die we sterk moeten afbouwen als we niet willen dat het binnenkort met ons allemaal gedaan is. Het is niet duidelijk of Ruslands financiële systeem een scherpe aanval kan weerstaan, door sancties of andere middelen. Reden te meer om hem, desnoods met een wrange glimlach, een ontsnappingsluik aan te bieden.

Rusland is een kleptocratische petrostaat die afhankelijk is van een hulpbron die we sterk moeten afbouwen of het is binnenkort gedaan met ons allemaal.

C.J.P: Westerse regeringen, de belangrijkste oppositiepartijen, waaronder de Labourpartij in het Verenigd Koninkrijk, en de bedrijfsmedia zijn begonnen aan een chauvinistische anti-Russische campagne. De doelwitten zijn niet alleen de Russische oligarchen, maar ook musici, dirigenten en zangers, en voetbaleigenaars zoals Roman Abramovitsj van Chelsea FC. Rusland is na de invasie zelfs verbannen van het Eurovisiesongfestival 2022. Is dat dezelfde reactie die de media en de internationale gemeenschap in het algemeen ten aanzien van de VS hebben vertoond na de invasie en de daaropvolgende vernietiging van Irak?

N.C: Uw wrange opmerking is zeer gepast. En we kunnen doorgaan op manieren die maar al te bekend zijn.

C.J.P: Denkt u dat de invasie een nieuw tijdperk van aanhoudende strijd tussen Rusland (mogelijk in alliantie met China) en het Westen zal inluiden?

N.C: Het is moeilijk te zeggen waar de as zal neerdwarrelen – en dat zou wel eens geen metafoor kunnen zijn. Tot nu toe houdt China zich op de achtergrond en zal het waarschijnlijk gewoon proberen zijn uitgebreide programma van economische integratie van een groot deel van de wereld binnen zijn groeiende mondiale systeem, verder te zetten. Een paar weken geleden nam China Argentinië nog op in haar Belt-and-Road-initiatief terwijl het toekijkt hoe rivalen zichzelf vernietigen.

C.J.P: Zoals eerder hebben besproken, betekent deze botsing misschien wel een doodvonnis voor onze soort. Er zullen geen overwinnaars zijn. We staan op een cruciaal punt in de menselijke geschiedenis. Dat kan niet worden ontkend en het kan zeker niet worden genegeerd.

Dit artikel verscheen eerder op de alternatieve nieuwssites Truthout en Other News en werd vertaald door de vertaaldesk van DeWereldMorgen.