Image
'België in kamp van de kernwapenstaten: dringend tijd om zich te herpakken'
Foto: Basil D Soufi
'België in kamp van de kernwapenstaten: dringend tijd om zich te herpakken'
9 minuten

In de nacht van vrijdag op zaterdag eindigde een vier weken lange hoogmis van diplomatiek getouwtrek omtrent het gevaar van kernwapens en hun verspreiding. Zoals voorspeld is de Herzieningsconferentie van het Nuclear Non-Proliferatie Verdrag (NPV), die om de vijf jaar plaatsvindt in de VN in New York, uitgedraaid op een fiasco. Ondanks de vele problemen op dit vlak - denk aan Rusland, Iran, Noord-Korea - geraakten de diplomaten het niet eens over de te volgen koers.

Grootste struikelblok is het gebrek aan nucleaire ontwapening.

De deal in het Verdrag was: staten beloven om geen kernwapens aan te maken in ruil voor hulp bij de ontwikkeling van nucleaire energie en de belofte van de vijf door het Verdrag erkende kernwapenstaten (VS, Rusland, China, het VK en Frankrijk) om hun kernwapens te ontwapenen. Alleen is men indertijd 'vergeten' een deadline voor die ontwapening te vermelden.

Die lacune komt nu als een boemerang terug. Veel niet-kernwapenstaten zijn het beu om zich te houden aan hun verplichtingen (geen kernwapens aanmaken) terwijl ze met lede ogen aanzien hoe de kernwapenstaten en hun bondgenoten hun voeten vegen aan hun verplichting van nucleaire ontwapening.

Zo zijn alle kernwapenstaten vandaag de dag hun kernarsenaal aan het moderniseren. Jaarlijks geven ze 100 miljard dollar uit aan het updaten van hun arsenaal. De VS plant de komende 30 jaar zelfs zo'n slordige 1.000 miljard dollar uit te geven aan het moderniseren van haar raketten, bommenwerpers, onderzeeërs, en kernkoppen.

De kernwapenstaten lachen, met andere woorden, de niet-kernwapenstaten uit in hun gezicht. Zo wordt het althans aangevoeld. Zeker door opkomende staten zoals Brazilië, Mexico, Indonesië, Zuid-Afrika, en Turkije, die zich sowieso al uitgesloten voelen als niet behorende tot de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad. Die permanente leden zijn toevallig ook de vijf kernwapenstaten. Maar ook de grote groep Niet-Gebonden Landen is al jarenlang hevig criticaster. Verder zijn er de zogenaamde middle powers die vinden dat ze de wereld moeten verbeteren, en die ook op het vlak van nucleaire ontwapening hun duit in het zakje doen. Vroeger waren dat ondermeer Canada en Zweden, vandaag zijn het vooral landen zoals Ierland, Noorwegen, Zwitserland, en Oostenrijk.

Fundamentele ommezwaai op til

Nieuw is wel dat de frustratie van de niet-kernwapenstaten de afgelopen decennia zo groot is geworden dat een fundamentele ommezwaai op til is. De niet-kernwapenstaten zijn er tijdens de voorbije herzieningsconferenties in geslaagd de kernwapenstaten en hun bondgenoten het mes op de keel te zetten. Beloftes tot ontwapening werden gemaakt; actieplannen op touw gezet. Het is nu echter duidelijk dat de kernwapenstaten en hun bondgenoten een loopje hebben genomen met de uitvoering van die beloftes en actieplannen. Geen haar op hun hoofd dat er aan dacht om hun kernwapens op te geven. Welnu, zeggen meer en meer niet-kernwapenstaten, dan zullen wijzelf het heft in handen nemen door multilaterale onderhandelingen op te starten (buiten het Verdrag) om kernwapens simpelweg te verbieden, net zoals eerder chemische en biologische wapens bij verdrag werden verboden. Net zoals er een verdrag bestaat voor landmijnen en clustermunitie.

De afgelopen jaren werden reeds drie intergouvernementele conferenties georganiseerd waarbij de klemtoon lag op de humanitaire gevolgen van het gebruik van kernwapens. Uit deze conferenties kwam naar voor dat het gebruik van kernwapens catastrofale gevolgen heeft voor mens en milieu. Studies van experten die de atmosfeer bestuderen - onder meer van de University of Colorado (VS) - toonden recent aan dat het gebruik van slechts 50 kernwapens door zowel India en Pakistan tot een verlaging van de temperatuur in Azië zou kunnen leiden waarbij honderden miljoenen mensen (gaande tot twee miljard mensen) zouden omkomen door gebrek aan voedsel (meer bepaald rijst en andere graangewassen).

De nucleaire-wintertheorieën, die door de Mia Doornaert's van deze wereld in de jaren tachtig werden weggelachen, worden nu inderdaad ontkracht. Niet omdat ze te doemsdenkerig waren, maar omdat ze nog niet gitzwart genoeg waren. Weet dat die 100 kernwapens slechts een fractie van de totale omvang van het wereldkernwapenarsenaal - zo'n 17.000 - zijn, ondanks dus de internationaal verdragsrechterlijke verplichting om ze te elimineren, afgesproken in 1968.

Het massaal gebruik van kernwapens komt neer op het licht uitdoen op aarde. Zelfs het gebruik van één enkel kernwapen gaat regelrecht in tegen alle principes van het internationaal humanitair recht, zoals gecodifieerd na de twee wereldoorlogen van de afgelopen eeuw. Kernwapens maken per definitie geen onderscheid tussen burgers en militairen, en hun gebruik is disproportioneel. Het gebruik van kernwapens verblindt, vernietigt zonder onderscheid, creëert vuurzeeën, en leidt naar een radioactieve 'fall-out' als gevolg van de welke overlevenden weken, maanden, zelfs nog jaren later sterven.

De humanitaire conferenties brachten ook aan het licht dat geen enkele maatschappij klaar is, of zelfs klaar kan zijn, om op een serieuze manier de gevolgen van het gebruik van kernwapens op te vangen. Om maar één voorbeeld te geven: er zullen op dat moment ook geen dokters en ziekenhuizen beschikbaar zijn om overlevenden te helpen.

Deze conferenties konden niets anders besluiten dat het gebruik van kernwapens daarom op alle mogelijke manieren moet worden voorkomen. En de beste manier om het gebruik van die inhumane wapens te voorkomen, zo werd gesteld, is ze te elimineren. Eigenlijk zit deze redenering ook achter het ontstaan van het NPV. Alleen is men toen vergeten een instrument te creëren om de kernwapenstaten te verplichten hun kernwapens wel degelijk te elimineren.

Stap-voor-stap-benadering van de kernwapenstaten is mislukt

Als het aan de kernwapenstaten en hun bondgenoten ligt, zijn ze op goede weg, en komt het allemaal wel in orde. Vorige nacht, en dat is de eerste maal in de nucleaire geschiedenis, werd duidelijk dat aan dit refrein definitief een einde is gekomen. De stap-voor-stap-benadering is mislukt. Er zijn immers nog 17.000 kernwapens op aarde, waarvan honderden klaar om meteen te worden afgevuurd. Het aantal kernwapenstaten neemt niet af, maar toe. Het gevaar van nucleair terrorisme groeit. Zelfs het verbod op het testen van kernwapens is nog steeds niet van kracht. Nog een laatste voorbeeld: Frankrijk weigerde de afgelopen dagen zelfs te refereren naar de humanitaire gevolgen van het gebruik van kernwapens.

Je kan die schizofrenie een tijdje volhouden. Maar op een zeker moment barst de bom. Welnu, die (niet-nucleaire) bom is vorige nacht gebarsten. Meer dan 100 staten in de wereld hebben de afgelopen weken duidelijk gemaakt akkoord te gaan om onderhandelingen op te starten, los van het Verdrag, om kernwapens simpelweg te verbieden. Ze gaan er van uit dat de kernwapenstaten niet zullen deelnemen. Maar ze geloven dat het verbieden van kernwapens het nucleair taboe verder versterkt, en dat het de bevolking van de kernwapenstaten zal doen nadenken. De hoop is dat op die manier bijvoorbeeld het VK (kijk naar het debat in Schotland) op een zeker moment afstand zal doen van haar kernwapens. En dat dit een positief domino-effect zou kunnen teweeg brengen. Makkelijk zal het niet zijn, maar het is de beste manier om de kernwapenstaten als pariastaten af te schilderen, en een maatschappelijk debat in de kernwapenstaten en hun geallieerden op gang te brengen.

België bevindt zich in goed gezelschap

België bevindt zich in het gezelschap van de vijf door het Verdrag erkende kernwapenstaten, de vier niet-erkende kernwapenstaten en nog enkele andere bange NAVO-bondgenoten.

En hoe zit het met ons land? Jammer genoeg zijn wij - dappersten der Galliërs - allesbehalve moedig als het aankomt om daadwerkelijke stappen te zetten naar een wereld zonder kernwapens. Als bange wezels verschuilen we ons als NAVO-bondgenoot onder de nucleaire paraplu van de VS, het VK en Frankrijk. We hebben niet door dat die paraplu zo lek is als een zeef, in strijd is met de geest (zoniet de letter) van het NPV, en dus kritiek krijgt van de rest van de wereld. We doen onze ogen dicht, en we vermijden elk fundamenteel debat hieromtrent, daarin geholpen door de reguliere media.

België is dus niet bij die 107 staten die nu al oproepen om te gaan voor een verbod op kernwapens. Erger, België was ook niet bij de 159 staten die een minder verregaande verklaring voor een kernwapenvrije wereld hebben ondertekend. België zet zicht schrap tegen de nucleaire ontwapeningsgolf die eraan zit te komen en bevindt zich in het gezelschap van de vijf door het Verdrag erkende kernwapenstaten, de vier niet-erkende kernwapenstaten Israël, India, Pakistan en Noord-Korea, en nog enkele andere bange NAVO-bondgenoten.

België is ook één van de 14 landen ter wereld die het 'geluk' heeft kernwapens op haar grondgebied te hebben. België had tot voor kort binnen de FOD Buitenlandse Zaken een goed betaalde Gezant voor Nucleaire Proliferatie en Ontwapening - u leest het goed 'en Ontwapening' - die de hele wereld afreisde, maar niet de tijd vond om de humanitaire conferenties bij te wonen. Enkel toen de VS besliste om te gaan, werd een diplomatiek afgevaardigde vanuit Brussel gestuurd. België, schoothondje van de kernwapenstaten.

Wie heeft alweer het uranium geleverd voor de Hiroshimabom? Waar heeft Israël indertijd 200 ton uranium kunnen op de kop tikken? En waar heeft de vader van de Pakistaanse atoombom een doctoraat gehaald? België. Driemaal. Il faut le faire.

Zich verschuilen achter EU-of NAVO-vlag is makkelijk te doorprikken. NAVO-lidstaat Noorwegen was de organisator van de eerste humanitaire conferentie. EU-lidstaat Oostenrijk organiseerde de derde.

En dit terwijl er een zeer groot maatschappelijk draagvlak voor een kernwapenvrij België en atoomwapenvrije wereld bestaat in ons land. De recente resolutie in het Vlaams Parlement maakt dit nogmaals duidelijk. De Mayors for Peace afdeling is nergens in de wereld zo groot als bij ons. De grootste betoging ooit in ons land (1983) was een anti-rakettenbetoging. Een platform van meer dan 100 sociale, vredes-, culturele, vrouwen-, mensenrechten-, derde wereld-, en jeugdverenigingen roepen al jaren op om werk te maken van een België zonder kernwapens.

Het is al 20 jaar oorverdovend stil

De Belgische regeringen - van welke kleur ook - hebben deze vraag altijd in de wind geslaan. Bizar dat Dehaene en Verhofstadt, samen met Claes en vader Michel, het er snel over eens waren om gezamenlijk een opiniestuk te schrijven tegen de kernwapens in februari 2010. Alleen jammer dat ze deden toen ze premier af waren. Alsof ze niet de macht - of is het moed - hadden om te ageren wanneer ze aan het roer stonden. De meest recente oproep vanuit de maatschappij komt van de Belgische bisschoppen die gisteren de regering oproept 'om het perspectief van een wereld zonder kernwapens met woord en daad te steunen'. Ze roepen de regering zelfs op om 'een belangrijke, zelfs essentiële rol te spelen binnen de internationale gemeenschap om die concrete stappen werkelijk te zetten'. Dit in navolging van Paus Franciscus die het Vaticaans beleid eind 2014 bijstelde in de zin dat in tegenstelling tot haar standpunt tijdens de Koude Oorlog, niet alleen het gebruik, maar zelfs het dreigen met kernwapens voortaan immoreel en dus illegitiem is.

België is de trein aan het missen op dit vlak. Tijd om zich dringend te herpakken. Eerste Minister Charles Michel, Minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders, wanneer antwoordt u eens op deze maatschappelijke vraag? Wanneer legt u ons eens uit waarom België tegen een verbod op kernwapens is? Wanneer komt u het voor de camera's eens uitleggen waarom er nog kernwapens in Kleine Brogel liggen? Het is al 20 jaar oorverdovend stil op dit vlak. Omdat u geen valabele argumenten heeft.

 

Dit opiniestuk verscheen op 24 mei op Knack.be 


Iets fouts of onduidelijks gezien op deze pagina? Laat het ons weten!

Nieuwsbrief

Schrijf je in op onze digitale nieuwsbrief.