Eind maart confronteerde sp.a-kopstuk John Crombez de federale regering met een rapport over de F-16. Volgens de studie, besteld door de Belgische defensie, zouden onze huidige gevechtsvliegtuigen in feite zes jaar langer kunnen vliegen dan voorzien, een limiet die eerder tussen 2023 en 2028 lag. De studie werd uitgevoerd door Lockheed Martin, de producent van zowel de F-16-toestellen als de nieuwe F-35-toestellen en de verantwoordelijke voor de modernisering van de Amerikaanse kernwapens op ons grondgebied. Het riep veel vragen op en bracht minister van Defensie Steven Vandeput in nauwe schoentjes. Wist hij af van dit rapport? Of heeft de legertop bewust informatie achtergehouden? Waarom kwam dit rapport nooit in het parlement terecht?

Vele parlementaire debatten in de Kamer en in de Kamercommissie voor de Landsverdediging volgden. Het gebrek aan transparantie stond centraal. Als twintigjarige studente sociaal werk, die straks voor de eerste keer mag stemmen, deel ik deze bezorgdheid. Transparantie is voor mij echter geen modewoord, zoals Steven Vandeput stelde in een interview van Jens Franssen voor VRT NWS, maar een essentiële voorwaarde van onze representatieve democratie.

Dossier gevechtsvliegtuigen

De vervanging van de gevechtsvliegtuigen is geen nieuwe discussie. Al sinds 2014 stond er in het regeerakkoord dat de regering-Michel een opvolger voor de F-16 zou bepalen. De keuze zou afhangen van een transparante “concurrentiewedstrijd” tussen verschillende vliegtuigproducenten. Initieel waren er vijf kandidaten, waarvan er nu nog twee overblijven: enerzijds Lockheed Martin uit de VS, die de F-35 produceert, anderzijds de Eurofighter Typhoon van een Europees consortium van Airbus/BAE. Ook de Franse producent Dassault liet weten te willen meedoen met zijn Rafale, maar dat buiten de officiële wedstrijdprocedure. Steven Vandeput verklaarde bij de start van zijn ambtstermijn nog dat hij ambieerde de meest transparante defensieminister in de geschiedenis van België te worden. Woorden die vandaag in vraag gesteld kunnen worden.

Kernwapens

Bovendien werd in 2015, in een interne nota van de defensietop, ook al duidelijk dat de nieuwe vliegtuigen in staat moeten zijn om kernwapens te droppen. Dit was op zich geen verrassing omdat dit ook al het geval is bij onze huidige gevechtsvliegtuigen, de F-16’s. Tegelijkertijd wordt er in dit debat de aanwezigheid van de Amerikaanse kernbommen in Kleine-Brogel verzwegen. Ook in het interview van Jens Franssen, midden april, was minister Vandeput formeel: “Het feit is wel dat er niet bevestigd, noch ontkend wordt of er kernwapens op Belgisch bodem aanwezig zijn. Punt.” Volgens mij is een transparant debat uitgesloten zolang de kernwapens niet ter sprake kunnen komen in parlementaire fora. Onze democratie gaat uit van een open discussie tussen de verschillende politieke partijen, iets wat hier volledig van tafel geveegd wordt.

Audits

Dit gebrek aan transparantie leek gedeeltelijk gecompenseerd te worden met twee audits, een interne en een externe. Het ging alleen maar van kwaad naar erger. In de tweede week van de paasvakantie werd de Kamercommissie voor de Landsverdediging samengeroepen voor de eerste audituitslagen. Er zouden geen fouten zijn gemaakt binnen de legertop en het kabinet. De audits wezen wel op structurele communicatieproblemen binnen het leger. Enkele parlementsleden reageerden echter misnoegd over de manier waarop de audits waren uitgevoerd en meegedeeld.

De leden van de commissie kregen de interne en externe audits, samengevat op één pagina, pas bij de aanvang van de commissie. Hierdoor konden politici zich niet goed voorbereiden en kon er geen degelijk democratisch debat gevoerd worden. De rapporten waren nadien enkel te bekijken in een aparte kamer, waar Kamerleden met balpen aantekeningen mochten maken. De audits kregen de stempel ‘highly confidential’, net zoals de aanwezigheid van kernwapens in ons land in de praktijk de stempel ‘staatsgeheim’ dragen. We leven in een representatieve democratie, waar gekozen volksvertegenwoordigers beslissingen nemen in naam van het volk. Als deze mandatarissen door een gebrek aan informatie hun werk niet degelijk kunnen uitvoeren, komt deze voorwaarde voor democratie in gevaar.

Ook bij het verloop van de audits zelf kunnen vraagtekens geplaatst worden. Zo weigerde klokkenluider kolonel Decrop zijn auditverklaring te ondertekenen, omdat er hem woorden in de mond zouden gelegd zijn. Zijn directe baas, luitenant-generaal Robberecht, was één van de ondervragers. Daarnaast is er ook een telefoontje gepleegd vanuit het kabinet naar de auditeurs. Natuurlijk bestaan er verschillende verhalen over wat die ondervraging of dat telefoongesprek ingehouden heeft, maar het feit dat er zulke verhalen bestaan, doet vragen rijzen over de omstandigheden waarin deze audits gevoerd zijn.

Hoorzittingen

Na de audits volgden er verschillende hoorzittingen in de Kamercommissie voor de Landsverdediging. Ook daarrond hing een troebele sfeer: in plaats van antwoorden te krijgen, werden de vragen alleen maar groter. Zo ook over de manier waarop de hoorzittingen verlopen. Een openbare commissie over “geheime” documenten belemmert de parlementsleden om hun taak van parlementaire controle uit te voeren. Daarnaast worden er vragen gesteld bij de keuze van de vertegenwoordigers van Lockheed Martin. Vooral de oppositie tilt er zwaar aan dat het eerder ging over lobbyisten voor de F-35, dan de mensen met de dossierkennis van onze F-16’s. Ook de verklaring van generaal Van de Voorde, ex-kabinetschef van de minister van Defensie, bleek niet geheel waarheidsgetrouw te zijn. Hij beweerde tijdens de hoorzitting nooit een voorkeur te hebben gehad in de procedure, terwijl er in een gelekte mail te lezen staat dat hij die duidelijk wel heeft voor de F-35.

Motie van wantrouwen

Deze week diende sp.a een motie van wantrouwen in tegen minister Vandeput. De vraag blijft wat de uitkomst daarvan zal zijn. Twee weken terug dook er opnieuw een mail op, waarin staat dat de F-16’s langer zouden kunnen vliegen. De mail dateert van 18 september vorig jaar, met Minister Vandeput in cc. Sp.a wil zijn bronnen niet vrijgeven, maar opnieuw doet deze mail heel wat vragen rijzen. Hoe komt het dat deze mail niet naar boven is gekomen tijdens de audits? Is deze mail het bewijs dat Steven Vandeput gelogen heeft in het parlement?

Wat heeft dit dossier nu betekend voor mij? Helaas veel, als nieuwe stemmer wordt mijn vertrouwen in ons parlement, in onze democratie en in ons leger sterk op de proef gesteld. Ik wil dat mijn stem telt, dat de verkozen parlementsleden hun werk goed kunnen uitvoeren en dat er ruimte is voor een democratisch en transparant debat.