De val van de Berlijnse muur deed de hoop rijzen op een vreedzaam open Europa, vrij van de ideologische verdeeldheid en de (nucleaire) oorlogsdreiging die het continent decennia plaagden. In 2019 zien we echter een Europa met meer muren dan ooit tevoren – deze keer om Europa af te sluiten voor mensen uit de rest van de wereld, in een poging wanhopigen te beletten om veiligheid en een leefbare toekomst te vinden.

De volgende budgetcyclus (2021-2027) van de EU voorziet miljarden extra euro's voor grensbeveiliging. Er is maar een duidelijke winnaar: de Europese militaire en veiligheidsindustrie. Het Europees migratiebeleid volgt dit traject op zijn minst al 30 jaar, maar de 'vluchtelingencrisis' van 2015 leidde tot een snelle escalatie van de militarisering van de grenzen en een toename van de uitgaven. De constructie van 1000 kilometer aan grensbarrières -het equivalent van zes Berlijnse muren- en een toename van de maritieme operaties van Frontex (het Europees Grens- en Kustwachtagentschap) -die ten minste 4750 kilometer in de Middellandse Zee bestrijken, tussen het Afrikaanse continent en de Canarische eilanden- waren hoogst zichtbare elementen van deze trend.

Deze trend gaat gepaard met een enorme stijging van de uitgaven voor grensbeveiliging. En die blijven exponentieel groeien. EU-lidstaten hebben minstens 900 miljoen euro uitgegeven aan landbarrières, terwijl Frontex zeker 676,4 miljoen euro spendeerde aan maritieme operaties tussen 2006 en 2017. Dit blijkt uit een nieuw rapport, 'The Business of Building Walls', van het Transnational Institute (TNI), Stop Wapenhandel en Centre Delàs.

In haar volgende meerjarenbudget ('Multiannual Financial Framework 2021-2027') heeft de Europese Commissie 8,02 miljard euro gereserveerd voor het Geïntegreerde Grensmanagament Fonds en 11,27 miljard euro voor Frontex, waarvan 2.2 miljard euro gebruikt zal worden voor het verwerven, onderhouden en exploiteren van lucht-, zee- en landactiva. De exacte geplande budgetten voor (biometrische) identiteitsdatabanken en het bewakingssysteem Eurosur zijn nog niet duidelijk, maar de uitgaven voor deze 'virtuele muren' komen voor de periode 2000-2027 ten minste op 1,9 miljard euro.

Deze budgetstijgingen zijn het resultaat van een politieke consensus die systematisch opgebouwd en in stand gehouden wordt door dezelfde bedrijven die er winst uit slaan. Ze zijn erin geslaagd om migratie te kaderen als een veiligheidsprobleem dat aangepakt moet worden met militaire en veiligheidsmiddelen, in plaats van een sociaal fenomeen met economische en politieke wortels. Via hun participatie aan EU-onderzoeksprogramma's, aan adviesgroepen op hoog niveau, aan wapen- en veiligheidsbeurzen, via ontmoetingen met hooggeplaatste EU-functionarissen en door middel van consistent lobbyen, hebben Europese militaire en veiligheidsbedrijven zichzelf gepositioneerd als experten. Hun goederen en diensten presenteren ze als dé oplossing.

Grote Europese wapenbedrijven, zoals Airbus, Leonardo en Thales, hebben op die manier de vruchten geplukt van het beleid waar ze voor lobbyen. Pervers genoeg maken ze zelfs winst via het verkopen van wapens aan de regio's vanwaar mensen moeten vluchten voor geweld. De export van wapens naar het Midden-Oosten en (Noord-)Afrika heeft bijgedragen aan oorlogen, repressie en mensenrechtenschendingen die de belangrijkste drijfveren zijn voor gedwongen migratie.

Wat de grensbarrières betreft worden de wapenbedrijven ondersteund door een waaier aan firma's, van constructiebedrijven die de muren en hekken bouwen op de landsgrenzen, over de scheepsbouwers die de boten voor Frontex leveren, tot de IT- en technologiebedrijven die betrokken zijn bij de biometrische databanken en bewakingssystemen. Het Spaanse bedrijf European Security Fencing, produceerde bijvoorbeeld de prikkeldraad voor vele grenshekken. Veel Europese grens- en kustwachten maken gebruik van de patrouilleschepen van de Nederlandse scheepsbouwer Damen. Dit bedrijf verkocht eveneens schepen aan de Turkse en Libische kustwachten. Het Franse IT-bedrijf Sopria Steria verdiende reeds meer dan 150 miljoen euro dankzij EU-contracten voor de ontwikkeling van de vingerafdrukkendatabank EURODAC, het Schengen Informatie Systeem (SIS II) en het Visa Informatie Systeem (VIS).

Ondertussen stierven sinds 2015 meer dan 17.000 vluchtelingen op de Middellandse Zee, en dat zijn alleen de slachtoffers wiens overlijden geregistreerd werd. Zoals het VN-vluchtelingenagentschap (UNHCR) op 3 november rapporteerde, schat het dat ten minste tweemaal zoveel vluchtelingen sterven terwijl ze het Afrikaans continent doorkruisen richting Europa, grotendeels uit het zicht van de Europese pers en het publiek. Deze sterfgevallen zijn rechtstreeks gerelateerd aan het Europees migratiebeleid, dat vluchtelingen naar gevaarlijkere routes en in de armen van criminele smokkelnetwerken drijft.

De nieuwe grensmuren zijn een vlek op het Europese geweten en illustreren het falen van de EU om de hoop van zijn volkeren in 1989 waar te maken op een nieuwe, meer open maatschappij. De huidige barrières moeten vervangen worden door een beleid gebaseerd op het bieden van onderdak, bijstand en een veilige toekomst voor vluchtelingen. Tegelijkertijd moet er gewerkt worden aan het elimineren van de redenen waarom mensen überhaupt gedwongen worden om te vluchten.

Mark Akkerman werkt voor de Nederlandse Stichting Campagne tegen Wapenhandel/Stop Wapenhandel