Trumps uitspraak – vlak voor zijn inauguratie als president – dat de NAVO ‘verouderd’ is, zorgde voor een paniekreactie in Europa. Het was uitkijken naar de komst van de Amerikaanse minister van Defensie, Jim Mattis, naar de NAVO-bijeenkomst in Brussel (15 en 16 februari) en de parallelle Europese tournee van vicepresident Mike Pence met de toekomst van de transatlantische relaties als hoofdmenu. Beiden stelden ze de gemoederen gerust. De Amerikaanse vicepresident verkondigde tijdens zijn bezoek aan de Europese instellingen dat de relaties met de EU ‘onwrikbaar’ zijn. Eerder, tijdens de jaarlijkse NAVO-conferentie in München, zei hij dat ook over de relaties met de NAVO. De Amerikaanse minister van Defensie herhaalde wel de voorwaarde dat de Amerikaanse steun aan de NAVO afhankelijk is van de mate waarin de Europese NAVO-lidstaten in hun defensie-apparaat investeren. Dat is een verwijzing naar de afspraak die de NAVO-leiders in de zomer van 2014 maakten in Wales om de defensiebudgetten op te trekken naar 2% van het Bruto Binnenlands Product (BBP = de totale financiële waarde van de economische activiteit van een land in één jaar, overheid en privé samen) en binnen het defensiebudget minstens 20% te reserveren voor investeringen in de militaire uitrusting. Mattis wil dat de NAVO een plan aanvaardt met een duidelijk streefdatum voor de 2% norm. Dat moet volgens hem volgend jaar al in voege treden.

Mattis wil dat de NAVO een plan aanvaardt met een duidelijk streefdatum voor de 2% norm. Dat moet volgens hem volgend jaar al in voege treden.

Concrete plannen zijn er al

Niets is wat het lijkt. De Europese paniekreactie na Trumps uitspraken had meer weg van politiek theater dan met stijgende dosissen stresshormonen. De Amerikaanse druk komt niet helemaal ongelegen om in tijden waarin de EU de lidstaten op de vingers kijkt om de overheidsuitgaven in bedwang te houden, de Europese bevolking te helpen overtuigen om meer te investeren in de militaire apparaten.

Na haar aanstelling tot nieuwe Europese Hoge Vertegenwoordiger goed twee jaar geleden, kreeg Federica Mogherini al de opdracht om te komen tot een nieuwe Europese veiligheidsstrategie. Die zag afgelopen zomer het daglicht, maanden voor er sprake was van Trump als president. Daarin klinkt het dat “de EU moet versterkt worden als een veiligheidsgemeenschap” want “een geloofwaardigere Europese defensie is ook noodzakelijk in het belang van een gezond transatlantisch partnerschap met de Verenigde Staten”. Dat is zo’n beetje wat Washington al jaren graag wil horen. Hoewel het pleidooi voor hogere defensiebudgetten er vaagweg wordt omschreven als “het ontwikkelen en behouden van defensiecapaciteiten vereist zowel investeringen als het optimaliseren van het gebruik van de nationale middelen via diepere samenwerking”, resulteerde dat enkele maanden later in concrete plannen voor een Europees defensiefonds. De Commissie wil voor de periode 2020 tot 2027 jaarlijks 500 miljoen euro in defensie-onderzoek stoppen. Daarnaast wil ze elk jaar 5 miljard euro vrijmaken voor gezamenlijke investeringen van de lidstaten in militair materieel.

De Commissie wil voor de periode 2020 tot 2027 jaarlijks 500 miljoen euro in defensie-onderzoek stoppen.

In januari deed Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, er een grote gemilitariseerde smak bovenop in zijn ongewoon scherpe brief met duidelijk pleidooi voor hogere defensiebudgetten. Tijdens zijn bezoek herinnerde Pence de Europeanen aan al deze plannen en beloftes, maar ook aan de oproep van Trump om -conform de NAVO-normen – 2% van het BBP te reserveren voor militaire uitgaven. De Duitse bondskanselier, Angela Merkel, reageerde gehoorzaam met: “we zullen alles doen om dit engagement na te komen”.

NAVO-budget is nu al helft van wereldwijde militaire uitgaven

Washington is boos omdat het meer dan dubbel zoveel budgettaire inspanningen levert dan alle Europese NAVO-bondgenoten samen. Dat ligt niet zozeer aan de lage Europese defensie-uitgaven, maar aan het buitenproportionele Amerikaanse defensiebudget van 664 miljard dollar in 2016, of 3,61 % van het BBP. De VS is in zijn eentje goed voor een derde van de wereldwijde uitgaven. En als je alle NAVO-landen samen neemt, dan spreken we over meer dan de helft. Op korte termijn moeten de Europese landen bovendien nog eens 100 miljard extra ophoesten om de NAVO-normen te halen. Hoewel ook Rusland zijn defensie-uitgaven laat stijgen, bedragen ze minder dan 10% van die van de NAVO.

Het opblazen van de Russische dreiging maakt evenzeer deel uit van het Europese politieke theater om de publieke angst te verzilveren in hogere militaire uitgaven.

Het opblazen van de Russische dreiging maakt evenzeer deel uit van het Europese politieke theater om de publieke angst te verzilveren in hogere militaire uitgaven. In januari van dit jaar ontplooide de NAVO ook nog eens een extra troepenmacht van 4.000 militairen en honderden gepantserde voertuigen. De Russische reacties op de machtsontplooiing en de NAVO-expansie in Centraal- en Oost-Europa maken deel uit van de transatlantische politiek van zelfvervullende voorspelling.

In zijn brief van afgelopen maand haalde Donald Tusk nog andere argumenten aan om te pleiten voor een sterker militair Europa: naast de Russische agressieve politiek in Oekraïne en de “zorgwekkende verklaringen van de nieuwe Amerikaanse regering” verwees Tusk ook nog naar een “assertief China” en de “oorlogen, terreur en anarchie in het Midden-Oosten en in Afrika.”

NAVO draagt bij aan de dreigingen

Enige kritische bedenking dat de NAVO-landen misschien wel eens een behoorlijke steen hebben bijgedragen aan het ontstaan en instandhouyden van die dreigingen ontbreekt. Geen woord over de oorlogen die de NAVO heeft ontketend in Afghanistan, Irak en Libië of de massale wapenleveringen aan conflictgebieden om er slechts twee te noemen.

De Amerikaanse druk en Europese NAVO-plannen om beduidend meer te besteden aan het militaire apparaat, dreigt niet alleen voor nog meer instabiliteit te zorgen, maar brengt ook de sociale welvaartsstaat in het gedrang. De Belgische regering anticipeerde al enigszins met een plan om het Belgische defensiebudget naar 1,3 % te laten stijgen tot 6,5 miljard euro tegen 2030, een stijging van 2,6 miljard ten opzicht van nu. De vraag is nu of dit voldoende zal blijken. Op de komende top in Brussel (24 en 25 mei) zal de discussie over de defensie-budgetten ongetwijfeld centraal staan en is de kans groot dat van ons land – onder Amerikaanse druk – nog meer militaire inspanningen worden verwacht bovenop de reeds geplande toename.