Wat bezielt de Turkse president Recep Tayyip Erdogan om Islamitische Staat (IS) de oorlog te verklaren, Koerden in Irak te bombarderen en meteen het vredesproces met de Koerden in eigen land op te blazen? Wat bezielt de Navo om daar haar zegen aan te geven?
Na enkele dagen lijkt het toch allemaal te draaien rond de vrees van de Turkse leider voor de groeiende Koerdische macht in eigen land, zoals die uit de verkiezingen van 7 juni bleek. Erdogan lijkt vastbesloten met verdere repressie en wapengekletter zijn aangetast gezag te herstellen.

Oogverblinding

Ankara en IS: na jarenlang IS logistieke en politieke steun te hebben verleend en te hebben belet dat IS vanuit Turkije werd aangevallen, heeft de Turkse luchtmacht enkele stellingen van IS in Syrië gebombardeerd. Maar tegelijk ook posities van de Koerdische PKK in het noorden van Irak. Was het bestoken van IS-posities dan wel meer dan oogverblinding? Blijkbaar wel, want eindelijk mogen toestellen van de anti-IS-coalitie nu de luchtmachtbasis Incirlik gebruiken voor operaties tegen IS. Dat is een reële ommekeer, want tot dan toe was de Turkse overheid zacht gezegd medeplichtig aan het offensief van IS.
Zoals al zo vaak in de recente geschiedenis gebeurde, worden monsters een gevaar voor degenen die ze hielpen groeien. Washington heeft al heel wat ervaring met islamfundamentalistische groepen die het lang sponsorde, tot ze zich tegen hen keerden – Al Qaida is daar één voorbeeld van. Ankara kan er niet naast kijken dat IS Turkije als een onderdeel van zijn kalifaat ziet. Op termijn vormt IS een bedreiging voor het Erdogan-bewind - waarbinnen het al talrijke sympathisanten heeft die als vijfde colonne kunnen opereren.

Iran

Het optreden van de Turkse luchtmacht in twee aangrenzende landen, Syrië en Irak, heeft wellicht ook te maken met het nucleair akkoord tussen Iran en de groep 5+1. Dat akkoord versterkt de diplomatieke en economische positie van Iran, grote rivaal van de soennitische alliantie rond Saoedi-Arabië. Die alliantie is zeer misnoegd over de houding van de VS. De verbale steun van de Navo aan het Turkse optreden tegen IS maar vooral tegen de PKK, kan als een compensatie worden gezien voor het akkoord met Iran. Zowel de "soennistische coalitie" als Israël hebben immers al compensaties voor dat akkoord gevraagd.
Het Turkse wapengekletter moet nu aantonen dat Turkije een regionale macht met militaire middelen is. Iran staat sterk in Irak, het verdedigt zijn bondgenoot Syrië, het steunt de Houthi's in Jemen – Turkije laat gespierd zien dat het in de regionale conflicten meetelt, aan de zijde van Saoedi-Arabië en diens bondgenoten.

Verkiezingen

Maar de grootste schok die Erdogan weer in het offensief jaagt, was het verkiezingsresultaat van 7 juni. Erdogans AKP verloor met glans haar volstrekte meerderheid, terwijl de HDP – een alliantie van Koerdische vertegenwoordigers met andere linkse groepen – succes boekte en domineerde in het zuidoosten, met zijn overwegend Koerdische bevolking.
Dat volstond om het spookbeeld op te roepen van een nakende Koerdische autonome regio in Turkije naar het voorbeeld van Rojova, de Koerdische regio in Syrië, en de Koerdische autonome regio in Irak. Ankara bakt wel zoete broodjes met de leiding van die regio in Irak, maar ziet met lede ogen de toenemende invloed van de PKK daar omdat die het voortouw neemt in de verdediging van de Koerden tegen IS. De 'veiligheidszone' die Erdogan wil in het noorden van Syrië heeft weinig met IS te maken, maar zou moeten dienen om de Syrische Koerden, bij wie de invloed van de PKK zeer groot is, af te snijden van de Turkse Koerden.
Het is niet de eerste keer dat wapengekletter moet dienen om uit een politieke impasse te geraken. Na meer dan anderhalve maand is er nog geen zicht op een nieuwe Turkse regering. Oorlog kan dienen als drukkingsmiddel op andere partijen om de rangen te sluiten. De grootste oppositiepartij, de kemalistische CHP, heeft al aangeboden om in een regering van nationale unie te stappen. Er is ook nog de ultranationalistische MHP, goed voor een zesde van de stemmen, die zeker geen graten ziet in een anti-Koerdische oorlog.
Indien het niet lukt om de steun van de oppositie voor een nieuwe regering te krijgen, komen er nieuwe verkiezingen. Erdogan gokt dat zijn oorlogstaal zal toelaten deze keer de volstrekte meerderheid te heroveren.

Duiven

Door het spectaculair afbreken van het vredesproces met de Turkse Koerden, wil Erdogan natuurlijk ook de Koerdische beweging zwaar onder druk zetten. Hij hoopt allicht een weg te drijven tussen 'haviken' en 'duiven', deze laatste aangemoedigd door het succes van de HDP. Maar tegelijk neemt Erdogan die 'duiven' de wind uit de zeilen met zijn dreigementen alle politici, ook parlementsleden, die banden hebben met 'terroristen' te zullen vervolgen. Er is duidelijk een nog sterkere repressiegolf op komst.
Last but not least, zet hij ook de VS onder druk. Want de toenadering tussen Washington en de PKK is Ankara natuurlijk al lang een doorn in het oog. Door de draai rond IS, met de basis van Incirlik als grootste aas, verplicht hij de VS en in hun zog de Navo zijn frontale aanval op de PKK goed te keuren. En die PPK is Erdogans grote vijand, niet IS.

Dit artikel verscheen eerder op Uitpers, webzine voor Internationale Politiek