De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, de grootste en machtigste militaire alliantie ter wereld, bestaat 75 jaar. Dit zal zeker gevierd worden tijdens de jaarlijkse NAVO-top, die dit jaar doorgaat van 9 tot 11 juli in Washington DC. De vredesbeweging in de Verenigde Staten maakt zich alvast op voor een internationale tegentop en een protestmars. Medewerkers van Vrede vzw hielpen het programma van de tegentop samenstellen, en zullen er deelnemen (als spreker of moderator) aan workshops, debatten en webinars.
Maar wat heeft de vredesbeweging precies tegen de NAVO? Dit westers militair bondgenootschap is uitgegroeid tot dé drijvende kracht achter de militarisering van de internationale relaties. Onder impuls van de NAVO lijkt het concept diplomatie uit het westers vocabularium te zijn verdwenen, zoals duidelijk blijkt uit de trans-Atlantische weigering om enig diplomatiek initiatief te nemen om een uitweg te zoeken uit het bloedige Oekraïense oorlogsmoeras.
Militarisme is volgens de NAVO het enige antwoord op alle mondiale problemen en crisissen. Het is een destabiliserend orgaan dat naar eigen goeddunken, ver buiten het grondgebied van de lidstaten, militair intervenieert en daarbij de Verenigde Naties omzeilt en het internationaal recht schendt. Voornamelijk fungerend als een vehikel voor de geopolitieke en economische belangen van de VS, maakt het louter bestaan van de NAVO conflicten en oorlogen waarschijnlijker. De vijandigheid tegenover landen die het bestempelt als “systemische rivalen”, met name Rusland en China, wakkert een gevaarlijke (ook nucleaire) wapenwedloop aan. De NAVO is tevens de belangrijkste motor van de militarisering in Europa.
De NAVO werd in de context van de Koude Oorlog opgericht op 4 april 1949 in de VS door 12 landen, waaronder België, om de ideologische vijand, de Sovjet-Unie, af te schrikken en in het geval van een aanval, militair van antwoord te kunnen dienen. De centrale opdracht van de alliantie bestond uit de collectieve verdediging van de leden. Artikel 5 van het Noord-Atlantisch Verdrag stelt dat een aanval op één lidstaat wordt beschouwd als een aanval op alle leden, die het getroffen land dan ook ter hulp moeten schieten, indien nodig met militair geweld.
In 1955 reageerde de Sovjet-Unie met de oprichting van het Warschaupact, een militair bondgenootschap met de Oost-Europese communistische staten. Het groeiend wantrouwen tussen beide blokken leidde tot een wapenwedloop en sterk stijgende militaire uitgaven. De VS en de Sovjet-Unie ontwikkelden in sneltempo alsmaar krachtigere nucleaire wapens en steeds verder reikende draagsystemen.
Het uiteenvallen van het Oostblok leidde midden 1991 ook tot de ontbinding van het Warschaupact. Met het wegvallen van de beoogde tegenstander van de NAVO verdween haar officiële bestaansreden. In plaats van dit te erkennen, stond de westerse militaire alliantie erop zichzelf heruit te vinden. Er volgde een expansieve transformatie tot een militaire macht die overal ter wereld kan interveniëren “ter verdediging van de vrijheid en de veiligheid”. Dit proces verliep via een combinatie van ondoeltreffende internationale interventies (zie Irak, Afghanistan en Libië), het opzetten van wereldwijde militaire partnerschappen en de eigen territoriale uitbreiding.
Sinds de ontbinding van de Sovjet-Unie (eigenlijk was het geen implosie maar op initiatief van Boris Jeltsin samen met Kazachstan en Wit-Rusland sloten deze landen een akkoord tot ontbinding en richtten het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, het GOS, op) onderging het bondgenootschap verschillende uitbreidingsrondes in oostelijke richting, wat van bij het begin voor spanningen zorgde met Moskou. De bredere Russische veiligheidsbezorgdheden werden echter compleet genegeerd door de NAVO. Meer nog, sinds 2014 hanteert de NAVO in toenemende mate een confrontatiepolitiek tegenover Rusland en China, onder meer om haar eigen bewapening te legitimeren. Misnoegd over de groeiende NAVO-invloed in zijn rechtstreekse veiligheidsomgeving, viel Moskou in 2022 Oekraïne binnen - een grove schending van het internationaal recht. Het oogstte met zijn militaire agressie echter het omgekeerde van wat het beoogde. De eenheid in het Westen was nog nooit zo groot en de NAVO -met Washington als herbevestigde leider- stond nog nooit zo sterk in Europa als vandaag. Met de recente toetreding van Finland en Zweden, telt de NAVO nu 32 leden. Het doembeeld van een imperiaal Rusland dat op het punt staat Europa verder binnen te dringen, fungeert ondertussen als het ideale excuus voor de NAVO om de Europese lidstaten tot toenemende militaire uitgaven te dwingen.
In 2023 besteedden de NAVO-lidstaten samen 1.341 miljard dollar aan militaire uitgaven (goed voor 55% van het wereldtotaal!). De VS nam meer dan twee derde daarvan voor zijn rekening. Rusland besteedde 109 miljard dollar, en pompt het gros van zijn mankrachten en militaire middelen in de Oekraïne-oorlog. Het is bijgevolg weinig realistisch om te beweren dat Rusland een tweede front zal openen tegen een NAVO-lidstaat. Toch blijven de spreekbuizen van het militair-industrieel complex -de NAVO op kop- het gevaar voor de Russische dreiging er bij de bevolking inpeperen. Dat is niet zo verwonderlijk als je weet dat de VS 42% van de wereldwijde wapenexport voor zijn rekening neemt. De kassa moet blijven rinkelen.
De escalerende confrontatiepolitiek en de militarisering maken Europa en de wereld alleen maar onveiliger. Er moet dringend van de door de NAVO uitgestippelde koers afgeweken worden. Tijd voor de militaire alliantie om met pensioen te gaan.
