Jarenlang waren ze twee handen op één buik, de Afghaanse Taliban en de Pakistaanse generaals. Sinds de Taliban in 2021 aan de macht zijn in Kaboel, is de sfeer omgeslagen. 

Zaterdag zijn 59 Pakistaanse militairen gesneuveld bij een Afghaanse aanval. Pakistan heeft als antwoord 19 Afghaanse grensposten ingenomen. Daarbij zouden tientallen Afghanen gesneuveld zijn. Pakistan zelf meldt 200 doden aan Afghaanse zijde.

Taliban aan weerszijden

Schermutselingen zijn al een tijdje bezig tussen de buurlanden Pakistan en Afghanistan, maar een luchtaanval vorige week op de Afghaanse hoofdstad Kaboel was het Taliban-bewind te veel. Pakistan ontkent noch bevestigt dat het daar iets mee te maken heeft, maar de Afghanen vermoeden dat Pakistan met die aanval probeerde om Noor Wali Mehsud, een leider van de Pakistaanse Taliban, te doden.

Wat heeft de zo nauwe banden tussen die Afghaanse Taliban en Islamabad dan wel verstoord? Het waren Pakistaanse pantsers en militairen die in het midden van de jaren 1990 de kop namen van de Taliban-colonnes in hun bliksemzege naar de macht. Na de aanslagen van 9/11 in de VS, en de daaropvolgende invasie van Afghanistan door de VS en zijn bondgenoten, bleef de Pakistaanse militaire inlichtingendienst ISI de Afghaanse Taliban onderduims steun verlenen. Pakistaanse generaals hebben ook een grote rol gespeeld in de zege van de Taliban, die op 15 augustus 2021 zonder slag of stoot Kaboel terug binnentrokken. Pakistaanse politici en generaals vierden het als een Pakistaanse zege.

De Pakistaanse generaals gingen ervan uit dat de Taliban hen nog lang zou nodig hebben, al was het maar om hun internationaal isolement te doorbreken. Ze vergaten daarbij de verwantschap van die Taliban met hun broeders van de Pakistaanse Taliban - de Tehreek-e-Taliban Pakistan (TTP)- die aan de overzijde van de grens al bijna 20 jaar strijd voeren tegen de Pakistaanse autoriteiten.

Durandlijn

Die grens tussen Pakistan en Afghanistan wordt door de Taliban aan weerszijden ervan niet erkend. Het gaat om een koloniale grens die de etnische Pathanen in twee snijdt. Zowel de Afghaanse als de Pakistaanse Taliban bestaan zeer overwegend uit Pathanen. De grens, de ‘Durandlijn’, tussen beide landen werd in 1883 afgebakend, in een akkoord tussen de koning van Afghanistan en Brits India. Ze wordt door Kaboel uitdrukkelijk niet erkend. Voor de Afghaanse Taliban is het gezag van Pakistan over de Pathaanse gebieden aan de Pakistaanse kant van de grens, onaanvaardbaar.

Dat verklaart waarom de Afghanen hun Pakistaanse verwanten toestaan hun kampen op te slaan aan de Afghaanse kant van de grens. Pakistan bestookt die kampen af en toe, vaak als vergelding voor aanslagen in Pakistan. Dat gaat dan zowel om aanslagen in het Noordwesten als in Baloetsjistan. In die provincie zijn ook Baloetsji-separatisten erg actief. Zij hebben het onder meer gemunt op de aanzienlijke Chinese belangen.

China

China probeert olie op de golven te gieten om de gemoederen te bedaren. In augustus was er in Kaboel een ontmoeting tussen de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi met zijn Pakistaanse collega Ishaq Dar en de Afghaanse minister Amir Khan Muttaqi. Ze hadden elkaar drie maanden eerder in Peking al ontmoet in een poging tot betere relaties te komen. Daarop hadden Pakistan en Afghanistan hun diplomatieke relaties hersteld.

De beslissing van Pakistan vorig jaar om massaal Afghaanse vluchtelingen uit te drijven, had die relaties zwaar onder druk gezet. Kaboel heeft het over "grove schendingen van de mensenrechten". Vorige donderdag, de dag van de aanval in Kaboel, zei de Pakistaanse minister van Defensie Asif dat de miljoenen nog in het land verblijvende Afghaanse vluchtelingen in ijltempo over de grens worden gezet, ze zijn een “te groot risico voor de veiligheid”.

China hoopt ooit zijn 'Belt and Road Initiative' (nieuwe “zijderoute”) tot Afghanistan uit te breiden, maar aarzelt omwille van de onveilige toestand. De flirt tussen VS-president Donald Trump en de Pakistaanse leiders, maakt Peking bovendien nerveus. Twee weken geleden dineerde Trump in alle discretie in het Witte Huis met de Pakistaanse premier Shehbaz Sharif en met legerbevelhebber Asium Munir, met wie hij eerder al aan tafel zat. Trump is opgetogen dat Pakistan hem voordroeg voor de Nobelprijs Vrede en heeft ook belangstelling in ertsrijke mijnen in Baloetsjistan.

India

Pakistan zelf is niet opgetogen met de betere banden tussen China en India. Het ergert zich bovendien mateloos aan de groeiende aanwezigheid van grote vijand India in Kaboel. Zopas heropende India na vier jaar onderbreking zijn ambassade in de Afghaanse hoofdstad. Pakistan verwijt de Afghaanse Taliban nu het door India bezette Kasjmir in de steek te laten.
De sterke aanwezigheid van India in Kaboel tot de zege van de Taliban in 2021, was een extra prikkel voor de Pakistaanse militairen om de Taliban te steunen. Zij vreesden door die Afghaans-Indiase samenwerking in een tang te zitten. Nu zijn de Taliban New Delhi dankbaar dat het hen helpt hun diplomatiek isolement te doorbreken. Voor India is elke gelegenheid welkom om Pakistan tegen te werken. De Afghaanse minister Amir Khan Muttaqi is sinds vorige donderdag op bezoek in India. De persconferentie van Muttaqi in New Delhi leidde tot een incident, er waren geen vrouwelijke journalisten uitgenodigd.

Bezorgde buren

Met de recente incidenten valt een verdere escalatie te vrezen. De Pakistaanse premier Shehbaz Sharif heeft het over de “khwariji” die Pakistan bedreigen. Het is een sterke term die verwijst naar fundamentalistische moslims die andere moslims als afvalligen beschouwen.
Die escalatie baart de regio zorgen. Iran en Saoedi-Arabië hebben opgeroepen om de kalmte te bewaren. Saoedi-Arabië sloot onlangs een defensieakkoord met Pakistan waardoor het zich onder de Pakistaanse nucleaire paraplu plaatst. Ook Qatar dringt daarop aan. Qatar speelde een sleutelrol in de onderhandelingen die leidden tot de VS-terugtrekking uit Afghanistan in de zomer van 2021.

Dit artikel verscheen eerder op Uitpers.