Hamas en Fatah hebben in Caïro een verzoeningsakkoord getekend waarmee een einde zou moeten komen aan tien jaar interne Palestijnse strijd. Beide rivalen zullen een interimregering vormen in afwachting van verkiezingen die binnen het jaar zouden moeten plaatsvinden. Dat zal de humanitaire situatie verlichten, maar niet oplossen. Het Israëlische embargo blijft immers gehandhaafd. De EU zegt wel dat er een eind moet komen aan deze blokkade, maar weigert Israël onder druk te zetten en beperkt zich tot het geven van ontwikkelingshulp die zonder embargo overbodig zou zijn. Het EU-beleid rond Gaza is failliet. Alleen echte druk helpt en de EU heeft daar de middelen toe. Nu nog politieke wil.
Het akkoord komt niets te vroeg. De humanitaire situatie in Gaza is al lange tijd onhoudbaar als gevolg van een tien jaar durende Israëlische blokkade en drie grootschalige militaire aanvallen. Het zorgde er voor dat de werkloosheid de hoogte inschoot naar 42 procent - 40 procent van de bevolking leeft in armoede, de helft van de bevolking leeft in voedselonzekerheid en driekwart moet beroep doen op internationale hulp. Het wordt ook alsmaar moeilijker om deze gevangenis, zoals de Gazanen de smalle strook land systematisch noemen, te verlaten, zelfs voor dringende medische gevallen. Israël weigert in de helft van de gevallen voor zwaar zieken een vergunning af te leveren. En zo sterven er mensen omdat ze geen behandeling buiten Gaza mogen krijgen.
Alsof dat nog niet genoeg was, kwamen daarbovenop ook nog eens de maatregelen van de Palestijnse Autoriteit (PA) onder leiding van president Mahmoud Abbas. Hij zette Hamas, dat Gaza controleert, met extra collectieve strafmaatregelen verder onder druk. De PA bezuinigde fors op het loon van duizenden ambtenaren en weigerde nog langer de (Israëlische) elektriciteitsleveringen aan de Gazastrook te betalen. Een collectieve sanctie waardoor gezinnen slechs over een paar uur elektriciteit per dag beschikten en de waterzuiveringsinstallaties stilvielen. Het ongezuiverde water gaat tot vandaag rechtstreeks de zee in waardoor de hele kuststrook als een open riool oogt en ruikt. Voor de visserij in Gaza is dat een ramp. Ook Egypte houdt al jaren zijn grenzen dicht, officieel om terreuraanvallen tegen te gaan, maar in werkelijkheid om de VS en Israël gunstig te stemmen.
Tijdens zijn bezoek aan de Gazastrook eind augustus zei VN-Secretaris-Generaal Antonio Guterres dat hij getuige was van een van de ergste humanitaire crisissen die hij ooit heeft gezien. Volgens een VN-rapport zou de Gazastrook 'onleefbaar' worden tegen 2020. De VN vraagt om extra financiering om de ergste nood te lenigen. Maar het is duidelijk dat het opheffen van de Israëlische wurggreep de enige weg is om Gaza onafhankelijk te maken van buitenlandse hulp.
Israël wil geen Palestijnse verzoening
Zal het net afgesloten akkoord tussen Hamas en Fatah voor een Palestijnse eenheidsregering een einde maken aan deze situatie? Het zal de ergste uitwassen van de catastrofe wegnemen en als Egypte effectief meewerkt kan het zelfs zorgen voor een verlichting van de economische malaise en een betere Palestijnse mobiliteit.
Als... want eerdere akkoorden liepen op niets uit. Niet alleen omdat het wantrouwen tussen beide politieke bewegingen erg groot blijft. Het grootste obstakel is dat de Israëlische regering absoluut niet wil weten van een verzoening en een eenheidsregering met 'terroristen'. Ze schoot het vorige akkoord uit de lente van 2014 letterlijk aan flarden, waarbij ongeveer 2100 Gazanen het leven lieten. Cynisch genoeg liet premier Netanyahu in een reactie verstaan dat een 'verzoening met massamoordenaars deel uitmaakt van het probleem, en niet de oplossing'. Langs Palestijnse kant bestaat er nochtans een wil - zelfs bij Hamas - om tot vrede te komen op voorwaarde dat Israël de Palestijnen een leefbare staat gunt zonder blokkades, zonder bezetting, annexatie en kolonisatie, zonder militaire aanvallen.
Waar blijven de internationale maatregelen?
In de westerse hoofdsteden zijn de cijfers over de dramatische humanitaire situatie en de bezettingspraktijken gekend, maar daar kijkt men liever de andere kant op. Het internationaal humanitair recht verbiedt dergelijke blokkades. Het zegt ook dat op de andere landen de verantwoordelijkheid rust om op te treden als daartegen inbreuken worden gepleegd. Blokkades mogen niet als die hongersnood tot doel of effect hebben. Het is ook verboden om de burgerbevolking aan collectieve strafmaatregelen te onderwerpen. Verder is Israël als bezettende macht verantwoordelijk voor een adequate bevoorrading van voedsel en medicijnen. En Israël - laat daar geen twijfel over bestaan - blijft een bezettende macht omdat het op diverse wijze Gaza aan zijn macht onderwerpt.
Palestijnse verzoening of niet, zolang het Israëlische embargo gehandhaafd blijft, zal de humanitaire situatie er niet echt op verbeteren. Toch weigeren de internationale hoofdrolspelers in dit conflict, de Europese Unie en de Verenigde Staten op kop, om maatregelen te nemen die een einde kunnen maken aan deze duidelijke Israëlische inbreuk op het internationaal recht. Europa beschikt, als belangrijkste handelspartner, nochtans over de instrumenten om Israël onder druk te zetten. Zo is er het Associatie-akkoord dat Israël een voordelige Europese markttoegang biedt en er voor zorgt dat Israël kan participeren aan verschillende Europese programma's zoals Horizon 2020. Artikel 2 van het associatie-akkoord bevat evenwel een opschortende mensenrechtenclausule. De vraag is waarop de EU al die jaren al wacht om het artikel in werking te laten treden? Het tast de geloofwaardigheid aan van de EU als voorvechter van de mensenrechten. In plaats daarvan proberen de Europese leiders hun geweten te sussen door humanitaire hulp te bieden hoewel die overbodig zou zijn als de Israëlische blokkade wordt stopgezet. Het gaat immers om een 'man-made-disaster'.
Van de VS valt niet veel te verwachten
Met de Verenigde Staten is het nog erger gesteld. Het neemt het keer op keer op voor Israël ook als er sprake is van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht. Onder President Obama is de militaire steun aan Israël nog opgevoerd met een jaarlijkse 4 miljard dollar, ook al beschikt Israël over een machtig kernwapenarsenaal en koopt het daarmee de nodige wapens die het vervolgens inzet om de bezetting van de Palestijnse gebieden te handhaven. Onder Trump kan het alleen nog maar erger worden, zoals we konden merkten aan het stopzetten van het lidmaatschap van UNESCO omdat die organisatie Palestijnse cultureel erfgoed erkende.
Van Israël en de VS moeten we dus niet veel verwachten. Als de EU - zoals het geregeld verklaart - werkelijk ijvert voor een duurzame vrede, voor een leefbare Palestijnse staat, begaan is met het lot van de Palestijnen en die van de burgers in Gaza in het bijzonder, dan moet Brussel eindelijk eens kordaat optreden. Decennialange verklaringen en wat humanitaire hulp hebben niets uitgehaald. Dat beleid is failliet. Het is tijd om te handelen en te zorgen dat er een einde komt aan de grootschalige schendingen van mensenrechten. Brussel moet relaties met Israël aan voorwaarden van internationaal recht verbinden, de handelsbanden met de Israëlische kolonies doorknippen en het embargo tegen Gaza doorbreken. Zo moeilijk is dat niet. Met enige creativiteit hoeft Brussel daarvoor zelfs de medewerking van Israël niet te hebben. Gaza is immers toegankelijk langs de zee. Ik denk niet dat Israël het zou aandurven om militair op te treden tegen een Europese geaccrediteerde handelsvloot die de maritieme blokkade rond Gaza doorbreekt, zoals het eerder deed met de acties van burgeractivisten.
Ludo De Brabander reisde begin september met een delegatie van de Nederlandse Stichting Kifaia door Gaza en sprak er met verschillende hulp- en mensenrechtenorganisaties.
Vrede vzw organiseert op 22 november een vredescafé over Gaza en het embargo met prominente internationale sprekers.
Dit opiniestuk verscheen op de website van Knack en 11.11.11.