Bidens aarzelende houding heeft de gematigden in Iran de verkiezingen van 18 juni 2021 gekost. De beste optie nu is dat de Verenigde Staten zich opnieuw aansluit bij de Iran-deal vóór het aantreden van de Iraanse hardliners die de overwinning in de wacht sleepten.    

Het ‘Joint Cooperative Plan of Action’ (JCPOA) of de deal met Iran over zijn nucleair programma werd in juni 2015 -onder VS-president Obama- overeengekomen tussen Teheran en de P5 + 1 (de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad, nl. de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, China, Rusland, Frankrijk) plus Duitsland en de Europese Unie. 

Hoewel het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) herhaaldelijk bevestigde dat Iran zich volledig aan de nucleaire deal hield, besloot president Donald Trump in mei 2018 om de VS terug te trekken uit het akkoord. Hij noemde het JCPOA “verschrikkelijk” en voerde opnieuw strenge economische sancties in tegen Iran.  

Hoewel het IAEA stelde dat Iran zich aan de nucleaire deal hield, trok de VS zich eruit terug in 2018.

Het was algemeen geweten dat het verzuim van de Biden-regering om de VS opnieuw aan te sluiten bij de nucleaire deal vóór de verkiezingen van 18 juni, de conservatieve hardliners zou helpen winnen. Inderdaad, op zaterdag 19 juni bleek dat de conservatieve kandidaat Ebrahim Raisi verkozen was tot de nieuwe president van Iran. 

Raisi, die beschouwd wordt als een waarschijnlijke kandidaat om de Hoogste Leider van Iran, grootayatollah Ali Khamenei, op te volgen na zijn dood, staat bekend om zijn brutaal optreden tegen opponenten. Zijn verkiezing is een ferme domper voor de Iraniërs die strijden voor een meer liberale en open maatschappij.

Hij heeft ook een geschiedenis van antiwesterse sentimenten en stelde al vóór zijn verkiezing dat hij zou weigeren om president Biden te ontmoeten. Terwijl de uittredend Iraanse president Rouhani -die als gematigd beschouwd wordt- de mogelijkheid van bredere besprekingen vooropstelde op voorwaarde dat de VS zich terug aansluit bij de nucleaire deal, zal Raisi dergelijke bredere besprekingen bijna met zekerheid verwerpen. 

Had de overwinning van Raisi vermeden kunnen worden als president Biden zich vlak na zijn intrede in het Witte Huis opnieuw had aangesloten bij de Iran-deal? We zullen het nu nooit weten. Het had Rouhani en de gematigden in Iran alvast de mogelijkheid gegeven om de eer op te strijken voor de verwijdering van de Amerikaanse sancties voor de verkiezingen.

Trumps terugtrekking uit het akkoord veroorzaakte in eigen land een bijna algemene veroordeling door de Democraten en was aantoonbaar in strijd met het internationaal recht. Maar doordat Biden het naliet zich snel opnieuw aan te sluiten, bleef het beleid van Trump van kracht, inclusief de wrede sancties ontworpen om maximale druk uit te oefenen. Ze drijven de Iraanse middenklasse in de vernietiging, storten miljoenen mensen in de armoede en beletten de invoer van medicatie en andere essentiële goederen, zelfs in tijden van pandemie.   

De Amerikaanse sancties lokten vergeldingsmaatregelen uit van Iran, waaronder het opschorten van de limieten op de verrijking van uranium en het reduceren van de samenwerking met het IAEA.

Het beleid van Trump, en nu dat van Biden, heeft simpelweg de problemen gereconstrueerd die aan het JCPOA voorafgingen. Daaruit blijkt de algemeen erkende waanzin van iets te herhalen dat niet werkte en toch een ander resultaat te verwachten. 

Wenen

In Wenen werden op 6 april 2021 onderhandelingen opgestart om de Iran deal van 2015 nieuw leven in te blazen. Iran en de VS spreken niet rechtstreeks met elkaar, maar een delegatie van de P5 (zonder de VS) en Duitsland vergadert om beurten met vertegenwoordigers van Washington en Teheran in een soort van pendeldiplomatie. De zesde ronde gesprekken vond eerder deze maand plaats. 

In Wenen werden op 6 april 2021 onderhandelingen opgestart om de Iran-deal van 2015 nieuw leven in te blazen.

Het belangrijkste en meest controversiële knelpunt in de onderhandelingen zijn de unilaterale Amerikaanse sancties tegen Iran. Als daden meer zeggen dan woorden, dan suggereert het onlangs offline halen van 27 Iraanse en Jemenitische internationale nieuwswebsites door de VS dat het Amerikaans beleid nog altijd door dezelfde waanzin geleid wordt als onder Trump. 

De onderliggende vraag sinds het aantreden van president Biden is of hij en zijn regering al dan niet toegewijd zijn aan het JCPOA. Iran heeft altijd gezegd dat het klaar was om zich opnieuw aan de overeenkomst te houden van zodra de VS zich terug aansluit. 

Biden is al meer dan vijf maanden president maar de onderhandelingen in Wenen werden pas opgestart in april. Het feit dat Biden niet onmiddellijk terug in de deal stapte nadat hij zijn nieuwe functie had opgenomen, reflecteert een verlangen om hardlijnige adviseurs en politici te behagen. Zij beweerden dat Biden de terugtrekking uit deal en de dreiging van aanhoudende sancties kon gebruiken als drukkingsmiddel om meer concessies af te dwingen van Iran met betrekking tot zijn ballistische raketten, regionale activiteiten en andere kwesties. 

In plaats van meer concessies af te dwingen, leidde de dralende houding van Biden alleen maar tot verdere vergeldingsacties van Iran, in het bijzonder na de moordaanslag op een Iraanse wetenschapper en de sabotage (via cyberaanvallen) van de nucleaire faciliteit in Natanz, beide waarschijnlijk uitgevoerd door Israël.

Het is onduidelijk hoe lang het geduurd zou hebben, zonder veel hulp en een zekere mate van druk vanwege Amerika’s Europese bondgenoten, voordat Biden effectief gestart zou zijn met nieuwe onderhandelingen met Iran. De pendeldiplomatie die momenteel doorgaat in Wenen is het resultaat van naarstige gesprekken met beide partijen door voormalig voorzitter van het Europees Parlement Josep Borrell (momenteel de Hoge Vertegenwoordiger van de EU voor Buitenlands- en Veiligheidsbeleid).  

De zesde ronde van de pendeldiplomatie in Wenen werd onlangs afgesloten zonder een akkoord. President in spe Raisi zegt dat hij de onderhandelingen in Wenen steunt, maar dat hij niet zou toestaan dat de VS ze voor lange tijd laat aanslepen.

Een niet nader genoemde Amerikaanse functionaris deed in de pers de hoop rijzen dat er een akkoord zou komen vóór Raisi zijn ambt opneemt op 3 augustus en merkte op dat het moeilijker zou worden om daarna nog tot een overeenkomst te komen. Maar de woordvoerder van het Amerikaans ministerie van Buitenlandse Zaken stelde dat de gesprekken zouden voortgezet worden als de nieuwe Iraanse regering is aangetreden, wat impliceert dat een akkoord voordien onwaarschijnlijk is.  

Opties

Zelfs indien Biden zich wel eerder heraangesloten had bij het JCPOA, dan zouden de gematigden in Iran de strak geleide verkiezingen alsnog verloren kunnen hebben. Een hernieuwde deal en een einde aan de Amerikaanse sancties hadden de gematigden echter in een veel sterkere positie kunnen brengen en hadden Irans relaties met de VS en bondgenoten op een pad naar normalisering kunnen zetten, wat dan weer had kunnen helpen bij het doorstaan van moeilijkere relaties met Raisi in de komende jaren. 

Als Biden er niet in slaagt om zich opnieuw aan te sluiten bij het JCPOA, en als de Verenigde Staten of Israël in een oorlog verwikkeld raken met Iran, zal de gemiste kans om zich in de eerste maanden van zijn presidentschap bij de deal te voegen, een grote schaduw werpen op toekomstige gebeurtenissen en Bidens nalatenschap als president. 

Als de VS zich niet terug aansluit bij het JCPOA vóór Raisi aan de macht komt, zullen Irans hardliners Rouhani’s diplomatieke inspanningen ten aanzien van het Westen bestempelen als een mislukte droom. Hun eigen beleid zullen ze daar kunnen tegenoverstellen als pragmatisch en realistisch. 

In de VS en Israël zullen de haviken die Biden overtuigd hebben van dit desastreuze treuzel-beleid champagne ontkurken op de inauguratie van Raisi als een manier om de definitieve doodsteek uit te delen aan het JCPOA. Ze zullen het akkoord besmeuren als een deal met een massamoordenaar.

Als Biden het JCPOA vervoegt na Raisi’s inauguratie, zullen Irans hardliners beweren dat ze geslaagd zijn waar Rouhani en zijn gematigde medestanders faalden. Ze zullen immers de eer opstrijken voor het economische herstel dat zal volgen op de afschaffing van de Amerikaanse sancties. 

Anderzijds, als Biden het advies van de haviken opvolgt en het hard speelt, en Raisi daarop de stekker uit de onderhandelingen trekt, zullen beide leiders punten scoren bij de hardlijners in hun respectievelijke landen, ten koste van een meerderheid van beide bevolkingen die vrede wil. Dit zou de terugkeer betekenen naar een grote vijandigheid tussen de VS en Iran. Terwijl dit de slechtste uitkomst van al zou zijn, zou het Biden toelaten om in eigen land, de haviken tevreden te stellen en tegelijk aan de liberalen te zeggen dat hij toegewijd was aan het herstellen van de nucleair akkoord maar dat Iran het verworpen heeft. Deze cynische weg van de minste weerstand, zou waarschijnlijk de voorbode van een oorlog kunnen zijn. 

Om al deze redenen is het cruciaal dat Biden en de Democraten snel tot een overeenkomst komen met de Rouhani-regering en zich heraansluiten bij het JCPOA. Zelfs een heraansluiting nadat Raisi al aan de macht is, zou beter zijn dan het totaal doen mislukken van de onderhandelingen, maar elke vertraging van het proces wordt gekenmerkt door een verminderde garantie op succes. 

Elke vertraging van het onderhandelingsproces wordt gekenmerkt door een verminderde garantie op succes.

Bidens bereidheid om Trumps Iran-beleid te aanvaarden als een valabel alternatief voor dat van Obama komt het Amerikaanse, noch het Iraanse volk ten goede, zelfs niet als een tijdelijke politieke keuze.    

Toestaan dat Trumps verwerping van Obama’s overeenkomst het langetermijnbeleid wordt van de VS, zou een groot verraad zijn van de goede wil en het vertrouwen van mensen aan beide zijden. 

Biden en zijn adviseurs moeten nu de gevolgen onder ogen zien van hun getalm en moeten binnen dagen of weken de oprechte en serieuze politieke beslissing maken om de VS opnieuw aan te sluiten bij het JCPOA.

Dit artikel verscheen eerder in het Engels op Foreign Policy in Focus