De klimaattop van de VN, de COP28, die doorging van 30 november tot 13 december in Dubai, kon uiteindelijk niets meer bereiken dan een zoveelste duffe oproep om "af te stappen" van fossiele brandstoffen.
Een recente opiniepeiling heeft de wereld van de lobbyisten van de fossiele brandstofsector ('Big Oil'), in hun spreekwoordelijke duizend dollar pakken en alligatorschoenen, op zijn kop gezet. Het 'Pew Research Center' ontdekte dat 37% van het VS-publiek nu vindt dat het bestrijden van de klimaatcrisis de eerste prioriteit zou moeten zijn van president Joe Biden en het Congres. Nog eens 34% gaf het als een van hun hoogste prioriteiten aan.
Bedrijven als ExxonMobil en landen als Saoedi-Arabië hebben sinds de jaren 1990 geprobeerd om het publiek wijs te maken dat de klimaatverandering ofwel een totaal verzinsel is, ofwel niet veroorzaakt wordt door de verbranding van steenkool, aardgas en petroleum. Nu ze die strijd duidelijk verloren hebben, vallen de lobbyisten voor fossiele brandstoffen terug op hun Plan B. Ze willen je ervan overtuigen dat Big Oil zelf op grote schaal in actie komt om over te stappen op - jawel - groene energie, pure 'greenwashing' of groenwasserij.
Dat de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) -een van 's werelds grootste olie-exporteurs- het gastland speelde van de recente COP28-klimaattop, illustreert deze misleiding perfect. Helaas is het maar één voorbeeld van groenwassen in de wereld. Overal waar je kijkt, zie je andere versies, maar dit was zeker een klassiek voorbeeld. De VAE-zakenman Sultan Ahmed al-Jaber fungeerde in Dubai als voorzitter van de 28e Conferentie van de Partijen -landen die in 1992 in Rio de Janeiro het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering (UNFCCC), hebben ondertekend. Zijn groene geloofsbrieven omvatten onder meer zijn rol als voorzitter van de bestuursraad van Masdar, het groene energiebedrijf van de VAE. Maar hij wekte heel wat controverse op omdat hij ook de CEO is van ADNOC, de nationale petroleummaatschappij van de VAE. Erger nog, hij is vastbesloten om de olie- en gasproductie van zijn postzegel-grote natie met een miljoen inwoners (en acht miljoen gastarbeiders) spectaculair uit te breiden. Hij wil de dagelijkse olieproductie van ADNOC opdrijven van de huidige vier miljoen vaten per dag tot vijf miljoen tegen 2027, hoewel klimaatwetenschappers ten stelligste benadrukken dat de mondiale fossiele brandstofproductie tot 2050 jaarlijks met 3% verminderd moet worden om de meest verwoestende gevolgen van de klimaatverandering te vermijden.
Aangezien de COP28 werd gehouden in het hart van het olieproducerende Midden-Oosten, werden er ook andere slechte actoren bij betrokken, zoals Saoedi-Arabië, dat het voortouw nam bij de inspanningen om te voorkomen dat de conferentie zich ertoe zou verbinden om het gebruik van fossiele brandstoffen te beëindigen tegen een specifieke datum. Doordat het secretariaat van de UNFCCC de COP28 toekende aan de Emiraten kon een heel land, misschien wel een hele regio, groengewassen worden. Het was een werkelijk schokkende beslissing die onderzocht zou moeten worden door het 'Office of Internal Oversight Services' van de VN. (En volgend jaar lijkt COP29 te worden georganiseerd door een andere belangrijke olieproducent. Met andere woorden, de olielanden lijken op dreef te zijn!).
Imaginaire algen
Let wel deze oliestaten in de Golf zijn verre van de enige grote groenwassers op deze planeet. De privésector heeft zichzelf immers overtroffen in deze arena. Een onderzoek van het VS-congres naar de grote oliebedrijven leverde vorige jaar een lang rapport op inclusief een appendix met o.a. interne e-mails van bedrijven die aantonen dat ze herhaaldelijk en systemisch van kwader trouw zijn wat het onderwerp klimaatverandering betreft.
Directieleden van ExxonMobil hebben nochtans publiekelijk toegezegd dat hun bedrijf de doelstellingen van het Akkoord van Parijs uit 2015 wil nastreven. Daar werd beslist om de gemiddelde oppervlaktetemperatuur van de aarde niet meer dan 1,5° Celsius boven het pre-industriële tijdperk te laten uitstijgen. Hoewel een stijging van 1,5 graden misschien niet veel lijkt, moet je er rekening mee houden dat het als een mondiaal gemiddelde ook de koude oceanen van de hogere breedtegraden, de Noord- en Zuidpolen en de Himalaya omvat. In reeds hete klimaten zoals in Zuid-Azië en het Midden-Oosten, kan een gemiddelde mondiale stijging van 1,5 graden zich gemakkelijk vertalen in een verbluffende stijging van 10 tot 15 graden. Dat zou sommige plaatsen letterlijk onleefbaar maken.
Wetenschappers vrezen dat het overschrijden van dat gemiddelde niveau het klimaatsysteem van de wereld in een complete chaos kan storten, met megastormen, een aanzienlijke stijging van de zeespiegel, verwoestende bosbranden en dodelijke hitte en droogte over grote delen van het aardoppervlak tot gevolg. Toch heeft Darren Woods, CEO van ExxonMobil, ondanks zijn publieke toezegging in 2019 aan de doelen van het klimaatakkoord van Parijs, gevraagd aan een lobbygroep van de olie-industrie om elke verwijzing naar dat klimaatakkoord te schrappen uit het ontwerp van een verklaring over duurzaamheid die de groep had opgesteld. Deze verwijzing kon volgens Woods “een potentieel engagement creëren om te pleiten voor de doelstellingen van het Akkoord van Parijs". Tot zover de beloften van oliemaatschappijen!
Op gelijkaardige wijze vroegen leidinggevend kaders van het in Londen gevestigde Shell PLC in 2020 aan PR-medewerkers om te benadrukken dat de belofte van het bedrijf om in 2050 netto-nul koolstofuitstoot te bereiken "een collectieve ambitie voor de wereld" was, in plaats van een "doel of doelstelling van Shell". Zoals een bedrijfskader maar al te onverholen toegaf: “Shell heeft geen onmiddellijke plannen om over te stappen op een portfolio met netto-nul-emissies voor onze investeringshorizon van 10-20 jaar". (Oh, en voor het geval je het gemist hebt: de winsten van de grote fossiele brandstofbedrijven zijn de afgelopen jaren spectaculair gestegen.)
Het groenwassen is niet alleen een kwestie van publieke verklaringen door de uitvoerende diecteurs van oliemaatschappijen. ExxonMobil heeft een miljoenen dollars kostende reclamecampagne gevoerd op televisie- en streamingzenders in een poging het publiek zand in de ogen te strooien over wat het bedrijf doet. Op een bepaald moment betaalde het bedrijf de 'New York Times' om een uitgebreide reclameboodschap te plaatsen die werd opgedirkt alsof het een nieuwsartikel was – een schandelijke procedure waar de Times aan heeft toegegeven. Studies tonen aan dat de meeste lezers disclaimers over het feit dat dergelijke stukken eigenlijk betaalde advertenties zijn, over het hoofd zien. Het extreem misleidend ‘artikel’ was getiteld ‘Plantaardig afval als brandstof voor een duurzame energietoekomst’.
Zoals Chris Wells, een assistent-professor Opkomende Media aan de Boston University, afgelopen februari zei: “Exxon maakt veel reclame voor haar investeringen in biobrandstoffen op basis van algen. Maar deze technologieën zijn nog niet levensvatbaar en er is veel twijfel over de vraag of ze dat ooit zullen zijn”. Ongeveer een maand na dit interview met Wells, gaf ExxonMobil publiekelijk toe dat het zich eind 2022 volledig teruggetrokken had uit biobrandstoffen op basis van algen, nadat het daar meer dan twaalf jaar zo’n 29 miljoen dollar per jaar in geïnvesteerd had. Het spendeerde echter nog meer miljoenen aan reclame om het publiek de indruk te geven dat deze schamele investering opweegt tegen de miljardeninspanningen van het bedrijf om steeds meer petroleum te produceren.
De milieuorganisatie 'Client Earth' wijst erop dat ExxonMobil tussen de 20 en 25 miljard dollar per jaar spendeert aan het zoeken naar nieuwe olievelden, en vast van plan is dat te blijven doen tot op zijn minst 2025. Het bedrijf boekte in 2022 een nettowinst van 55,7 miljard dollar. Met andere woorden, het besteedt nog steeds bijna de helft van zijn jaarlijkse winst aan het zoeken naar meer aardolie, terwijl het dat bedrag natuurlijk ook zou kunnen gebruiken om de overgang naar duurzame vormen van energie in gang te zetten. Een dergelijke -om het beleefd uit te drukken- inertie is duidelijk onverstandig.
De verkoop van nieuwe elektrische voertuigen (EV’s) dit jaar, steeg alleen in de VS tot ongeveer een miljoen en EV's zullen het gebruik van 1,8 miljoen vaten olie hebben vermeden in 2023. Sterker nog, de kosten van batterijpakketten voor de voertuigen daalden met 14% en zullen naar verwachting blijven dalen, waardoor EV's na verloop van tijd steeds betaalbaarder worden. Bovendien beginnen elektrisch aangedreven twee- en driewielers de gigantische oliemaatschappijen het nakijken te geven in grote delen van de wereld, zoals de New York Times onlangs meldde. In de komende decennia zullen ExxonMobil's inflexibiliteit en weigering om te innoveren het bedrijf ongetwijfeld de das omdoen, maar de vraag blijft: zal het de rest van ons ook verdoemen?
Een bedrieglijke groenwascampagne
In een andere, betere wereld zouden rechtbanken de oliemultinationals kunnen straffen voor hun groenwaspraktijken. Die misleidende betaalde advertentie in de New York Times vormt slechts één aspect van een omvangrijke rechtszaak tegen ExxonMobil die in 2019 aangespannen werd door de VS-staat Massachusetts. Zoals procureur-generaal Andrea Campbell uitlegt, overtreedt het bedrijf de wet van Massachusetts door een misleidende 'greenwashing'-marketingcampagne die Exxon onterecht voorstelt als een leider in geavanceerd onderzoek naar schone energie en klimaatactie...en [Exxons] producten als 'groen', terwijl het bedrijf de productie van fossiele brandstoffen enorm opvoert en slechts ongeveer de helft van 1% van zijn inkomsten besteedt aan de ontwikkeling van schone energie".
Campbell, een Afro-Amerikaanse geboren in Boston, is er zich ten zeerste van bewust dat klimaatverandering een rechtvaardigheidskwestie is, aangezien de nadelige effecten ervan in eerste instantie het sterkst gevoeld (zullen) worden door de minder bevoorrechten. In de aanklacht wijst de staat Massachusetts op marketingcampagnes zoals getoond op ExxonMobils YouTube-kanaal, waarop nog steeds een advertentie terug te vinden is van acht jaar gelden, getiteld ‘Making the World’s Energy go Further’. In exact dertig seconden presenteert de advertentie een medley van alle grootste groenwas-hits: biobrandstof op basis van algen, nieuwe technologie voor het opvangen van CO2-uitstoot, en auto’s die tweemaal zo efficiënt zijn in het verbruik van gas. Zoals we eerder zagen heeft biobrandstof van algen inmiddels in het stof gebeten, bestaat er geen betaalbare en veilige methode om koolstofdioxide op te vangen en op te slaan, en zijn elektrische auto’s volgens de 'Natural Resources Defense Council' tussen de “2,6 tot 4,8 keer efficiënter in het afleggen van een mijl dan een verbrandingsmotor op benzine”.
De grootste leugen in dergelijke reclamespots is echter dat de oliemaatschappij het publiek ervan probeerde te overtuigen dat ExxonMobil veel geld stak in duurzame alternatieven. Zoals de staat Massachusetts aangeeft, heeft ExxonMobil in werkelijkheid "de productie opgevoerd en is naar verluidt nu de meest actieve olieontginner in het 'Permian Basin', het schalieolieveld in het westen van Texas en het zuidoosten van New Mexico, dat op enkele maanden tijd goedkope olie oplevert, in plaats van de jaren die nodig zijn voor grotere offshore-projecten om ruwe olie te beginnen produceren... ExxonMobil heeft ook miljarden dollars geïnvesteerd in de ontwikkeling van enorme Canadese oliezandprojecten, die tot de duurste en meest vervuilende oliewinningsprojecten ter wereld behoren."
Koolstofafvang en het Nyos-meer
Een gevaarlijker bedrog dan biobrandstoffen uit algen (dat ongeloofwaardig is maar niet levensbedreigend), is het idee van koolstofafvang en -opslag (CCS). Help me herinneren: Waarom zouden we miljarden tonnen van een giftig gas proberen op te slaan? Op 21 augustus 1986 borrelden ondergrondse kooldioxidevoorraden op uit het Nyos-meer in Kameroen. Daarbij kwamen bijna 2000 mensen, duizenden stuks vee en andere dieren om, en vier plaatselijke dorpen transformeerden in kerkhoven. Sommige wetenschappers vrezen dat soortgelijke ondergrondse opslag van koolstofdioxide elders aardbevingen kan veroorzaken. En wat als zulke bevingen op hun beurt het gas vrijlaten?
Eerlijk gezegd, omdat ik me de ramp met de Exxon Valdez in 1989 nog herinner, zou ik liever niet hebben dat ExxonMobil kooldioxide opslaat in mijn buurt. Bij die ramp kwam 11 miljoen liter olie in de wateren voor Alaska terecht, werden honderden kilometers kust verwoest en onbekende aantallen zeedieren en vogels gedood. Erger nog, de meeste CO2 die tot nu toe door oliemaatschappijen is geoogst, wordt geinjecteerd in boorlocaties om te helpen bij het ontginnen van -ja, je raadt het al- meer aardolie. Nog erger, studies hebben aangetoond dat de koolstofafvangtechnologie zelf veel koolstofdioxide uitstoot, dat het slechts een fractie van de CO2 kan afvangen die door fossiele brandstoffen wordt uitgestoten en dat het veel veiliger, goedkoper en beter voor het milieu is om de kolen-, fossiele gas- en petroleumproductie stil te leggen en te vervangen door wind-, zon-, waterkracht en batterijen.
Koolstofafvang is echter een favoriet groenwas-instrument van Big Oil, omdat de directeurs van deze bedrijven kunnen doen alsof een technologische doorbraak ergens in de toekomst een rechtvaardiging is om door te gaan met het uitspuwen van recordhoeveelheden CO2 op dit moment. Senator Joe Manchin verspilde miljarden aan belastinggeld door bepalingen voor CCS-onderzoek en -ontwikkeling op te nemen in de overigens goede 'Inflation Reduction Act' van Joe Biden. Hij slaagde er op die manier in om een belangrijke groenwas-techniek te laten opnemen in de meest progressieve klimaatwetgeving die ooit werd aangenomen door een geïndustrialiseerde staat.
Wat Sultan Al-Jaber, het hoofd van de COP28, betreft, hij liet zijn masker afgelopen november vallen in een scherpe woordenwisseling met de voormalige president van Ierland Mary Robinson, die hem online uitgenodigd had voor een discussie over hoe de levens van vrouwen konden worden verbeterd als de klimaatcrisis doeltreffend werd aangepakt. Toen ze hem aanspoorde om te ageren als een voorzitter van de COP28, ontplofte hij: "Ik neem op geen enkele manier deel aan een alarmistische discussie. Er is geen wetenschap of geen scenario dat bewijst dat de geleidelijke afschaffing van fossiele brandstoffen zal leiden tot de [inperking van de temperatuurstijging tot] 1,5 graden." Hij keerde zich tegen het doel van wetenschappers en veel diplomaten om koolwaterstoffen snel uit te faseren. Hij beweert dat hij voorstander is van een geleidelijke vermindering, niet van een afschaffing. Hij voegde eraan toe: "Help me alsjeblieft, laat me de routekaart zien voor een geleidelijke afschaffing van fossiele brandstoffen die ook duurzame sociaaleconomische ontwikkeling toelaat, tenzij je de wereld terug wilt brengen naar grotten”.
Al-Jaber was bewust aan het misleiden want hij weet ongetwijfeld dat het Internationaal Energieagentschap precies zo’n roadmap heeft uitgebracht, die een snelle vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen vereist. Oh, en als hij zijn zin krijgt, is het heel goed denkbaar dat de hoofdstad van de Verenigde Arabische Emiraten, Dubai, ergens in de toekomst te heet wordt om bewoonbaar te zijn.
Gezien de kelderende kosten van groene energie is het duidelijk dat snel en volledig afstappen van fossiele brandstoffen de levenskwaliteit van mensen wereldwijd zal verbeteren en energie goedkoper zal maken. Uiteindelijk kon COP28 niet meer bereiken dan een zoveelste duffe oproep om "af te stappen" van fossiele brandstoffen. Ondanks al-Jaber's wereldomvattende groenwas-inspanningen op de klimaattop is er echter geen realistisch alternatief voor de geleidelijke afschaffing van fossiele brandstoffen, en dan best ook nog eens volgens een versneld scenario, als we willen voorkomen dat het klimaat van onze planeet verandert in een monster van Frankenstein. Per slot van rekening bleek 2023 al een uniek hittejaar, met hitterecords die maand na maand werden gebroken over de hele wereld. En jammer genoeg, gezien de fossiele brandstof-productie alleen maar blijft aanhouden en zelfs stijgen, is dat maar het begin, zeker niet het einde, wat de opwarming van de planeet betreft.
Toegegeven, onder de beste omstandigheden zal de energietransitie een uitdaging vormen en volgens de Verenigde Naties zal ze zeker meer investeringen vergen dan de landen van de wereld nu bijdragen, maar het lijkt nog steeds bij uitstek haalbaar. Wat ExxonMobil en andere oliemultinationals betreft: elke dag dat ze hun obscene winsten niet willen investeren in echt innovatieve groene energie-technologieën is een dag dichter bij hun toekomstige financiële ondergang. Ondertussen brengen ze wel historisch ongekende schade toe aan de planeet, zoals maar al te duidelijk werd met de opeenvolgende klimaatrampen van 2023, waarvan nu trouwen wordt aangenomen dat het het warmste jaar was van de afgelopen 125.000.
Dit vertaalde artikel verscheen eerder op TomDispatch.
