Terwijl de VS de Oekraïense soevereiniteit en zelfbeschikking steunt, ondermijnt zijn nauwe bondgenoot Marokko het internationaal recht in een gecoördineerde inspanning om de erkenning van de Sahrawi Arabische Democratische Republiek uit te hollen. 

Zowel de Verenigde Staten als Marokko voeren campagne om internationale steun te verwerven voor hun visie op zelfbeschikking en internationaal recht. Beide landen gebruiken verschillende diplomatieke instrumenten om de steun voor hun standpunten te consolideren. De VS verleent daarbij steun aan de Marokkaanse campagne en vice versa. Het enige verschil is dat zelfbeschikking en het internationaal recht gerespecteerd moeten worden in Oekraïne, terwijl ze net ondergraven moeten worden in de Westelijke Sahara. 

Sinds de verdere inval van Rusland in Oekraïne in 2022 beroept de VS zich op een reeks kernwaarden, waaronder zelfbeschikking, territoriale integriteit, soevereiniteit, niet-aanvalsdrang en respect voor het internationaal recht. In de afgelopen weken maakten twee incidenten duidelijk dat de VS zijn buitenlands beleid richt op de verdediging van deze waarden. 

Ten eerste trad dit vocabularium van zelfbeschikking en internationaal recht op de voorgrond in de veroordeling door Washington van Zuid-Afrika voor het vermeend bewapenen van Rusland. Een woordvoerder van het VS-ministerie van Buitenlandse Zaken verwees naar de oorlog als niet alleen “brutaal”, maar ook “illegaal”. Ten tweede, tijdens een bezoek van de Spaanse eerste minister aan de VS voor een ontmoeting met president Joe Biden, werd de Spaans-Amerikaanse strategische relatie gedefinieerd in termen van de gemeenschappelijke waarden: het verdedigen van de democratie, het tegengaan van agressie en het ondersteunen van soevereiniteit. 

Terwijl de VS diplomatiek campagne voert om steun te verwerven voor zijn positie in Oekraïne, zet Marokko -met de hulp van de VS- zijn decennialange inspanningen voort om zijn aanspraken op de Westelijke Sahara te realiseren. Sinds het einde van de Spaanse koloniale overheersing hebben Marokko en de gedeeltelijk erkende Sahrawi Arabische Democratische Republiek (SADR) dat gebied betwist.

Het Internationaal Gerechtshof oordeelde in 1975 dat er een referendum moest worden georganiseerd om de rechtmatige soevereiniteit over het gebied te bepalen, maar dat heeft in de decennia daarna nooit plaatsgevonden. De Sahrawi Arabische Democratische Republiek blijft een gedeeltelijk erkende staat en de Verenigde Naties van haar kant erkent de regio als niet-zelfbesturend. 

Als onderdeel van de Abraham-akkoorden, die de betrekkingen van Marokko met Israël normalizeerden, erkende de VS in 2020 de aanspraken van Marokko op de Westelijke Sahara.

Het delegitimeren van de alternatieve aanspraken op de Westelijke Sahara vergroot de relatieve legitimiteit van de Marokkaanse aanspraken.

Marokko begrijpt dat het delegitimeren van de alternatieve aanspraken op het grondgebied de relatieve legitimiteit van de Marokkaanse aanspraken vergroot. Met dit doel voor ogen voert Marokko een buitenlands beleid dat landen die de SADR hebben erkend ervan moet overtuigen om die erkenning opnieuw in te trekken. Van de 84 landen die de SADR ooit hebben erkend, herriepen 56 landen die erkenning minstens één keer. De intrekking van erkenningen, versterkt de Marokkaanse aanspraken op de Westelijke Sahara en ondermijnt de uitvoering van het referendum.

Marokko stelde deze herroepingen veilig door diplomatieke toenaderingscampagnes te coördineren, waarbij vooral gebruik wordt gemaakt van economische instrumenten en waarbij de binnenlandse politieke situatie van de erkennende staten wordt geviseerd.

Marokko stimuleert de intrekking van de erkenning van de SADR op economische manieren. In 2000 deed India zijn erkenning van de SADR teniet uit vrees dat Marokko anders zijn aanzienlijke fosfaatexport richting New Delhi zou stopzetten. Jamaica trok zijn erkenning van de SADR in 2016 in, hetzelfde jaar dat Marokko landbouwtechnische bijstand aan deze eilandstaat begon te verlenen. 

In hun aankondigingen van niet-erkenning verwijzen deze landen eenstemmig naar meer handelssamenwerking met Marokko, meer landbouwbijstand en meer hulp voor gezondheidszorg en onderwijs. Uit de reacties van andere landen blijkt verder de bereidheid van Marokko om economische steun in te ruilen voor de niet-erkenning of intrekking van de erkenning van de SADR. Neem bijvoorbeeld Madagascar. In januari 2023, verzocht Madagascar openlijk aan Marokko om te investeren in zijn kunstmestindustrie. Vervolgens ondertekende Madagascar een resolutie die opriep tot de uitsluiting van de SADR uit de Afrikaanse Unie. 

De binnenlandse politieke strategieën waar Marokko gebruik van maakt zijn zeer afhankelijk van de context. Ze berusten echter allemaal op het transformeren van de erkenning van de SADR tot een binnenlandse politieke kwestie. Dit geldt voor verschillende landen, maar wordt uitstekend geïllustreerd in het geval van Bolivia, waar Marokko er zo effectief in slaagde om erkenning te verruilen voor niet-erkenning. Na de betwiste Boliviaanse verkiezingen in 2019 was Marokko er heel vroeg bij om de regering van de zelfverklaarde president Jeanine Áñez Chávez te erkennen. De Boliviaanse regering verwees specifiek naar dit feit toen ze weken later haar intrekking van de erkenning van de SADR aankondigde. Toen de oppositie de volgende verkiezingen won, werd dit besluit teruggeschroefd en de banden met de SADR hersteld. Dit geeft eens te meer aan hoezeer de Westelijke Sahara een partijkwestie is geworden.

De waarden waarover het gaat in Oekraïne en de Westelijke Sahara zijn fundamenteel dezelfde: zelfbeschikking, soevereiniteit en respect voor het internationaal recht. De centrale cognitieve dissonantie is deze: hoewel de VS zich beroept op universele waarden, is zijn verdediging van die waarden niet universeel. De VS veroordeelt Zuid-Afrika voor zijn steun aan een illegale oorlog en prijst Spanje voor zijn bijdrage aan de verdediging van de democratie. Toch steunt de VS met plezier Marokko’s ondermijning van het internationaal recht en zijn weigering om een referendum te houden.

Dit vertaalde artikel verscheen eerder op Africa is a Country.