Op 10 januari 2023 ondertekenden de leiders van de NAVO en de Europese Unie een nieuwe gezamenlijke verklaring over de samenwerking tussen de EU en de NAVO.
Ze volgt op eerdere verklaringen in 2016 (in Warschau) en 2018 (in Brussel) die tot doel hebben het strategisch partnerschap tussen de EU en de NAVO te versterken.
In werkelijkheid versterken deze verklaringen de militarisering van de EU, bevestigen ze de leidende rol van de VS via diens dominante positie binnen de NAVO, belemmeren ze een mogelijke piste naar een alternatieve veiligheidsarchitectuur op het Europese continent en ondermijnen ze het autonome en/of neutrale veiligheidsbeleid van bepaalde EU-landen die geen lid zijn van de NAVO.
In de verklaring veroordelen de beide in Brussel gebaseerde instellingen terecht de Russische invasie in Oekraïne, maar laten ze na de nefaste rol van de NAVO en de VS in de verslechtering van de post-Koude-oorlogsrelaties met Rusland te erkennen, zoals de oostwaartse uitbreiding van de militaire alliantie, de bouw van een rakettenschild in Polen en Roemenië en het opzeggen van verschillende bilaterale ontwapeningsverdragen door Washington.
De verklaring komt op een ogenblik van grote veiligheidsuitdagingen met een dreigende escalatie van de oorlog in Oekraïne. De NAVO heeft zich verregaand in deze oorlog geëngageerd met militaire steun en wapens aan het Oekraïens leger.
Terwijl de verklaring van 2018 benadrukte “om meer prioriteit te geven aan veiligheid en defensie" in de Europese Unie, ondersteunt de gebruikte terminologie in de nieuwe verklaring de versterking van de dominantie van de NAVO. Volgens de verklaring is de NAVO "het fundament van de collectieve defensie voor haar bondgenoten en essentieel voor de Euro-Atlantische veiligheid." De NAVO, en dus de VS, krijgen een dominantere rol toebedeeld in het Europese veiligheidsbeleid, waardoor het Europese streven naar meer strategische autonomie nog meer een holle doos wordt.
Door de NAVO, die zichzelf een "nucleaire alliantie" noemt, een centralere plaats te geven in de Europese veiligheids- en defensiepolitiek, wordt Europa meegezogen in de kernwapenstrategie van de NAVO, onder de nucleaire paraplu van de VS.
Het huwelijk tussen de NAVO en de EU heeft ook gevolgen voor de betrekkingen met China. Voor het eerst wordt China vernoemd als een land, wiens "toenemende assertiviteit en beleid uitdagingen vormen die we moeten aanpakken", terwijl het Strategisch Kompas van de EU (2022) China o.m. nog zag als een "partner voor samenwerking". Europees commissaris Ursula von der Leyen voegde daar in haar verklaring aan toe dat China Europa niet alleen uitdaagt maar ook bedreigt.
Het Internationaal Coördinatiecomité van het ‘No-to-War No-to-Nato’-netwerk veroordeelt de Koude oorlogsmentaliteit van de verklaring die gericht is op confrontatie en de verdere militarisering van de Europese Unie onder leiding van de VS.
De Europese Unie is ooit begonnen als een project “gebaseerd op vreedzame betrekkingen”. Het Verdrag van Lissabon (2007) duwde de Europese Unie anderhalf decennium geleden in een militaristische richting. Het groeiend gewicht van de NAVO stuurt het gemilitariseerd veiligheidsbeleid van de EU in een nog agressievere richting, met een impliciet groeiende rol voor kernwapens.
De EU moet primair een civiele veiligheidspolitiek ontwikkelen zowel in haar nabuurschaps- als in haar mondiaal beleid. Dat betekent dat er werk moet worden gemaakt van een andere veiligheidsarchitectuur voor het Europese continent, gebaseerd op het principe van ondeelbare collectieve veiligheid waarin ontwapening terug centraal staat en geïnvesteerd wordt in de menselijke veiligheid.
Dit is een standpunt van het ICC van het 'No-to-War No-to-Nato'-netwerk. Vrede vzw is actief lid en hielp deze verklaring opstellen.