De Nobelprijs voor de Vrede 2023 gaat terecht naar de Iraanse vrouwen- en mensenrechtenactiviste Narges Mohammadi voor “haar strijd tegen de onderdrukking van vrouwen in Iran en haar strijd om mensenrechten en vrijheid voor iedereen te bevorderen”.

Het Noorse Nobelcomité heeft in het recente verleden al verschillende dubieuze laureaten aangeduid. De afgelopen jaren ging deze vredesprijs bijvoorbeeld voorbarig naar VS-president Barack Obama (2009), die verantwoordelijk wordt gehouden voor de moordende dronecampagne in Jemen, de intensifiëring van de oorlog in Afghanistan en grootschalige bombardementen in het Midden-Oosten. Alleen al in zijn laatste jaar in functie (2016) dropte Obama maar liefst 26.171 bommen in voornamelijk Syrië en Irak, maar ook in Afghanistan, Libië, Jemen, Somalië en Pakistan. 

In 2012 kreeg de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt. Dezelfde Unie die zich sinds het Verdrag van Lissabon met rasse schreden institutioneel militariseert; wiens aanzienlijke wapenproductie zich een weg blijft banen naar allerlei autocratische regimes (Saoedi-Arabië op kop); die zich inschrijft in het kernwapenbeleid van de NAVO en deze massavernietigingswapens op haar territorium duldt, enzovoort.

Kortom, er zijn voorbeelden genoeg van de soms zeer afwijkende opvattingen van het Nobelcomité over wat een vredespolitiek inhoudt, maar de keuze van 2023 voor Narges Mohammadi kan alleen maar toegejuicht worden. Mohammadi zit momenteel opgesloten in de beruchte Evin-gevangenis in de Iraanse hoofdstad Teheran voor haar aanhoudende en moedige activisme voor vrouwen- en mensenrechten. Ze zit meerdere veroordelingen uit.

De 51-jarige activiste studeerde af als ingenieur, maar begon te werken als een hervormingsgezinde journaliste. In 2003 sloot ze zich aan bij de Iraanse mensenrechtenorganisatie ‘Defenders of Human Rights Center’ (DHRC), waarvan ze later ondervoorzitter werd. Het DHRC wordt geleid door de bekende Iraanse advocate en activiste Shirin Ebadi, die exact 20 jaar geleden de Nobelprijs voor de Vrede ontving voor haar werk rond vrouwen-, kinderen- en vluchtelingenrechten en sinds 2009 in ballingschap leeft in het Verenigd Koninkrijk.

De Nobelprijs voor Mohammadi eert alle moedige mensen in Iran die afgelopen anderhalf jaar op straat kwamen om te protesteren.  

Sinds Narges Mohammadi voor het eerst gearresteerd werd in 1998 omwille van haar kritiek op de Iraanse autoriteiten, werd ze meerdere malen voor langere periodes opgesloten. Ze weigerde echter om het land te ontvluchten en ze bleef een luis in de pels van het Iraans theocratisch regime. Zelfs vanuit de gevangenis zette ze haar activisme voort. Eind 2019 organiseerde ze bijvoorbeeld een sit-in samen met andere vrouwelijke politieke gevangenen uit protest tegen het doden en arresteren van demonstranten tijdens de prodemocratische protestbeweging in november dat jaar (Bloedige November).  

Vanuit de gevangenis liet Mohammadi brieven buitensmokkelen om de afschaffing van de doodstraf en het intens gebruik van eenzame opsluiting, en een verbetering van de omstandigheden in Iraanse gevangenissen te eisen.

In december 2022 slaagde Mohammadi erin om het seksueel, fysiek en mentaal misbruik van vrouwen in de gevangenis naar buiten te brengen via de BBC. Op dat ogenblik bevond de Woman, Life, Freedom-protestbeweging zich op haar hoogtepunt - een reactie op de dood van Mahsa/Zina Amini nadat ze was opgepakt voor het niet reglementair dragen van de voor vrouwen verplichte hoofddoek. In januari 2023 bracht Mohammadi verslag uit over de omstandigheden van de vrouwelijke gedetineerden in Evin. Ze somde de namen van 58 medegevangenen op en de specifieke ondervragings- en folterpraktijken die ze ondergingen.  

Het Nobelcomité verklaarde dat de keuze voor de winnares van dit jaar “in de eerste plaats een erkenning is van een hele beweging in Iran, met zijn onbetwiste leider Narges Mohammadi”. De Woman, Life, Freedom-beweging bestaat uit vele moedige vrouwen en mannen, en heeft verschillende boegbeelden. Door de Nobelprijs te geven aan één ervan, worden alle voorvechters van vrouwenrechten, mensenrechten en politieke hervormingen die het afgelopen jaar en een half op straat kwamen en opgepakt, mishandeld of gedood werden door de veiligheidstroepen, geëerd.    

In een verklaring vrijgegeven na de bekendmaking stelde Narges Mohammadi: “Ik zal nooit stoppen te streven naar de verwezenlijking van democratie, vrijheid en gelijkheid. De Nobelprijs voor de Vrede zal mij veerkrachtiger, vastberadener, hoopvoller en enthousiaster maken op dit pad, en het zal mijn tempo versnellen.”