Terwijl de Israëlisch-Iraanse luchtoorlog aanhoudt, het dodental en de schade oploopt, de retoriek dreigender wordt en de diplomatie op een zijspoor wordt gezet, neemt de angst voor een bredere regionale oorlog in het Midden-Oosten zienderogen toe.

In een reactie op de "recente ontwikkelingen tussen Israël en Iran" kwam er een zeer kort statement vanop de G7-top in Canada (16 & 17 juni). De leiders van het VK, de VS, Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië en Japan (plus de EU die ook aanwezig was als niet benoemd lid), bevestigden daarin dat “Israël het recht heeft zichzelf te verdedigen. Wij herhalen dat wij de veiligheid van Israël steunen.” Daaraan wordt stellig toegevoegd: “Iran is de belangrijkste bron van regionale instabiliteit en terreur”.

Het gaat om hetzelfde zelfverdedigingsscript dat wordt gebruikt om de genocide in Gaza te rechtvaardigen. Toch blijft deze stellingname van de G7 verbijsterend.

Het is Israël -een koloniaal apartheidsregime met aan het hoofd een door het Internationaal Strafhof gezochte oorlogsmisdadiger- dat, gesterkt door de aanhoudende steun van een resem westerse landen en de totale straffeloosheid voor de genocide in Gaza, besloot om zijn grote regionale rivaal Iran "preventief" aan te vallen met een grootschalige reeks gerichte moordaanslagen, gevolgd door aanhoudende bombardementen. Het gaat om een ongeprovoceerde agressie ten opzichte van een soevereine staat, wat volkomen illegaal is onder het internationaal recht. Volgens het Handvest van de Verenigde Naties heeft Iran het recht om zich te verdedigen, en dat poogt het ook te doen.

De Iraanse autoriteiten communiceerden na de Hamas-aanval van 7 oktober 2023 duidelijk dat ze zelf niet in een regelrechte oorlog met Israël verwikkeld wilden raken. Hun terughoudendheid werd door de megalomane Israëlische premier Netanyahu blijkbaar geïnterpreteerd als zwakte. Met de aanval op Iran opende hij een zoveelste front in de regio. De voorbije 20 maanden bombardeerde het Israëlisch leger ook systematisch Libanon en Syrië, en viseerde het doelwitten in Jemen en Irak, terwijl het op de bezette Westelijke Jordaanoever alsmaar gewelddadiger huishield (sinds de oorlog met Iran startte, sloot Israël grote delen van het Palestijnse gebied volledig af).

Toch wordt Iran zonder verpinken de belangrijkste bron van regionale instabiliteit genoemd door de G7-leiders! De reden: het vermeende nucleaire wapenprogramma van het land.

Iran ratificeerde in 1970 het Non-proliferatieverdrag (NPT) tegen de verspreiding van nucleaire wapens. Als partij van dit verdrag heeft het land het “onvervreemdbare recht om nucleaire energie te ontwikkelen, te produceren en te gebruiken voor vreedzame doeleinden”, en laat het regelmatig inspecties toe van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA). Niet alleen staat Iran onder voortdurend toezicht, het wordt onderworpen aan strenge economische sancties voor zelfs maar de mogelijkheid dat het een militaire nucleaire capaciteit zou uitbouwen. Het IAEA meldde eerder deze maand dat Iran voor het eerst in 20 jaar niet voldoet aan al zijn NPT-verplichtingen, maar zei niet dat Teheran een kernwapen aan het ontwikkelen was. Ook de VS-inlichtingendiensten concludeerden enkele maanden geleden nog dat Iran niet werkt aan kernwapens. Er was op het moment van de aanval dus geen imminent gevaar voor de veiligheid van Israël. Bovendien was Iran actief aan het onderhandelen met de VS over de inperking van zijn nucleair programma in ruil voor de verlichting van de sancties tegen het land.  

Israël daarentegen ondertekende het NPT nooit maar heeft wel een geheim en illegaal kernwapenprogramma, dat onder geen enkel internationaal controlemechanisme valt. Geen inspecties, dus geen toezicht en geen verantwoording. Experten schatten dat Israël over een arsenaal van zo’n 90 kernwapens beschikt, toch bombardeert het Iran vandaag in naam van de nucleaire non-proliferatie.

De hypocrisie is onthutsend! Waarom wordt Israël niet aan dezelfde internationaalrechtelijke normen gehouden als Iran of een andere natie? Waarom wordt gefocust op een hypothetische Iraanse kernbom en niet op een reëel Israëlisch arsenaal? Waarom is een nucleaire mogendheid die actief terechtstaat voor genocide niet het onderwerp van een dringende bezorgdheid voor de regionale stabiliteit en veiligheid?

Wat doet de VS?

Al sinds de jaren 1990 beweert Netanyahu systematisch dat Iran op het punt staat een kernwapen te verwerven en probeerde hij menig VS-president te manipuleren om een oorlog tegen Iran te lanceren, met het oog op de handhaving van de onbetwistbare hegemonie en het nucleair monopolie van zijn land in de regio. Vandaag rekent Netanyahu op de medewerking van Donald Trump -die tot nu toe een gemakkelijk kneedbare vriend is gebleken- om het volledige civiel-nucleaire programma van Iran te vernietigen (wat groot gevaar voor mens en milieu met zich meebrengt), de conventionele militaire capaciteit van het land te decimeren en het huidige regime van de Islamitische Republiek omver te werpen. (Daarbij wordt het vermoorden van de Hoogste Iraanse leider Ayatollah Ali Khamenei niet uitgesloten.)

Om de verspreide en versterkte nucleaire sites van Iran snel en volledig te kunnen vernietigen is de steun van het militair apparaat van de VS nodig. Daarbij wordt vooral geaasd op de zogenaamde 'bunkerbuster'-bommen van 30.000 pond, de enige wapens die de ondergrondse Iraanse nucleaire installaties zouden kunnen vernietigen. Netanyahu is bewust op zoek naar een destabilisering van de regio, in een poging Washington te verplichten om rechtstreeks te participeren aan de oorlog tegen Iran. (Indien noodzakelijk geacht, zou een valsevlagoperatie met drones op een VS-basis in Irak een verleidelijke optie zijn voor Netanyahu, aldus de hoofdredacteur van 'Middle East Eye', David Hearst.)

VS-president Trump blaast zoals gewoonlijk warm en koud, maar stuurde de afgelopen week alvast twee 'Destroyer'-oorlogsschepen, evenals extra gevechtsvliegtuigen en meer dan 30 tankvliegtuigen (voor het bijtanken van gevechtsvliegtuigen in de lucht) naar strategische posities in de regio. 

In de nacht van maandag op dinsdag waarschuwde Trump de inwoners van Teheran op zijn sociale media om “onmiddellijk te evacueren”. In de dichtbevolkte Iraanse hoofdstad die al sinds vrijdag onophoudelijk gebombardeerd wordt door het Israëlisch leger, leidde dit tot het vermoeden dat de VS besloten had om de oorlog te vervoegen. Het gevolg was paniek en chaos. Er leven ongeveer 10 miljoen mensen in Teheran, de wegen die wegleiden uit de stad geraakten opgestopt door miljoenen auto’s en er vormden zich ellenlange rijen aan de al snel lege benzinestations. Over deelname aan de oorlog zei Trump vandaag: “Misschien doe ik het, misschien doe ik het niet.” Iets later verklaarde hij dat hij Netanyahu nog geen indicaties heeft gegeven dat hij militair in de bres zal springen, maar dat hij hem in een telefoongesprek wel aangemoedigd heeft “om door te blijven doen”.  

In de praktijk is de VS uiteraard al betrokken, doordat het Israël rijkelijk voorziet van wapens en intelligentie, en meehelpt met het uit de lucht schieten van inkomende Iraanse raketten. Maar actief de oorlog verklaren aan Iran en openlijk offensieve aanvallen uitvoeren tegen het land is een ander paar mouwen. Een groot deel van de Republikeinse MAGA-achterban is fel gekant tegen kostelijke militaire avonturen in buitenland. Tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde Trump expliciet om de deelname van de VS aan nieuwe oorlogen te vermijden. Zich officieel aansluiten bij Israël in een oorlog met Iran zou zijn binnenlandse agenda dus in gevaar kunnen brengen. Daarnaast is de VS kwetsbaar in de Midden-Oosten-regio, waar momenteel zo’n 40.000 à 50.000 VS-troepen gestationeerd zijn op tientallen basissen. Vele daarvan bevinden zich binnen Iraans raketbereik. De militaire deelname van de VS aan de oorlog tegen Iran, zou dus het openen van Pandora’s doos kunnen betekenen.

Alvorens Israël onbesuisd te vervoegen, zou het ook zeker geen kwaad kunnen dat Trump en co even stilstaan bij de recente kwalijke geschiedenis van strategisch mislukte en onwinbare VS-oorlogen in het bredere Midden-Oosten, met name in Afghanistan en Irak. (Laatstgenoemde land werd illegaal binnengevallen en bezet op basis van de valse premisse dat het over massavernietigingswapens beschikte. In de door oorlog veroorzaakte chaos ontstonden er vervolgens groepen als Islamitische Staat.)  

“Echte bevrijding komt vanuit het volk”

In Iran zelf heeft de VS ook al een voorgeschiedenis van militaire interventie. In 1953 orkestreerde de inlichtingendienst CIA (samen met zijn Britse tegenhanger MI6) een staatsgreep tegen premier Mohammad Mosaddegh omdat hij het gewaagd had de Iraanse olie te nationaliseren. Operatie Ajax wierp een democratisch verkozen regering omver, herstelde de absolute macht van Shah Mohammad Reza Pahlavi en verankerde Iran als een westerse cliëntstaat. Wat volgde was 25 jaar van onderdrukking door de geheime politie SAVAK, die bewapend en getraind werd door het Westen. Het was tegen dit regime dat een brede volksrevolutie uitbrak. De islamistische oppositionele krachten kwamen uiteindelijk als meest dominante uit deze revolutie en Ayatollah Khomeini werd in december 1979 de eerste Hoogste Leider van de Iraanse Islamitische Republiek.

In de loop der jaren ontstonden er verschillende protestbewegingen tegen het repressieve autocratische regime van de ayatollahs, zoals de Groene Beweging na de verkiezingen van 2009 en de Benzineprotesten in 2019. De recentste, grootste en meest diverse protestbeweging brak uit na de dood in politiehechtenis van Jina Mahsa Amini in september 2022: de ‘Vrouw, leven, vrijheid’-beweging. De Iraanse autoriteiten drukten het op gewelddadige wijze de kop in en traden de voorbije jaren ongemeen hard op tegen iedere bedreiging voor hun gezag. Gevreesd wordt dat de Islamitische Republiek van de huidige oorlog zal profiteren om de repressie tegen interne oppositionele krachten op te drijven.  

Langs de andere kant hoopt Israël erop dat bestaande onvrede en verdeeldheid binnen de Iraanse maatschappij in deze oorlogscontext zal leiden tot een omverwerping van het regime van Kahmenei. Hij spoorde de Iraniërs daar in een video zelfs toe aan. In de westerse pers wordt ondertussen de verbannen zoon van de dictatoriale Mohammad Reza Pahlavi opgevoerd, die zijn ‘landgenoten’ oproept om in opstand te komen tegen het regime en zijn steun uitspreekt voor de Israëlische acties. Dit lijkt bijna uitsluitend in goede aarde te vallen bij een welbepaald deel van de Iraanse diaspora.

In plaats van de bestaande interne onvrede over het regime aan te zwengelen, hebben de recente aanvallen van Israël tot nu toe net een vrij algemene heropleving van nationalistische gevoelens aangewakkerd. Bij een aanzienlijk deel van de Iraanse bevolking leidt dit tot een hernieuwde steun voor het regime, zeker in volksbuurten en plattelandsgebieden, waar oppositiebewegingen sowieso moeite hebben om voet aan de grond te krijgen. Bij een andere deel zijn de nationalistische gevoelens niet per se gericht op steun voor het regime, maar op de verdediging van de soevereiniteit van de natie. Het is bizar dat Netanyahu, die in Israël rekent op exact hetzelfde verenigende effect van een gemeenschappelijke vijand, hier geen rekening mee heeft gehouden.

Natuurlijk zijn er heel wat Iraniërs die van het huidige regime af willen, maar niet op deze manier. Ze willen evenmin ‘bevrijd’ worden door een buitenlandse agressor, als ze onderdrukt willen worden door een binnenlands tiranniek regime. Vrijheid komt er niet via raketten of monarchen. Zoals een goede Iraanse vriendin me onlangs stuurde: “Het is perfect mogelijk om anti-zionistisch te zijn, om zich te verzetten tegen westers imperialisme en Israëlisch kolonialisme in het Midden-Oosten, en tegelijk de Iraanse dictatuur te verwerpen. Echte bevrijding moet vanuit de bevolking, vanuit de gemeenschappen komen.”    

Nabije toekomst

Er zijn verschillende scenario’s die zich nu kunnen ontvouwen. Een eerste is dat de VS Israël ‘achter de schermen’ blijft steunen, zoals het nu doet, terwijl Israël en Iran verwikkeld geraken in een langdurige uitputtingsslag. Het is duidelijk dat Netanyahu er op rekent dat deze oorlog net niet te lang aansleept, maar voor Iran is overgave geen optie. Het weet dat het militair niet kan winnen tegen Israël, maar het kan ervoor zorgen dat Tel Aviv ook niet als een uitgesproken winnaar uit de bus komt. 

Dat Iran vooral in de eerste dagen terugsloeg met een barrage aan raketten en drones die het luchtafweersysteem van Israël overweldigden en dus doel troffen, betekende een ongeziene verstoring van het dagelijks leven voor de Israëli’s. De illusie van totale onkwetsbaarheid is verdwenen. Israëli’s worden verplicht schuilkelders op te zoeken, er werden al zeker 24 dodelijke slachtoffers en meer dan 590 gewonden bevestigd, en er is behoorlijk wat zichtbare materiële schade. (In Iran werden eergisteren al 224 doden en meer dan 1400 gewonden gemeld.) Aangezien Israël de conventionele militaire capaciteiten voortdurend bestookt, is het echter niet duidelijk hoe lang Iran weerwerk zal kunnen bieden.  

Een tweede scenario is dat de VS zich openlijk in de oorlog mengt. Het risico op een bredere regionale oorlog met meerdere actoren, is bij dit scenario groot. (Als er zich buitenlandse bondgenoten bij beide partijen voegen, is zelfs een internationalisering van de oorlog niet uitgesloten.) Als vergelding zou Iran VS-doelen in de regio kunnen aanvallen of de Straat van Hormuz kunnen afsluiten. Aangezien 21% van de mondiale olie langs deze zeestraat wordt vervoerd, zou dat de economie wereldwijd kunnen destabiliseren. Hoe langer de oorlog duurt, hoe groter de kans dat het vuur zich ook verspreidt over de uiterst kwetsbare olie- en gasinstallaties in de Golf. Iran waarschuwde expliciet voor regionale escalatie indien de VS zich actiever mengt.

Het beste scenario voor alle burgers in de regio is dat een aantal wereldleiders er zo snel mogelijk in slagen om Iran en Israël rond de tafel te krijgen om een staakt-het-vuren te onderhandelen. “Diplomatie houdt nooit op”, verklaarde de Iraanse ambassadeur bij de VN, maar hij voegde eraan toe dat Teheran Washington niet langer vertrouwt nadat het Israël toestond om zijn verrassingsaanval te lanceren te midden van de nucleaire onderhandelingen met de VS en zonder dat Iran enige intentie vertoonde om zelf een militaire actie op te zetten. 

Kahmenei klonk vandaag in zijn televisietoespraak aan het volk veel strijdlustiger: “Geconfronteerd met dwang, zal deze natie zich aan niemand overgeven. (...) Dit land zal zich verzetten tegen een opgelegde oorlog, net zoals het zich zal verzetten tegen een opgelegde vrede”. Dat Trump de dag voordien in zijn alsmaar dreigendere sociale media posts een “onvoorwaardelijke overgave” had geëist, waarna hij beweerde te weten waar Kahmenei -“een gemakkelijk doelwit”- zich schuilhoudt, maar hem “voorlopig nog niet zou uitschakelen (doden)”, zal zeker olie op het vuur gegoten hebben. Toch zou een anonieme hooggeplaatste Iraanse ambtenaar aan de 'New York Times' gezegd hebben dat de minister van Buitenlandse Zaken, Abbas Araghchi, een ontmoeting met Trump om een staakt-het-vuren met Israël en het nucleaire programma van Iran te bespreken, zou accepteren.

Als Netanyahu er niet in slaagt om de VS in het oorlogsbad te trekken, de volledige nucleaire capaciteit van Iran te vernietigen of de val van het regime te veroorzaken, zal de hele militaire operatie in Israël als een mislukking worden beschouwd. De jammerlijke ironie is dat hij Iran nu hoogstwaarschijnlijk de grootste motivatie heeft bezorgd om zo snel mogelijk een nucleair wapen te ontwikkelen. Ongeacht het verdere verloop van de oorlog tussen Israël en Iran, zullen de gevolgen sowieso destabiliserend zijn, voor de burgers en het milieu in de regio, voor de algemene vrede en veiligheid, en voor de internationale rechtsorde die alsmaar verder afbrokkelt.  

De vredesbeweging roept op tot:

• De onmiddellijke stopzetting van alle offensieve militaire operaties en de genocide in Gaza.
• Dringende internationale diplomatieke inspanningen gericht op de-escalatie en dialoog.
• De internationale veroordeling en sanctionering van Israël wegens de militaire agressie tegen Iran en de genocide in Gaza.
• De invoering van een verdragsrechtelijke Kernwapenvrije Zone in heel het Midden-Oosten, zoals in Latijns-Amerika en de Caraïben (sinds 1967) of Afrika (1996). (Iran suggereert dit al sinds de jaren 1970.)